Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U.2017.1577 t.j. z dnia 2017.08.24, dalej jako: „k.s.h.”) stanowi, że do zadań członków zarządu w spółkach kapitałowych należy prowadzenie spraw spółki i jej reprezentacja (w odniesieniu do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością - art. 201 k.s.h. oraz odpowiednio art. 368 k.s.h. dla spółki akcyjnej). Przepisy ww. ustawy regulują także ramowo kwestię ustalania wynagrodzenia członków zarządu za pełnienie ww. funkcji.
Polecamy: PIT 2018. Komentarz
Fakultatywność wynagrodzenia
Zgodnie z art. 2031 k.s.h. uchwała wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może ustalać zasady wynagradzania członków zarządu, w szczególności maksymalną wysokość wynagrodzenia, przyznawania członkom zarządu prawa do świadczeń dodatkowych lub maksymalną wartość takich świadczeń. Wynagrodzenie członków zarządu zatrudnionych na podstawie umowy o pracę lub innej umowy określa organ albo osoba powołana uchwałą zgromadzenia wspólników do zawarcia umowy z członkiem zarządu.
Odnośnie zaś spółki akcyjnej art. 278 k.s.h. stanowi, że rada nadzorcza ustala wynagrodzenie członków zarządu zatrudnionych na podstawie umowy o pracę lub innej umowy, chyba że statut stanowi inaczej. Walne zgromadzenie może ustalać zasady wynagradzania członków zarządu, w szczególności maksymalną wysokość wynagrodzenia, przyznawania członkom zarządu prawa do świadczeń dodatkowych lub maksymalną wartość takich świadczeń, a także może upoważnić radę nadzorczą do ustalenia, że wynagrodzenie członków zarządu obejmuje również prawo do określonego udziału w zysku rocznym spółki, który jest przeznaczony do podziału między akcjonariuszy zgodnie z art. 347 § 1 k.s.h.
Mając na uwadze ww. przepisy, zauważyć należy, że ustalenie wynagrodzenia członka zarządu w związku z pełnieniem przez niego określonych funkcji w spółce nie jest obligatoryjne. Może zatem dojść do sytuacji, w której członek zarządu spółki kapitałowej będzie sprawował swoje funkcje nie otrzymując za to żadnego honorarium.
Nieodpłatne świadczenie
W takich okolicznościach pamiętać należy, że w przypadku rezygnacji z wypłaty honorarium członkom zarządu, po stronie spółki powstaje przychód z nieodpłatnego świadczenia, który co do zasady będzie podlegać opodatkowaniu na podstawie ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U.2018.1036 t.j. z dnia 2018.05.30; dalej jako „ustawa o CIT”).
Zauważyć także należy, że na gruncie ustawy o CIT (art. 12 ust. 1 pkt 2) do przychodów zalicza się wartość otrzymanych rzeczy lub praw, a także wartość innych świadczeń w naturze, w tym wartość rzeczy i praw otrzymanych nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie, a także wartość innych nieodpłatnych lub częściowo odpłatnych świadczeń.
W orzecznictwie wskazuje się na szerszy zakres nieodpłatnego świadczenia, o którym mowa w art. 12 ust. 1 pkt 2 ustawy o CIT, aniżeli zakres tego pojęcia funkcjonującego w prawie cywilnym. Obejmuje ono nie tylko świadczenie w znaczeniu cywilnym, gdyż w jego zakres wchodzą wszystkie zjawiska gospodarcze i zdarzenia prawe, których następstwem jest uzyskanie korzyści kosztem innego podmiotu, lub też te wszystkie zdarzenia prawne i gospodarcze w działalności osób prawnych, których skutkiem jest nieodpłatne, to jest niezwiązane z kosztami lub inną formą ekwiwalentu przysporzenie majątku tej osobie, mające konkretny wymiar majątkowy czy finansowy. Taką interpretację nieodpłatnego świadczenia przyjął Naczelny Sąd Administracyjny w uchwale z dnia 18 listopada 2002 r., FPS 9/02, ONSA 2003, nr 2, poz. 47 i podtrzymał ją w następnej uchwale z dnia 16 października 2006 r., II FPS 1/06. Pojęcie przysporzenia majątkowego musi być zatem powiązane jako konstytuujące pojęcie nieodpłatnego świadczenia z uzyskaniem przez podatnika korzyści niezwiązanej z wydatkami, kosztami, zaoszczędzeniem wydatków, które mogą być powiązane także z obowiązkiem uiszczenia wynagrodzenia (odsetek, prowizji, opłat itp.). Wobec powyższego, najistotniejszym aspektem świadczenia nieodpłatnego jest to, ażeby otrzymujący takie świadczenie nie był zobowiązany do wykonania jakiegokolwiek świadczenia wzajemnego. Takie stanowisko zostało przedstawione w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 12 grudnia 2008 r. o sygn. II FSK 1361/07.
Co do zasady zatem, w przypadku gdy spółka nie wypłaca wynagrodzenia członkom zarządu, otrzymuje nieodpłatne świadczenie zarówno w sensie ekonomicznym, jak i w sensie podatkowym, ponieważ uzyskuje przysporzenie majątkowe w zakresie, w jakim tych kosztów nie ponosi (takie stanowisko organ podatkowy zaprezentował w postępowaniu przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Warszawie w sprawie o sygn. akt III SA/Wa 671/15). Świadczenie to stanowi dla niej przychód i w związku z powyższym winna zapłacić od niego podatek dochodowy od osób prawnych.
Ustalenie wartości nieodpłatnego świadczenia
Zgodnie z art. 12 ust. 6 ustawy o CIT wartość świadczeń w naturze, w tym nieodpłatnych świadczeń, ustala się:
- jeżeli przedmiotem świadczeń są usługi wchodzące w zakres działalności gospodarczej dokonującego świadczenia - według cen stosowanych wobec innych odbiorców;
- jeżeli przedmiotem świadczeń są usługi zakupione - według cen zakupu;
- jeżeli przedmiotem świadczeń jest udostępnienie lokalu - w wysokości równowartości czynszu, jaki przysługiwałby w razie zawarcia umowy najmu tego lokalu;
- w pozostałych przypadkach - na podstawie cen rynkowych stosowanych przy świadczeniu usług lub udostępnianiu rzeczy lub praw tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca udostępnienia.
Zatem, sposób określenia wysokości uzyskanego przychodu z tytułu nieodpłatnego świadczenia otrzymanego przez spółkę w związku z pełnieniem przez członka zarządu funkcji bez wynagrodzenia ustala się na podstawie cen rynkowych stosowanych przy świadczeniu usług (pkt 4 powyżej). Urzędy skarbowe mogą zatem oszacować taki przychód powołując się na przykład na dane udostępnione przez Główny Urząd Statystyczny.
Wyjątki
Nie zawsze jednak brak honorarium członka zarządu za pełnione przez niego funkcje musi rodzić ryzyko otrzymania przez spółkę nieodpłatnego świadczenia, a tym samym ewentualnego doszacowania przychodu podatkowego przez organy podatkowe.
Wyjątek stanowi bowiem sytuacja, w której członek zarządu jest wspólnikiem w spółce, na rzecz której świadczy nieodpłatnie usługi. W orzecznictwie sądów administracyjnych i interpretacjach indywidualnych organów podatkowych prezentowane jest jednolite stanowisko w tym przedmiocie. Członek zarządu, będący jednocześnie wspólnikiem, jest zainteresowany osiąganiem zysku przez spółkę i zwiększaniem wartości jej majątku, gdyż prawo do udziału w zyskach spółki stanowi u niego źródło przychodów. W takim przypadku wystąpi zatem świadczenie drugiej strony, wykluczające tym samym nieodpłatność świadczenia. Taki pogląd wyraził Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 10 maja 2006 r. w sprawie o sygn. II FSK 313/06. Również powyższe stanowisko zostało potwierdzone w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 4 kwietnia 2014 r. sygn. akt II FSK 1094/12, czy w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z 18 marca 2010 r. (sygn. akt I SA/Gd 949/09), który również stwierdził, że nie powstanie przychód z tytułu nieodpłatnego świadczenia, jeżeli wspólnik tego podatnika (spółki) pełni funkcję prezesa lub członka zarządu bez wynagrodzenia, a wspólnik ten uzyska lub ma uzyskać w przyszłości wzajemnie pewną korzyść majątkową, np. dywidendę.
Analogiczne stanowisko zostało zaprezentowane także w interpretacji indywidualnej Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z dnia 14 lutego 2017r. o nr 1462-IPPB6.4510.574.2016.3.AG, w której stwierdzono, że: „(…) w ramach stosunków łączących spółkę kapitałową ze wspólnikami takiej spółki szczególną rolę odgrywają świadczenia wynikające z umowy spółki. Do takich świadczeń zaliczyć można między innymi obowiązek wniesienia wkładu na kapitał zakładowy spółki, obowiązek wnoszenia dopłat uchwalonych przez zgromadzenie wspólników, pełnienie funkcji w organach spółki itp. W przypadku tego rodzaju świadczeń wspólników na rzecz spółki nie można uznać, że spółka uzyskała nieodpłatne świadczenie, nawet jeżeli nie zostało określone z tego tytułu dodatkowe wynagrodzenie wspólników. W takim bowiem przypadku wynagrodzeniem wspólnika jest prawo do udziału w zysku tej osoby prawnej. Wspólnikowi z tytułu posiadania udziałów w spółce kapitałowej przysługują bowiem określone prawa majątkowe, w szczególności prawo do dywidendy, czy prawo do otrzymania majątku spółki w razie jej likwidacji. Oznacza to, że nieodpłatne (bez wynagrodzenia) zarządzanie spółką może przynieść wspólnikowi wymierne korzyści ekonomiczne. Innymi słowy członek zarządu, pełniący w zamian za sprawowane w ramach swojej funkcji usługi, mimo braku „bezpośredniego” wynagrodzenia, otrzymuje korzyści ekonomiczne przykładowo w postaci dywidendy. Nie ma mowy w takim przypadku o braku ekwiwalentności, stanowiącego warunek konieczny do powstania przychodu z nieodpłatnych świadczeń”. Powyższe stanowisko zostało także potwierdzone w interpretacji indywidualnej Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z dnia 23 marca 2016 r. sygn. IBPB-1-2/4510-146/16/AnK; interpretacji indywidualnej Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu z dnia 17 sierpnia 2015 r. sygn. ILPB3/4510-1-230/15-2/AO oraz interpretacji indywidualnej Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu z dnia 21 lipca 2015 r. sygn. ILPB3/4510-1-181/15-4/AO).
Kolejnym wyjątkiem, wskazanym przez Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji indywidualnej z 25 października 2016 r., nr 1462-IPPB6.4510.494.2016.1.SO., jest przychód z nieodpłatnych świadczeń na rzecz spółki, gdy funkcję członka zarządu pełni nieodpłatnie osoba będąca pracownikiem wspólnika spółki. W wyżej wymienionej interpretacji podkreślono, że „nie ma przy tym znaczenia, czy funkcje zarządcze pełni wspólnik będący osobą fizyczną, czy też wspólnik będący osobą prawną poprzez swojego pracownika/współpracownika - osobę zatrudnioną na podstawie umowy cywilnoprawnej. Zarówno w jednym, jak i w drugim przypadku wspólnik za świadczone usługi otrzymuje ekwiwalent - korzyść ekonomiczną w postaci dywidendy. (...) Wspólnik - osoba prawna nie może wszak sam zasiąść w zarządzie i tym samym oddelegowuje do pełnienia tej funkcji np. swojego pracownika, który wykonywał będzie te wszystkie czynności, jakie wykonywałby wspólnik będąc osobą fizyczną i mając uprawnienie do zasiadania w zarządzie. Osoba fizyczna wyznaczona przez wspólnika, pełniąc funkcje zarządcze, realizuje wyłącznie cele gospodarcze wspólnika co do spółki zależnej. Nie stanowi ona niezależnej osoby realizującej własne cele gospodarcze. Jako osoba specjalnie wyznaczona przez wspólnika, świadczy usługi w jego imieniu. Innymi słowy, pracownicy/współpracownicy wspólnika świadczą usługi zarządcze w celu realizacji założeń gospodarczych Wspólnika (będąc osobą prawną wspólnik nie może jej pełnić samodzielnie), za co wspólnik otrzymuje korzyść ekonomiczną w postaci dywidendy.” Powyższe stanowisko dodatkowo zostało potwierdzone w interpretacji indywidualnej Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 31 marca 2017 r., nr 1462-IPPB6.4510.10.2017.3.AG.
Kolejne wyjątki stanowiące o braku powstania przychodu z tytułu nieodpłatnego świadczenia dla spółki w związku z pełnieniem funkcji członków zarządu bez określonego honorarium zostały wyrażone m.in. w interpretacji indywidualnej wydanej przez Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z dnia 14 sierpnia 2015 r. o nr IBPB-1-3/4510-91/15/APO oraz w interpretacji indywidualnej wydanej przez Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 13 lipca 2015 r. o nr IBPB-1-2/4510-60/15/MW. W pierwszej interpretacji podatkowej członkiem zarządu spółki była osoba zatrudniona jednocześnie na podstawie umowy o pracę w spółce matce, w drugiej zaś członkami zarządu spółki były osoby pełniące równocześnie funkcje członków zarządu w spółce matce.
Podsumowując zatem, świadczenie otrzymane przez spółkę w związku z nieodpłatnym wypełnianiem obowiązków przez członków zarządu w sytuacji, gdy spełniający może uzyskać w przyszłości wzajemną korzyść majątkową (np. prawo do dywidendy) nie jest nieodpłatnym świadczeniem w rozumieniu art. 12 ust. 1 pkt 2 ustawy o CIT. W orzecznictwie oraz interpretacjach podatkowych podkreśla się przede wszystkim na ekwiwalentność świadczeń pomiędzy członkiem zarządu a spółką.
Niemniej jednak, w celu uniknięcia ewentualnego sporu z organami podatkowymi warto rozważyć wystąpienie z wnioskiem o wydanie interpretacji indywidualnej celem potwierdzenia, czy po stronie spółki na pewno nie powstanie przychód z tytułu nieodpłatnego świadczenia. Jak wskazał bowiem Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 27 listopada 2014 r. o sygn. II FSK 2640/12 „zakwalifikowanie danego świadczenia jako nieodpłatnego wymaga szczegółowego zbadania stanu faktycznego konkretnej sprawy. Dla uznania, że dane świadczenie stanowi otrzymane przez spółkę nieodpłatne świadczenie w rozumieniu art. 12 ust. 1 pkt 2 ustawy o CIT nie jest wystarczające jedynie stwierdzenie, że świadczący nie uzyskuje wynagrodzenia od spółki z tytułu wykonanego świadczenia. Sam fakt nieotrzymywania wynagrodzenia od spółki przez członków jej zarządu nie oznacza jeszcze uzyskania przez spółkę nieodpłatnego świadczenia. Rozstrzygnięcie kwestii, czy w danym wypadku spółka uzyskuje nieodpłatne świadczenie, wymaga zawsze szczegółowej analizy stanu faktycznego przez organy podatkowe.”
radca prawny Ilona Świderska-Ćwik, KPRF Law Office
Polecamy serwis: CIT