Ogrom zmian w przepisach podatkowych wprowadzanych na przełomie 2019/2020 roku, już od kilku miesięcy przyprawia o zawrót głowy zarówno księgowych jak i właścicieli firm. Jednocześnie rośnie liczba kontroli niezapowiedzianych oraz sama skuteczność kontroli. Przedsiębiorcy typowani do kontroli nie są przypadkowi, urzędnicy wiedzą dokładnie czego szukają i jakich dokumentów potrzebują. Za brak lub opóźnienie w ich przedstawieniu, organy podatkowe coraz częściej wymierzają kary porządkowe na uczestników postępowań prowadzonych przed organami podatkowymi (tj. stronę, pełnomocnika strony, świadka lub biegłego).
Polecamy: Jak przygotować się do zmian w 2020 r.
Polecamy: Biała lista podatników
Kiedy organ może wymierzyć karę porządkową?
Organ podatkowy ma prawo nałożenia kary porządkowej tylko w związku z prowadzonym postępowaniem podatkowym lub kontrolnym. Celem kary porządkowej jest dyscyplinowanie uczestników postępowania przez stosowanie wobec nich sankcji administracyjnej wyrażającej się w dolegliwości finansowej. Jak wyjaśnia adwokat Jarosław Ziobrowski z kancelarii Ziobrowski Tax&Law „fiskus może nałożyć karę porządkową m.in. z powodu nieokazania dokumentów w terminie, niestawienia się na wezwanie, nieuzasadnionej nieobecności podczas czynności kontrolnych, odmowy złożenia wyjaśnień, zeznań, wydania opinii czy okazania przedmiotu oględzin.
Katalog czynów został wskazany w art. 262 Ordynacji podatkowej i ma charakter zamknięty, co oznacza, że nie można zastosować kary do innych czynów. Kluczową przesłanką nałożenia kary porządkowej jest "bezzasadność odmowy" okazania lub nie przedstawienie w wyznaczonym terminie dokumentów, jednakże tylko w związku z prowadzonym postępowaniem podatkowym lub kontrolnym.” Zachowanie uczestników w toku postępowania sprawdzającego, a także w związku z innymi czynnościami urzędowymi organów podatkowych nie jest zagrożone karą porządkową (por. wyrok NSA w Katowicach z 7.01.2000 r., I SA/Ka 963/98, ONSA 2001/1, poz. 36). Sankcje mogą zostać nałożone zarówno na stronę jak i pełnomocnika, świadka czy biegłego.
Ile wynoszą kary porządkowe?
Kary porządkowe mają charakter uznaniowy, zarówno co do samego jej nałożenia, jak i wysokości. Podatnicy mogą zostać ukarani karą porządkową maksymalnie do 2800 zł. „Z moich obserwacji wynika iż z roku na rok organy podatkowe coraz częściej sięgają po najwyższe stawki” dodaje Jarosław Ziobrowski. Istotne jest, aby orzeczony środek lub ewentualne zagrożenie nim były skutecznymi argumentami dyscyplinującymi uczestników postępowania. Termin płatności kary porządkowej wynosi 7 dni od dnia doręczenia postanowienia o ukaraniu. Termin ten ma charakter materialnoprawny i nie podlega przywróceniu.
W nawiązaniu do jednego z wyroków NSA, urząd skarbowy nie jest zwolniony z obowiązku uzasadnienia, choćby krótkiego, o wysokości sankcji. Dodatkowo, w wyroku wydanym w 2017 roku Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu stwierdził, że kara porządkowa powinna być taka, aby w świetle wszystkich okoliczności sprawy można było uznać ją za sprawiedliwą, a przedział kary porządkowej stanowił odzwierciedlenie skali uchybień, które mogą mieć różny ciężar gatunkowy (sygn. akt I SA/ Po 591/17).
Postanowienie o nałożeniu kary
Karę porządkową nakłada się w formie postanowienia, na które służy zażalenie. Uzasadnienie prawne powinno zawierać nie tylko wskazanie podstawy prawnej i jej wyjaśnienie, lecz także uzasadnienie wysokości wymierzonej kary porządkowej. Jakkolwiek komentowany przepis nie stanowi typowej normy prawa karnego, to jednak stanowi podstawę nałożenia kary pieniężnej, co obliguje organ stosujący tę karę do uwzględnienia zasady adekwatności kary, skoro ustawodawca zakreślił jej granice. W świetle tej zasady wymiar kary porządkowej, uwzględniający całokształt okoliczności sprawy, powinien być sprawiedliwy i uzasadniony. Jak dodaje adwokat Jarosław Ziobrowski „Uznaniowość organów w zakresie nałożenia kary porządkowej nie może oznaczać dowolności w jej nakładaniu, jak i w decydowaniu o jej wysokości. Nie wystarczy samo powołanie i zacytowanie przepisu przez organy podatkowe.”
Jak odwołać się od kary porządkowej
Na postanowienia, na które ukaranemu przysługuje zażalenie, zgodnie z brzmieniem art. 262 § 1 in fine organ podatkowy może orzec karę porządkową, lecz nie musi tego robić. Ukaranemu przysługują dwa środki prawne: zażalenie oraz wniosek o uchylenie kary porządkowej. Zażalenie zawierające zarzuty przeciwko rozstrzygnięciu wnosi się w terminie 7 dni od dnia doręczenia ukaranemu postanowienia. Właściwy do rozpatrzenia zażalenia jest organ podatkowy wyższego stopnia. Uchylenie postanowienia o ukaraniu karą porządkową jest możliwe tylko wówczas, gdy wnioskodawca wskaże przyczyny usprawiedliwiające m.in. niewykonanie czynności nałożonych wezwaniem. Przyczyny takie muszą być obiektywne i winny wskazywać na faktyczną niemożność spełnienia żądania organu.