Upadłość - definicja i przesłanki
Upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny. Prawo upadłościowe wprost wskazuje co należy rozumieć pod pojęciem niewypłacalności. W stosunku do dłużnika będącego osobą prawną wprowadzoną dodatkowe kryterium, które pozwala ocenić czy w danym przypadku możemy mówić o niewypłacalności.
Za dłużnika niewypłacalnego uznaje się podmiot, który utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych lub, w przypadku osób prawnych, którego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące.
Podmiot, u którego zaistniał stan niewypłacalności ma obowiązek zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. Jeżeli jest to osoba, obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spoczywa na każdym, kto na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami. Będzie to więc najczęściej członek zarządu lub wspólnik uprawniony do prowadzenia spraw spółki.
Jeżeli osoba, która odpowiedzialna była za złożenie wniosku, nie uczyniła tego grozi jej odpowiedzialność z tego tytułu.
Odpowiedzialność karna członków zarządu
Zgodnie z art. 586 k.s.h. członek zarządu spółki albo likwidator, który nie zgłasza wniosku o upadłość spółki handlowej pomimo powstania warunków uzasadniających według przepisów upadłość spółki podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Przestępstwo to popełnione może być w razie zawinionego niezłożenia wniosku o upadłość. Należy przy tym pamiętać, że przez niezgłoszenie wniosku o upadłość należy rozumieć zaniechanie wypełnienia jednego z podstawowych obowiązków członka zarządu. Dla jego przypisania niezbędne jest ustalenie stanu uzasadniającego zgłoszenie upadłości oraz ustalenie świadomości sprawcy co do wystąpienia tego stanu. Bez znaczenia jest np. fakt, że zgromadzenie wspólników (walne zgromadzenie) podejmuje rok w rok uchwałę o kontynuacji działalności gospodarczej. Jedynie jeśli przesłanki, którymi kieruje się członek zarządu, aby opóźnić decyzję o złożeniu wniosku o upadłość, choć wątpliwe, są oparte na dowodach trudnych do zweryfikowania w danym momencie, aczkolwiek wskazują na racjonalność działania i zgodność z zasadami obrotu gospodarczego, to może on zostać uwolniony od odpowiedzialności karnej bądź stopień jego zawinienia może ulec zmniejszeniu (co będzie rzutować na wymiar kary).
Co istotne przestępstwo polega jedynie na zaniechaniu podjęcia określonej czynności. Do jego znamion nie należy skutek w postaci szkody. Jeśli więc zaszły przesłanki do ogłoszenia upadłości, to niezłożenie wniosku w terminie może rodzić odpowiedzialność karną, nawet jeśli potencjalni wierzyciele Spółki nie poniosą na skutek takiego zaniechania jakichkolwiek strat. Takie zaniechanie może być jednak kumulatywnie objęte oskarżeniem z zarzutem naruszenia art. 296 k.k., zgodnie z którym osoba zobowiązana na podstawie przepisu ustawy, decyzji właściwego organu lub umowy do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą osoby prawnej przez niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, wyrządza jej znaczną szkodę majątkową (tj. szkodę o wartości ponad 200.000,00 zł), podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Odpowiedzialność cywilna
Zgodnie z art. 299 k.s.h w razie gdyby doszło do egzekucji z majątku spółki i egzekucja taka okazałaby się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania. Bezskuteczność egzekucji to taki stan majątkowy spółki, w którym wiadomo, że egzekucja z jej majątku nie doprowadzi do zaspokojenia wierzyciela. Nie w każdej sytuacji jest jednak nawet konieczne wszczęcie egzekucji
Od tej odpowiedzialności mogą się uwolnić, wykazując, że we właściwym czasie zgłoszono:
- wniosek o ogłoszenie upadłości
- wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu,
Dodatkowo od odpowiedzialności uwolnić mogą się, jeśli niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z winy danego członka zarządu, albo że pomimo niepodjęcia czynności restrukturyzacyjnych lub upadłościowych wierzyciel nie poniósł szkody. W sytuacji gdy wniosek o upadłość nie jest zgłaszany, uchylenie się od odpowiedzialności z art. 299 k.s.h. jest skrajnie trudne, co wynika z charakteru wskazanej odpowiedzialności – ma ona charakter – opartej na ustawie – swoistej odpowiedzialności odszkodowawczej, jej celem jest zagwarantowanie wierzycielom spółki dodatkowej ochrony w wypadku, gdy egzekucja wszczęta przeciwko spółce nie doprowadziła do zaspokojenia ich wierzytelności z powodów zawinionych przez członków zarządu spółki. Odpowiedzialność członka zarządu staje się w takiej sytuacji odpowiedzialnością osobistą, jego własnym majątkiem.
Istnieje przy tym realna możliwość skumulowania odpowiedzialności karnej i cywilnej członków zarządu z uwagi na niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub zrobienie to bez zachowania terminów przewidzianych prawem.
Bartosz Rodak, Adwokat i doradca podatkowy w Departamencie Doradztwa Prawnego w Mariański Group
Artykuł pochodzi z bloga firmabezryzyka.pl