Składki na ubezpieczenie OC
Sprawa ta stała się przedmiotem interpelacji poselskiej do ministra rozwoju i finansów.
Poseł Grzegorz Furgo zapytał ministra, czy rząd zamierza uporządkować i usystematyzować kwestie odszkodowań za szkody osobowe, a tym samym przeciwstawić się tak nagłemu wzrostowi cen polis komunikacyjnych OC?
Minister odpowiedział na interpelację 28 listopada 2016 r., zaznaczając na wstępie, że minister rozwoju i finansów nie może wpływać na wysokość składki ubezpieczeniowej, jaką ubezpieczający jest obowiązany zapłacić ubezpieczycielowi za udzielaną ochronę ubezpieczeniową (np. z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych), natomiast wskazał że kwestia ustalania wysokości składek jest przedmiotem regulacji ustawowej.
Polecamy: Jednolity Plik Kontrolny – praktyczny poradnik (książka)
Zgodnie z art. 33 ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz.U. z 2015 r. poz. 1844, z późn. zm.), zakład ubezpieczeń ustala wysokość składek ubezpieczeniowych po dokonaniu oceny ryzyka ubezpieczeniowego. Składkę ubezpieczeniową ustala się w wysokości, która zapewnia co najmniej wykonanie wszystkich zobowiązań z umów ubezpieczenia i pokrycie kosztów wykonywania działalności ubezpieczeniowej zakładu ubezpieczeń oraz według kryteriów przedstawionych w ogólnych warunkach ubezpieczenia, w szczególności w zakresie zniżek lub podwyższeń kwot zasadniczych.
Zakład ubezpieczeń jest obowiązany gromadzić odpowiednie dane statystyczne w celu ustalania na ich podstawie wysokości składek ubezpieczeniowych i rezerw techniczno-ubezpieczeniowych. Ponadto, na podstawie art. 8 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz.U. z 2013 r. poz. 392, z późn. zm.), taryfy oraz wysokość składek ubezpieczeniowych za ubezpieczenia obowiązkowe ustala zakład ubezpieczeń.
Jednakże, w każdym przypadku ustalenia taryfy składek za ubezpieczenie obowiązkowe, lub ich zmiany, zakład ubezpieczeń przedstawia organowi nadzoru informacje o tych taryfach oraz o podstawach ich ustalenia, w terminie 14 dni od dnia, w którym najwcześniej możliwe było zawarcie umowy ubezpieczenia obowiązkowego ze składką obliczoną na ich podstawie. Informacja ta powinna zawierać w szczególności analizę szkodowości oraz kosztów obsługi ubezpieczenia uzasadniającą wprowadzenie każdorazowej zmiany w taryfie.
Zakres odpowiedzialności ubezpieczycieli
Minister zauważył, że na wysokość składki ubezpieczeniowej z tytułu umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych ma wpływ również zakres odpowiedzialności ubezpieczycieli. Niewątpliwie do takich elementów należy kwestia odpowiedzialności zakładów ubezpieczeń za tzw. szkody osobowe, obejmujące uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, a także śmierć poszkodowanego. Ma to związek z rosnącą wartością świadczeń wypłacanych przez ubezpieczycieli z tego tytułu, ale także – w szczególności w odniesieniu do zadośćuczynienia z tytułu szkody niemajątkowej – z brakiem przewidywalności wysokości tych wypłat.
Brak przewidywalności w zakresie szkód osobowych jest związany z jednej strony z przepisami Kodeksu cywilnego, które regulują tą materię, a z drugiej strony – z wykładnią tychże przepisów kształtowaną przez orzecznictwo sądowe, w tym Sądu Najwyższego, która chociaż pozostaje korzystna dla poszkodowanego, może utrudniać kalkulację ryzyka w obszarze ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych.
Kwestia braku przewidywalności wypłat z tytułu szkód osobowych jest najbardziej widoczna w zakresie wypłat zadośćuczynień z tytułu śmierci osoby bliskiej. Możliwość taką obecnie przewiduje wprost regulacja zawarta w przepisie art. 446 § 4 k.c., która została wprowadzona z dniem 3 sierpnia 2008 r. ustawą z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 116, poz. 731).
Jednocześnie orzecznictwo sądowe uznaje, że źródłem roszczenia o zadośćuczynienie z tytułu śmierci osoby najbliższej jest także art. 448 k.c. i to także do zdarzeń, które miały miejsce przed 3 sierpnia 2008 r. Pogląd ten ostatecznie potwierdził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 27 czerwca 2014 r., sygn. akt III CZP 2/14, wskazując na liczne orzecznictwo, zgodnie z którym, osobie najbliższej przysługuje z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę wynikającą z naruszenia jej dobra osobistego w postaci szczególnej więzi emocjonalnej ze zmarłym, nawet gdy śmierć nastąpiła przed dniem 3 sierpnia 2008 r. (np. uchwała z 22 października 2010 r., III CZP 76/10, uchwała z dnia 13 lipca 2011 r., III CZP 32/11, uchwała z dnia 7 listopada 2012 r., III CZP 67/12).
Objęcie ryzyka wypłaty tego zadośćuczynienia ochroną ubezpieczeniową, z której korzysta sprawca wypadku, powoduje przeniesienie ciężaru ekonomicznego tego świadczenia na ubezpieczycieli.
Minister wskazał też, że w orzecznictwie sądowym wyraźnie uwidacznia się kierunek interpretacji przepisów Kodeksu cywilnego na korzyść poszkodowanych i rodzin poszkodowanych w wypadkach komunikacyjnych. Dotyczy to nie tylko kwestii zadośćuczynienia, ale także szkód osobowych o charakterze majątkowym.
Należy bowiem wskazać, że w ostatnim czasie Sąd Najwyższy podjął uchwałę, wedle której świadczenie ubezpieczyciela w ramach umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych obejmuje także uzasadnione i celowe koszty leczenia oraz rehabilitacji poszkodowanego niefinansowane ze środków publicznych na podstawie art. 444 § 1 k.c. (uchwała z 19 maja 2016 r., sygn. akt 3 III CZP 63/15 ). Sąd Najwyższy wskazał, że po pierwsze, to do poszkodowanego należy decyzja o leczeniu w systemie publicznym lub prywatnym, a po drugie nie wykluczył możliwości uznania za celowe kosztów leczenia lub rehabilitacji poniesionych za granicą.
Zmiany w wykładni przepisów otwierają drogę do dochodzenia roszczeń także powstałych w przeszłości. Okres przedawnienia roszczeń co do znacznej części wypadków drogowych skutkującymi szkodami osobowymi wynosi nawet 20 lat. Zgodnie bowiem z art. 4421 § 1-3 k.c., roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż 10 lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem 20 dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.
W razie wyrządzenia szkody na osobie, przedawnienie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.
Dostrzegając te problemy, Komisja Nadzoru Finansowego, będąca organem nadzoru m.in. nad zakładami ubezpieczeń, wydała w dniu 21 czerwca 2016 r. „Rekomendacje dotyczące procesu ustalania i wypłaty zadośćuczynienia z tytułu szkody niemajątkowej z umów ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych”. Rekomendacje te wychodzą naprzeciw potrzebie zapewnienia przewidywalności w procesie ustalania i wypłaty zadośćuczynienia z tytułu szkody niemajątkowej, z uwagi na fakt, że przepisy prawa nie zawierają kryteriów, jakimi należy kierować się przy określaniu wysokości zadośćuczynienia. Standardy wskazane w ww. rekomendacjach powinny być zaimplementowane przez zakłady ubezpieczeń do dnia 31 grudnia 2016 r.
Ponadto minister poinformował, że kwestia odszkodowań za szkody osobowe, objęte obowiązkowym ubezpieczeniem OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, w szczególności w zakresie systemowego uregulowania kwestii ustalania wysokości zadośćuczynienia wypłacanego przez zakłady ubezpieczeń, jest jednym z przedmiotów prac powołanego w dniu 5 października 2016 r. w ramach Rady Rozwoju Rynku Finansowego (organu opiniodawczego i doradczego ministra właściwego do spraw instytucji finansowych) Zespołu Roboczego ds. przeglądu przepisów ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. Pragnę przy tym poinformować, że w pracach ww. Zespołu Roboczego uczestniczą także przedstawiciele Polskiej Izby Ubezpieczeń.
Przedstawiciele Ministerstwa Finansów biorą udział w pracach Komisji Nadzoru Finansowego w ramach projektu Forum Zadośćuczynień (FOZ). Celem FOZ jest przygotowanie projektu rozwiązań w zakresie systemowego uregulowania kwestii ustalania wysokości kwot zadośćuczynienia i ich wypłaty przez zakłady ubezpieczeń w związku z ubezpieczeniem OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. W założeniu, po analizie przepisów prawa i orzeczeń sądowych oraz po dokonaniu prac analityczno-statystycznych i określeniu algorytmu ustalania wysokości zadośćuczynienia, wynikiem prac FOZ ma być propozycja rozwiązania legislacyjnego. W zależności od wyników prac FOZ, kwestia ewentualnych kompleksowych rozwiązań dotyczących systemu kompensacji szkód niemajątkowych może stać się przedmiotem prac ww. Zespołu Roboczego w ramach Rady Rozwoju Rynku Finansowego.
Z upoważnienia ministra rozwoju i finansów interpretację sygnował Piotr Nowak, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów