Według policyjnych statystyk w ubiegłym roku w całym kraju stwierdzono 150 385 przestępstw gospodarczych. To o 17 356 mniej niż w roku 2015. Równocześnie to pierwszy przypadek od 1999 r. (czyli daty, od której zaczyna się omawiana statystyka), gdy zanotowano spadek w stosunku do roku poprzedniego. Do tej pory liczba naruszeń prawa o charakterze gospodarczym rosła bowiem systematycznie: od 60 393 przypadków we wspomnianym 1999 r. do 167 741 w roku 2015.
Równie ciekawie wygląda zestawienie wykrywalności przestępstw gospodarczych. Jak dotąd nie była ona wcale niska – do 2011 r. nie spadła poniżej 94%. Od 2012 r. zaczęła pikować w dół, by w 2016 sięgnąć najniższego poziomu 82,5%.
Przestępstwa gospodarcze wg danych policyjnych za lata 1999–2016 (*statystyka.policja.pl):
rok stwierdzone wykryte % wykrycia
2016 150 385 124 443 82,5
2015 167 741 142 124 84,4
2014 161 135 141 132 87,1
2013 159 624 142 233 88,9
2012 141 483 131 181 92,4
2011 151 655 143 643 94,4
2010 154 341 146 645 94,8
2009 151 265 143 789 94,8
2008 135 305 127 729 94,0
2007 143 108 134 828 94,0
2006 145 314 137 125 94,1
2005 136 801 129 836 94,5
2004 152 148 146 112 95,9
2003 151 596 147 188 96,9
2002 109 698 106 114 96,6
2001 103 521 100 346 96,7
2000 84 260 81 701 96,8
1999 60 393 58 476 96,7
Zwiększenie świadomości przedsiębiorców
Na ponad 10-procentowy spadek liczby przestępstw gospodarczych wpłynęła zapewne zaostrzona polityka ścigania i karania sprawców, którym zgodnie z nowymi przepisami karno-skarbowymi grożą już nie tylko sankcje majątkowe, ale i osobiste w postaci kar bezwzględnego pozbawienia wolności. Spora część przedsiębiorców podejmujących kiedyś kroki biznesowe, których pełna zgodność z obowiązującymi przepisami była wątpliwa, teraz stała się bardziej ostrożna. Przedsiębiorcy zaczęli częściej korzystać z pomocy prawnej i audytów podatkowych oferowanych przez kancelarie prawne specjalizujące się zwłaszcza w postępowaniach prowadzonych przez organy skarbowe.
Niepewnych transakcji i niepotrzebnego ryzyka narażenia na sankcje karne można uniknąć także dzięki wywiadowi gospodarczemu. Niektórzy przedsiębiorcy już od dawna go stosują – po to, by ustrzec się zostania, nawet nieświadomie, przestępcami gospodarczymi.
Co oferuje wywiad gospodarczy:
- dyskretną weryfikację kontrahentów
- identyfikację zagrożeń dla inwestycji
- śledztwo gospodarcze
- procedurę due diligence (czyli kompletna analiza przedsiębiorstwa z punktu widzenia prawnego, podatkowego i kondycji finansowej)
- opracowanie strategii walki konkurencyjnej
Typy przestępców gospodarczych
Wspomniana świadomość przedsiębiorców jest niezwykle istotna. Zgodnie bowiem ze znanym w literaturze podziałem, można wyróżnić trzy typy sprawców przestępstw gospodarczych[1]:
- sprawców zawodowych – utrzymujących się z przestępstw w różnych dziedzinach gospodarki;
- sprawców sytuacyjnych – dopuszczających się przestępstw w celu utrzymania lub ratowania swego przedsiębiorstwa;
- sprawców okazjonalnych, którzy na co dzień prowadzą działalność gospodarczą zgodnie z prawem, a na popełnienie przestępstwa decydują się pod wpływem nadarzającej się okazji łatwego zarobku czy wysokich zysków.
Ten klasyczny już podział autorstwa Klausa Tiedemanna należałoby dziś poszerzyć o kolejny, czwarty typ: sprawców nieświadomych, a więc takich, którzy działając legalnie, stają się podmiotem przestępstw gospodarczych w sposób niezamierzony, nieumyślnie, najczęściej na skutek czynności dokonanej w obrocie gospodarczym z podmiotem działającym właśnie w celu popełnienia przestępstwa.
Polecamy: INFORLEX Księgowość i Kadry
Media i fiskus zapewniają, że uczciwi przedsiębiorcy nie muszą się niczego obawiać, bo nieumyślne naruszenia przepisów, jako czyny niezamierzone, nie będą traktowane jako przestępstwa. Zamiar będzie musiał zostać dopiero udowodniony, czego ciężar spoczywać ma na prokuraturze.
Czy uczciwym też to (nie) grozi?
Czy jednak organy procesowe będą stosować inną logikę w udowadnianiu winy niż ta, którą posługują się organy podatkowe? Dotychczas tym ostatnim do orzeczenia o winie przedsiębiorcy przeważnie wystarczało stwierdzenie, że zastosował on inną interpretację przepisów niż organ podatkowy. A skala problemu interpretacyjnego jest ogromna. Interweniował w niej nawet sam Rzecznik Praw Obywatelskich, który wystąpieniem z dnia 19 października 2016 r., uzupełnionym pismem z dnia 7 kwietnia 2017 r., skierował zapytanie do Ministra Rozwoju i Finansów w sprawie problemów związanych z nowymi mechanizmami dotyczącymi systemu interpretacji podatkowych.
Czy w związku z tym uczciwy podatnik może spać spokojnie? Można mieć taką nadzieję. Historia jednak pokazuje, że waga popełnionego błędu nie zawsze jest wprost proporcjonalna do surowości kary, jaką ponoszą przedsiębiorcy.
Korrida
Doprowadzeni do upadłości przez działania fiskusa, a niesłusznie wplątani w oszustwa gospodarcze przedsiębiorcy mogą chociaż liczyć na sprawiedliwość dziejów i co najmniej częściową naprawę ich krzywd przez sądy. Nie do pozazdroszczenia jest natomiast sytuacja tych, którzy przypadkowo stali się sprawcami przestępstw gospodarczych. Ich sytuację można porównać do sytuacji byka na korridzie, który, zewsząd kaleczony, w końcu pada. Mimo że ich winą jest najczęściej niedochowanie należytej ostrożności w transakcjach handlowych czy podczas innych czynności szeroko pojętego obrotu gospodarczego, to traktowani są oni na równi z zawodowymi przestępcami. W trakcie prowadzonego przez organ podatkowy postępowania często padają też ofiarą urzędniczych nadużyć, które nie dotykają tylko własności przedsiębiorcy. A przecież oprócz sankcji finansowych czy zakazu wykonywania działalności gospodarczej przedsiębiorcom grozi również kara pozbawienia wolności.
Zobacz także: Moja firma
Jak się chronić?
Być może spadek współczynnika tzw. wykrywalności przestępczości gospodarczej wynika z tego, że przedsiębiorcy po prostu nabyli umiejętność obrony przed nadużyciami urzędniczymi. To, że organy podatkowe stwierdzą naruszenie prawa, wcale nie oznacza bowiem, że takowe nastąpiło, skoro organy ścigania nie potrafią potem przypisać komukolwiek winy.
Przy trudnościach interpretacyjnych przepisów podatkowych, co do których wątpliwości miał nawet Rzecznik Praw Obywatelskich, przedsiębiorcy powszechnie już korzystają z pomocy profesjonalnych podmiotów, zwłaszcza tych specjalizujących się w walce z przytoczonymi nadużyciami. Podmioty te oferują wsparcie i reprezentowanie przedsiębiorcy przy kontrolach skarbowych i w sporach z organami podatkowymi. Ale istotna jest też profilaktyka.
Weryfikacja bieżących działań
Dlatego też warto zainteresować się wywiadem gospodarczym. Zapewnia on ochronę prewencyjną i może mieć zastosowanie do działań zarówno planowanych, jak i bieżących, już podejmowanych. W ramach wywiadu przeprowadza się tzw. audyt podatkowy, którego głównym celem jest sprawdzenie funkcjonujących w przedsiębiorstwie schematów i rozwiązań podatkowych. Wykrycie uchybień odpowiednio wcześnie może uchronić przedsiębiorców przed negatywnymi skutkami działań aparatu państwowego.
Wspomniana weryfikacja opiera się na badaniu zgodności działań przedsiębiorcy z przepisami prawa podatkowego oraz zapisami w księgach rachunkowych. Analiza umów, bieżących rozliczeń podatkowych oraz innych istniejących w firmie procedur, w tym także biznesowych, przeprowadzana jest pod kątem występowania ryzyka podatkowego.
Audyt zawsze kończy się raportem wskazującym dostrzeżone zagrożenia dla przedsiębiorstwa. W razie potrzeby zawiera on także propozycję przeprowadzenia programu naprawczego, który zminimalizuje jakiekolwiek obawy związane z kontrolą skarbową w firmie do zera.
W roli podejrzanego
Jeśli już jednak do kontroli skarbowej doszło, to znak, że firmę objęło szeroko pojęte postępowanie podatkowe, jakże przypominające pod pewnymi względami postępowanie karne. Przede wszystkim przedsiębiorca często występuje w roli podejrzanego. Poza tym w postępowaniu podatkowym przysługuje mu prawo do obrony, podobnie jak podejrzanemu w procesie karnym. Zapewnia to zasada czynnego udziału stron w postępowaniu, wyrażona w art. 123 Ordynacji podatkowej.
Niestety, w obliczu urzędniczych nadużyć skorzystanie z tego prawa bywa jedynym wyjściem. Potwierdza to m.in. treść wyroku WSA w Lublinie z 2014 r.: „Skargi spółki zasługują na uwzględnienie. Objęte nimi postępowania kontrolne, które odpowiednio mają status postępowań podatkowych (…) były prowadzone w sposób przewlekły, a stwierdzoną przewlekłość, w ocenie sądu, należy kwalifikować jako rażąco naruszającą prawo” (I SAB/Lu 3/14).
Jak więc przedsiębiorca może się bronić przed bezprawiem urzędniczym? Przede wszystkim może skorzystać z usług kancelarii prawnej, która będzie reprezentować jego interesy w postępowaniu podatkowym. Wyrówna to jego szanse w walce z profesjonalistą, jakim jest fiskus. Zakres takiej reprezentacji obejmuje:
- doradztwo w sporach z aparatem skarbowym o zwrot podatku VAT;
- reprezentację w toku kontroli podatkowych i celno-skarbowych;
- nadzór nad działaniami urzędników skarbowych;
- sporządzanie pozwów o odszkodowania przeciwko urzędnikom;
- kompleksową reprezentację przed organami podatkowymi i sądami administracyjnymi.
Autor: Kancelaria Prawna Skarbiec specjalizuje się w ochronie majątku oraz doradztwie strategicznym dla przedsiębiorców.
______________
[1] K. Tiedemann, Ocena międzynarodowego stanu badań przestępczości gospodarczej, „Przestępczość na Świecie” 1986, t. XIX, s. 39.