Bardzo ważne jest odróżnienie dwóch pojęć odnoszących się do omawianego tematu; są nimi status zatrudnienia i forma zatrudnienia.
Status zatrudnienia dotyczy określenia praw i obowiązków pracowniczych przysługujących osobom zatrudnionym, natomiast sama forma zatrudnienia związana jest bardziej z rodzajem umów regulujących stosunek – pracownik – pracodawca.
Status zatrudnienia w UK
Ze względu na status zatrudnienia, osoby pracujące w Wielkiej Brytanii dzielimy na trzy kategorie: pracownicy (workers), zatrudnieni (employees) oraz samozatrudnieni (self – employed).
Pojęcie pracownika dotyczy wszystkich osób pracujących na podstawie jakiejkolwiek umowy. Dla uzyskania statusu pracownika konieczne jest osobiste wykonywanie pracy (bez pośredników ani podwykonawców), a także brak własnej działalności gospodarczej. Pracownikom przysługują konkretne prawa; do najważniejszych należą:
- otrzymywanie wynagrodzenia nie niższego niż płaca minimalna
- korzystanie z przewidzianych przepisami przerw na odpoczynek
- otrzymanie urlopu płatnego w co najmniej minimalnym okresie
- praca nie więcej niż średnio 48 godzin tygodniowo (ale uwaga! Pracownik może dobrowolnie z tego prawa zrezygnować)
Ciekawostka: pracownikowi w UK przysługuje też prawo do ochrony w przypadku zjawiska określanego mianem „whistleblowing” - jest to forma donosicielstwa, informująca przełożonych o szkodliwych praktykach podejmowanych przez innych pracowników w miejscu pracy.
Kategoria zatrudnionych jest mocno zbliżona do pracowników, jako że każdy zatrudniony jest jednocześnie... właśnie pracownikiem. Różnica polega na tym, że zatrudnieni pracują na podstawie wyłącznie umowy o pracę. Z reguły ma ona formę pisemną, ale może być także ustna lub „dorozumiana”, bądź też stanowić mieszankę wszystkich trzech rodzajów. Zatrudnionemu ponadto przysługuje więcej praw i obowiązków, a pracodawca ma w stosunku do zatrudnionych zdecydowanie więcej zobowiązań.
Zatrudnionym przysługują te same prawa co pracownikom, a oprócz tego m.in:
- prawo do zasiłku chorobowego
- prawo do minimalnego określenia warunków zatrudnienia
- prawo do ochrony przed bezpodstawnym zwolnieniem
- prawo do okresu wypowiedzenia
- prawo do odprawy w razie redukcji zatrudnienia
- prawo do zasiłku ojcowskiego, macierzyńskiego i adopcyjnego
- prawo do urlopu okolicznościowego
- prawo do elastycznych godzin pracy
Samozatrudnieni to z reguły osoby prowadzące własną działalność; ich prawa i obowiązki są ustalane na podstawie umów zawieranych z klientami. Jednakże, podobnie jak wszyscy ludzie, samozatrudnieni mają prawo do ochrony zdrowia, zapewnienia bezpieczeństwa i unikania dyskryminacji. W kwestii obowiązków względem państwa, samozatrudnieni muszą zarejestrować się w HMRC, odprowadzać podatki, opłacać składki ubezpieczeniowe oraz dokonywać rocznych rozliczeń podatkowych.
Forma zatrudnienia w UK
Jeżeli chodzi o formy zatrudnienia w UK najpopularniejsze są: zatrudnienie (employed), samozatrudnienie (self – employment), CIS (construction industry scheme), oraz tzw. „umbrella”.
Zatrudnienie polega na tym, że firma zatrudniająca pracowników objęta jest przepisami prawa o zatrudnieniach. Nakładają one na pracodawcę takie obowiązki względem pracownika jak:
- miesięczne lub cotygodniowe wypłaty
- wypłaty świadczenia chorobowego, urlopowego i urlopu macierzyńskiego
- odprowadzania stawek podatku i ubezpieczeń społecznych pracownika
- wystawienia pisemnej umowy o pracę
- dostarczania dokumentów podsumowujących dochody pracownika
Umowę o pracę, pracodawca może przekazać na kilka sposobów: osobiście, mailowo lub listownie. Ważne jest przy tym, aby umowę odebrać najszybciej jak się da bez względu na sposób jej dostarczenia.
Uzupełniając przedstawione wyżej informacje na temat samozatrudnienia, należy dodać, że jest ono przeznaczone głównie dla początkujących przedsiębiorców; samozatrudnienie nie wymaga bowiem zatrudniania podwykonawców (chociaż oczywiście jest to możliwe), posiadania własnego biura ani magazynów, a w praktyce jest najprostszym w prowadzeniu rodzajem działalności gospodarczej w UK.
CIS dotyczy pracowników zatrudnionych w branży budowlanej. W jej ramach, stosunki między pracodawcą a pracownikiem regulowane są na mocy umowy o współpracy. Dodatkowo pracodawca zobowiązany jest do wypłacania wynagrodzenia na podstawie faktury wystawianej przez pracownika, dostarczania dokumentów podsumowujących płatności oraz odprowadzania podatków od każdej zrealizowanej płatności.
Pracownik z kolei musi rozliczać się z urzędem skarbowym i odprowadzać składki ubezpieczeń społecznych. Wynika to z założenia, że pracownik w świetle prawa postrzegany jest jako osoba samozatrudniona.
W ramach CIS pracodawca nie musi wypłacać świadczeń chorobowych ani urlopowych.
Umbrella to rodzaj zatrudnienia opierający się o pośrednika. Polega on na tym, że firma poszukująca pracowników współpracuje z tzw. „Umbrella Company”. Umbrella poszukuje pracownika, a po jego znalezieniu podpisuje z zainteresowaną firmą umowę dotyczącą czasu jego pracy w owej firmie. Po przepracowaniu zakontraktowanego okresu, pracownik otrzymuje pensję wypłacaną przez Umbrella. Umbrella potrąca również podatki i składki ubezpieczeniowe. Faktycznie więc, to właśnie Umbrella jest rzeczywistym pracodawcą.
Główna zaleta tej formy zatrudnienia to brak obowiązku rozliczania się z urzędem skarbowym przez pracownika. Główna wada: konieczność zapłaty tzw. admin fee, czyli prowizji pobieranej przez Umbrella od pracownika, któremu znalazła miejsce zatrudnienia.