Akcje fantomowe jako sposób wynagradzania pracowników

Wydatki związane z prowadzeniem działalności gospodarczej

Prowadzenie działalności gospodarczej wiąże się z ponoszeniem kosztów, z których najpowszechniejszymi są wynagrodzenia pracowników. Mając na uwadze wzrost przedmiotowych kosztów, a także wzrost stawek podatkowych, przedsiębiorcy podejmują różne działania mające na celu zmniejszenie rozmiarów kosztów. Krótko mówiąc, przedsiębiorcy szukają oszczędności w obrębie wynagrodzeń. Jednakże, bojąc się utraty wykwalifikowanej kadry pracowniczej, bądź spadku efektywności ich pracy, zarządy spółek nie decydują się na obniżanie wynagrodzeń. Z pomocą w realizacji ich celów – oszczędności oraz utrzymania pracowników – przychodzi instrument finansowy o nazwie akcja fantomowa.

Nagradzanie pracowników – dawniej

Początkowo instrumentem, który miał na celu motywowanie pracowników, głównie kadry managerskiej, były typowe akcje. Jednakże, jak pokazała praktyka, nagradzanie kadry kierowniczej tego typu instrumentem nie spełniało swej roli. Nowi posiadacze akcji decydowali się na sprzedaż posiadanych papierów wartościowym na rynku wtórnym. Dochodziło wówczas do niekorzystnego z punktu widzenia przedsiębiorstwa rozproszenia akcjonariatu. Stąd, spółki decydują się na porzucanie tego typu systemu motywowania pracowników.

Polecamy: Monitor prawa pracy i ubezpieczeń

Akcja fantomowa jako sposób wynagradzania

Akcje fantomowe jest to sposób wynagradzania i motywowania pracowników. Stosunek prawny pomiędzy spółką a posiadaczem akcji fantomowej rozpoczyna się w momencie zawarcia pomiędzy stronami umowy nienazwanej o przedmiotowy instrument. Akcji fantomowej nie można przyrównać do akcji rozumianej sensu stricte. Akcja fantomowa nie daje jej posiadaczowi żadnych praw udziałowych w stosunku do spółki. Oznacza to, iż beneficjent takiego instrumentu finansowego nie jest postrzegany jako udziałowiec (wspólnik) emitenta oraz nie ma on prawa głosu.

Realizacja prawa posiadacza akcji fantomowej opiera się na otrzymaniu w określonym momencie w przyszłości środków pieniężnych. Stąd, akcję fantomową można zestawić na równi z premią gotówkową, ponieważ beneficjent w obu przypadkach otrzymuje świadczenie w formie gotówkowej. Warto jednak nadmienić, iż otrzymana „premia” na podstawie posiadanych akcji fantomowych jest zazwyczaj znacznie wyższa od tradycyjnej premii gotówkowej. Odroczenie płatności (które może być krótko-, średnio- lub długoterminowe) sprzyja budowaniu systemu lojalnościowego wśród najbardziej pożądanych przez pracodawcę pracowników.

Prawo do otrzymania świadczenia przewidzianego na podstawie posiadania akcji fantomowej jest prawem warunkowym. Oznacza to, iż jego realizacja – a więc otrzymanie świadczenia – może nastąpić tylko i wyłącznie wtedy, gdy łącznie zostaną spełnione dwie przesłanki. Pierwszą z nich jest upływ terminu na jaki została wyemitowana akcja fantomowa, a drugą jest osiągnięcie pewnej minimalnej, określonej w umowie wartości danego wskaźnika finansowego np. EBITDA. Realizacja to nic innego jak wykup tych akcji przez spółkę – emitenta za cenę, którą osiągnęły w momencie realizacji.

Konstrukcja akcji fantomowej

Konstrukcja akcji fantomowej nie przysparza problemów, aby zakwalifikować ją jako pochodny instrument finansowy. Spełnia ona wszystkie podstawowe kryteria jakie są wymagane do takiej kwalifikacji, a określone są one w Rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych (Dz.U. Nr 149, poz. 1674). Są nimi następujące cechy:

• wartość zależy od zmiany wartości instrumentu bazowego;
• nabycie nie powoduje kosztów początkowych lub są one niskie;
• rozliczenie nastąpi w przyszłości.

Przyczyny emisji akcji fantomowych

Akcje fantomowe z upływem czasu będą się cieszyć coraz większą popularnością wśród przedsiębiorców jako system motywacji i budowania lojalności wśród pracowników – zwłaszcza managerów. Wykorzystywane są one także z wielu innych powodów, to jest:

• spółka nie może nagrodzić pracowników w sposób konwencjonalny (np. za pomocą akcji sensu stricte) co wynika z ograniczeń wynikających z prawnej formy prowadzenia działalności gospodarczej (akcje fantomowe mogą emitować de facto wszystkie spółki – kapitałowe oraz osobowe);
• władze spółki mają zamiar podzielenia wartości ekonomicznej kapitału własnego, lecz nie samego kapitału;
• przedsiębiorstwo chce zapewnić pracownikom dodatkowe możliwości, zachęty do działania;
• inne plany motywacyjne są zbyt kosztowne.

Serwis Kadry

Zalety akcji fantomowych

Analizując akcje fantomowe od strony ich posiadaczy na pierwszy plan wysuwa się ich zaleta jaką są dodatkowe środki pieniężne otrzymywane od pracodawcy. Jednakże głębsza analiza instrumentu pozwala na przywołanie kolejnej ich zalety. Są nią mianowicie aspekty podatkowe.

Zagłębiając się w tekst ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz uważnie go studiując można dojść do wniosku, iż realizację praw z akcji fantomowych, a więc kolokwialnie mówiąc – otrzymanie premii gotówkowej, należy uznać za przychód pochodzący z kapitałów pieniężnych. Konsekwencją tego będzie opodatkowanie go tylko stawką 19%. Jest to korzystne dla podatników, którzy przekraczają drugi próg podatkowy. Oprócz tego, dochody uzyskane z tytułu realizacji praw z posiadania akcji fantomowej nie podlegają obowiązkowym obciążeniom z tytułu składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.

---

Zagrożenia jakie niosą ze sobą akcje fantomowe

Akcje fantomowe, oprócz wymienionych powyżej korzyści, niosą ze sobą również zagrożenia. Największym zagrożeniem mogą okazać się – dla spółki – potencjalne problemy związane ze sposobem ujawniania skutków finansowych spowodowanych emisją i realizacją praw z tych instrumentów. Spółka może się również narazić na krytykę ze względu na wypłatę nagród pracownikom w formie gotówkowej.

Może się również zdarzyć, iż rozliczenie kosztów, które wynikają z opłacenia akcji fantomowych, może przewyższyć zyski z tego tytułu. Kierownictwo spółki może również dotknąć obawa, iż pracownicy mogą nie wiedzieć jak korzystać z tego typu systemu motywacyjnego. Brak wiedzy pracowników z zakresu akcji fantomowych może budzić wśród nich obawy czy program motywacyjny jest uczciwy, bo przecież taka akcja nie przenosi na nich praw własności. Hipotetycznie może się również zdarzyć sytuacja, w której spółka pomimo trudności finansowych będzie zobowiązana do wykupu akcji fantomowych gdy upłynie ich termin.

Podsumowanie

Podsumowując, akcje fantomowe są interesującym instrumentem, motywatorem dla pracowników spółki. Niosą one ze sobą wiele korzyści dla obu stron kontraktu. Jednakże nie można zapominać o wadach. Decydując się na ten sposób motywowania pracowników, spółka winna dołożyć wszelkich starań mających na celu redukcję potencjalnych zagrożeń. Dopiero wówczas akcja fantomowa będzie mogła realizować cele, dla których została stworzona i wyemitowana.

Paweł Dyrduł, prawnik (specjalizacja: prawo bankowe, prawo finansowe) z kancelarii KG LEGAL KIEŁTYKA GŁADKOWSKI – SPÓŁKA PARTNERSKA z siedzibą w Krakowie, specjalizującej się w sprawach transgranicznych (cross border) oraz obsłudze firm branży life science i IT, omawia istotę akcji fantomowej, możliwość jej zastosowania jako systemu wynagradzania, motywowania pracowników przez przedsiębiorstwa, a także wady i zalety tego instrumentu finansowego.

Abstract: Notional shares in Poland, Polish corporate law, employees incentives programs in Poland

The article was prepared by KG LEGAL KIEŁTYKA GŁADKOWSKI based in Cracow, Poland, specialising in cross border cases, with its focus on new technologies, IT and life science. It discusses notional shares in Polish system as a method of awarding employees as well as advantages and disadvantages of this financial instrument in Poland.