Na czym polega problem?
Problemy związane z unikaniem opodatkowania przybrały charakter globalny. Obecnie nie jest możliwe zapewnienie tzw. szczelności systemu podatkowego, ograniczając działania do jednego państwa i nie podejmując międzynarodowej współpracy w tym zakresie. Z drugiej strony pojawiają się problemy dużo istotniejsze dla podatników – potencjalne ryzyko podwójnego opodatkowania. Systemy podatkowe wielu państw w zakresie podatków dochodowych stają się, dzięki działalności organizacji międzynarodowych, w tym głównie OECD, coraz bardziej zbliżone. Nie wyłącza to jednak ryzyka, że dany dochód będzie jednocześnie opodatkowany w dwóch państwach.
Obu tym problemom przeciwdziałać ma szereg mechanizmów prawnych działających na poziomie międzynarodowym. Z roku na roku jest ich coraz więcej. Są to m.in.: zasady wymiany informacji podatkowych między państwami, wielostronna konwencja podatkowa, kolejne wytyczne przyjmowane głównie przez OECD. Mechanizmy te stopniowo obejmują coraz więcej państw. Wciąż kluczowe znaczenie w tym systemie zajmuje jednak system działający od dziesięcioleci – dwustronne umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania między państwami. Nie są one jednak mechanizmem idealnym. Wciąż bowiem podatnicy wielokrotnie spotykają się z problemem konieczności uregulowania podatku od tego samego dochodu w dwóch lub więcej państwach, a organy skarbowe państw często nie są zgodne co do tego, gdzie faktycznie powstaje obowiązek podatkowy i w jakiej wysokości należy określić wysokość dochodu podlegającego opodatkowaniu. Tym sposobem spory dotyczące w istocie państw, które łączy dana umowa, powodują negatywne konsekwencje u podatników.
Częściowym rozwiązaniem tego problemu ma być ujednolicenie zasad rozwiązywania sporów dotyczących podwójnego opodatkowania w Unii Europejskiej.
Nowe regulacje w całej UE
Organy unijne Dyrektywą Rady 2017/1852 w sprawie zasad rozwiązywania sporów dotyczących podwójnego opodatkowania dochodów w Unii zobowiązały państwa członkowskie do przyjęcia stosownych regulacji, które zmuszą państwa członkowskie do współpracy, chroniąc przy tym podatników przed dwukrotnym opodatkowaniem tego samego dochodu w Unii Europejskiej. Polski ustawodawca wymagane przez prawo unijne regulacje wprowadził ustawą z dnia 16 października 2019 r., która weszła w życie 14 dni po jej uchwaleniu. Podobne przepisy już obowiązują lub w najbliższym czasie zaczną obowiązywać także w pozostałych państwach członkowskich.
Kiedy dochodzi do sporu?
Umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania regulują zasady, gdzie dany dochód powinien zostać opodatkowany albo na jakich zasadach powinny nastąpić odliczenia wynikające z konieczności opodatkowania danego dochodu w dwóch państwach. Nie oznacza to jednak, że np. postępowanie podatkowe w jednym państwie nie sprawi, że organ podatkowy zakwestionuje rozliczenia podatnika, określając w innej wysokości jego dochód. Wówczas dochodzi do absurdalnej sytuacji, w której jeden dochód w dwóch państwach określany jest w różnej wysokości. Kwestia ta powinna zostać wyjaśniona na poziomie międzynarodowym. W praktyce jednak okazuje się, że jeden dochód zostaje (przynajmniej w części) opodatkowany w dwóch państwach. Współdziałanie organów podatkowych państw często okazuje się bowiem całkowicie iluzoryczne.
Działanie mechanizmu
Zgodnie z polskimi regulacjami, które w podobnym kształcie obowiązują lub wkrótce zaczną obowiązywać we wszystkich państwach Unii Europejskiej, podatnik, którego dotyczy spór między państwami i prowadzi do niekorzystnej dla niego sytuacji, będzie mógł zgłosić do Ministra Finansów wniosek o rozstrzygnięcie sprawy. Ten będzie miał 6 miesięcy na samodzielne załatwienie sprawy lub, jeśli to w tym czasie się nie uda, osiągnięcie porozumienia z drugim państwem, którego spór dotyczy. Przede wszystkim przepisy przewidują jednak postępowanie w sytuacji, gdy także ta procedura nie pomoże – jeżeli w ciągu dwóch lat od rozpoczęcia sporu nie uda się osiągnąć porozumienia, podatnik będzie uprawniony do złożenia wniosku o powołanie specjalnej komisji działającej na zasadzie arbitrażu, która rozstrzygnie spór między państwami. Komisja ta będzie miała kolejne pół roku na rozstrzygnięcie sporu. Rozstrzygnięcie będzie wiążące dla państw, co oznacza, że podatnik otrzyma realną ochronę i prawo do faktycznego rozstrzygnięcia sporu, w wielu przypadkach unikając dzięki temu bezzasadnego podwójnego opodatkowania.
Polecamy: PODATKI 2020 – Komplet
Nowe przepisy a rzeczywista ochrona podatnika
Zmiany bez wątpienia otworzą przed podatnikami nowe możliwości pozytywnego zakończenia ich spraw w sytuacji, gdy problemem stają się nieustalone rozstrzygnięcia dokonane w różnych państwach. Trudno jednak nie zauważyć, że faktyczne znaczenie regulacji może okazać się niewielkie. W pierwszej kolejności zwraca uwagę na czas trwania postępowania. Rozstrzygnięcia polegające na rozwiązaniu sporów między państwami będą zajmowały często kilka lat. Dodatkowo olbrzymim ograniczeniem jest zasięg geograficzny – nowe regulacje będą wiązały jedynie państwa członkowskie UE.
Nie oznacza to jednak, że nowa procedura w żadnym przypadku nie może osiągnąć pozytywnego skutku – często będzie to jedyny sposób na odzyskanie istotnych środków wynikających z konieczności zapłaty niesłusznie określonego podatku. Podatnicy muszą jednak w każdym przypadku ocenić, czy wchodzenie w spór faktycznie może przynieść im pozytywne rozstrzygnięcia i realne korzyści. Dodatkowo, prowadząc postępowanie powinni pamiętać, że to na nich będzie ciążył obowiązek wykazania, że doszło do podwójnego opodatkowania. Wszystko to sprawia, że prowadzenie postępowania bez profesjonalnego wsparcia może okazać się niezwykle trudne.
radca prawny Robert Nogacki
Kancelaria Prawna Skarbiec