Na potrzeby prowadzonej działalności przedsiębiorcy nabywają różnego rodzaju towary lub usługi. Zdarza się, że takie świadczenia są nabywane nieodpłatnie lub za poniesieniem jedynie częściowej odpłatności. Na wstępie warto wskazać, że temat nie dotyczy jedynie umów sprzedaży, ale każdego rodzaju umów, w ramach których podatnik może nabyć świadczenia rozumiane bardzo szeroko.
Świadczenia częściowo odpłatne
Zgodnie z art. 12 ust. 1 pkt 2 ustawy o CIT przychodem są również wartości rzeczy, praw, a także innych świadczeń otrzymanych częściowo odpłatnie. Ustawa nie wskazuje, co należy rozumieć jako świadczenia nieodpłatne lub częściowo odpłatne. Jednocześnie ustawa w żadnym miejscu nie definiuje pojęcia „świadczeń nieodpłatnych” lub „świadczeń częściowo odpłatnych”, pozostawiając te zagadnienia do ukształtowania przez orzecznictwo i doktrynę.
Przykładowo organy podatkowe za świadczenia częściowo nieodpłatne nie uznają okresu bezczynszowego najmu w sytuacji zawarcia umowy na dłuższy okres. Innymi słowy, wynegocjowany okres bezczynszowego najmu nie będzie świadczeniem częściowo nieodpłatnym, lecz zmniejszeniem należności za czynsz za przyszłe okresy (por. interpretacja Dyrektora KIS z dnia 18 stycznia 2018 r., sygn. 0111-KDIB1-3.4010.460.2017.2.IZ).
Za świadczenia częściowo odpłatne nie można uznać przypadku czynności, których cechą charakterystyczną jest brak odpłatności. Stanowisko to jest potwierdzane przez sądy administracyjne. Przykładowo Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 29 września 2017 r. wskazał, że w przypadku nieodpłatnej służebności przesyłu ustanowionej zgodnie z przepisami Kodeksu Cywilnego nie można mówić o nieodpłatnym lub częściowo odpłatnym świadczeniu.
Ustalenie wartości
Wartość rzeczy, praw lub innych świadczeń otrzymanych częściowo odpłatnie określa się poprzez odniesienie się do różnicy w wartości rynkowej rzeczy, praw lub świadczeń nabytych przez podatnika a ponoszoną odpłatnością. Przykładowo, jeżeli podatnik zaciągnie pożyczkę oprocentowaną 4% w skali roku, a średnie oprocentowanie banków to 11%, to różnica ta może być przychodem z częściowo nieodpłatnego świadczenia. Z kolei w przypadku, gdy takie odsetki uległyby przedawnieniu i podatnik nie byłby zmuszony do ich zwrotu, wówczas zgodnie z ostatnim podejściem organów podatkowych przychód z tytułu częściowo nieodpłatnego świadczenia nie powstanie (por. interpretacja z dnia 2 sierpnia 2018 r., sygn. 0111-KDIB1-2.4010.234.2018.1.DP).
Ustawa precyzuje również szczególne sytuacje ustalania wartości rynkowej. W przypadku, gdy takie świadczenie dotyczy czynności wykonywanych w ramach działalności gospodarczej, miernikiem jest wartość tych świadczeń w innych sytuacjach. Jeżeli z kolei przedmiotem świadczenia są usługi zakupione, wartość rynkowa tych świadczeń powinna zostać określona w wartości zakupu. W przypadku udostępnienia lokalu wartość rynkową stanowi równowartość czynszu, jaki przysługiwałby w chwili zawarcia umowy.
Świadczenia trudne do wyceny
Omówione powyżej reguły dotyczą sytuacji, gdy istnieje możliwość stosunkowo prostego ustalenia ceny rynkowej, odnosząc się do znanych informacji. Powstaje natomiast pytanie, co zrobić w sytuacji, gdy przedmiotem świadczenia są rzeczy, usługi lub prawa trudne do wyceny. Jednym z takich przykładów może być znak towarowy i obciążenie z tytułu prawa do korzystania z tego znaku. Określenie wartości takiego świadczenia jest bardzo trudne i wymaga specjalistycznej wiedzy. Dlatego dobrą praktyką w tym zakresie jest wystąpienie o wcześniejsze wydanie opinii biegłych lub ekspertów, tak aby mieć argumenty w dyskusji z urzędem. Innym rozwiązaniem występującym w praktyce gospodarczej jest wliczenie wartości znaku towarowego w wartość sprzedawanych towarów lub usług. Należy jednak pamiętać, że nie można takiego świadczenia wyodrębnić, lecz powinno ono być wkalkulowane w cenę. W takim przypadku nie można mówić o świadczeniach częściowo nieodpłatnych.
Świadczenia wzajemne różnej wartości
Problematyka ustalania wartości świadczeń częściowo odpłatnych komplikuje się w sytuacji, gdy każda ze stron dokonuje świadczeń na rzecz drugiej strony (świadczenia wzajemne). Przykładowo w sytuacji udzielenia wzajemnych poręczeń przez spółki o nierównej wartości dochodzi do powstania przychodu z tytułu częściowo nieodpłatnych świadczeń dla jednej spółki (por. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 31 lipca 2019 r., sygn. II FSK 2908/17). W wyroku tym NSA wskazał, że nie można mówić o równej wartości poręczeń w sytuacji, gdy dotyczą one innych, nierównych zobowiązań kredytowych. W efekcie można przyjąć, że uproszczenia stosowane przez podatników polegające na świadczeniu wzajemnych usług i braku dodatkowych obciążeń z tego tytułu powinny być analizowane pod kątem możliwości powstania świadczenia częściowo nieodpłatnego. Taka sytuacja może wystąpić w szczególności pomiędzy podmiotami powiązanymi, gdzie przesłanki ekonomiczne nie zawsze determinują podejmowane decyzje i może zaistnieć różnica w wysokości świadczeń wzajemnych, za którymi nie idzie rozliczenie.
Polecamy: CIT 2020. Komentarz
Ustalenie wartości przez organ podatkowy
Zgodnie z przepisami ww. ustawy w przypadku, gdy ustalona wartość świadczeń częściowo odpłatnych znacznie odbiega od wartości rynkowych, organ podatkowy wzywa strony do jej zmiany lub do wskazania przyczyn uzasadniających przyjęcie takiej ceny. Jeżeli strony nie zareagowałyby na takie wezwanie organu, wtedy organ ma prawo skorzystać z opinii biegłego. W sytuacji, gdy wartość wynikająca z opinii odbiega o więcej niż 33% od wartości transakcji ustalonej przez strony, organ podatkowy może wykorzystać opinię biegłego.
Autor: radca prawny Robert Nogacki
Kancelaria Prawna Skarbiec