Odpowiedzialność zarządu – zasady ogólne i podatkowe
Zasadę odpowiedzialności zarządu spółki z ograniczona odpowiedzialnością, wskazuje bezpośrednio Ustawa kodeks spółek handlowych, który stanowi (między innymi w treści art. 299) że jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają łącznie z nią (solidarnie ze spółką).
Główne zasady odpowiedzialności podatkowej członków zarządu, ustawodawca przedstawił natomiast w Ustawie Ordynacja podatkowa. Zgodnie z brzmieniem art. 116 tej ustawy za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji – podobnie jak w kodeksie spółek handlowych - odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu.
Jednak w tym samym przepisie ustalono, że taka odpowiedzialność będzie miała miejsce w określonych wypadkach:
- po pierwsze, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w bezskuteczna – zgodnie z obowiązującą linią orzeczniczą - taka okoliczność powinna nie budzić wątpliwości;
- po drugie, odpowiedzialność obejmuje zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu;
- po trzecie, odpowiedzialność taka będzie miała miejsce tylko jeżeli członek zarządu nie wykazał, że:
- we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub
- w tym czasie zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne w rozumieniu ustawy z dnia 15 maja 2015 r. - Prawo restrukturyzacyjne albo
- zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu, o którym mowa w ustawie z dnia 15 maja 2015 r. - Prawo restrukturyzacyjne albo
- niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy.
W tym miejscu należy jednak zaznaczyć, że sam brak zarządu nie uchroni wszystkich przed odpowiedzialnością za zobowiązania spółki. Ustawodawca przewidział również takie możliwości, dlatego postanowił, że w przypadku, gdy spółka nie posiada zarządu, za zaległości podatkowe spółki odpowiada jej pełnomocnik albo odpowiadają wspólnicy, jeżeli pełnomocnik nie został powołany.
Wyciąg z przepisów (ordynacja podatkowa art. 116):
§ 1. Za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu:
1) nie wykazał, że:
a) we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym czasie zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne w rozumieniu ustawy z dnia 15 maja 2015 r. - Prawo restrukturyzacyjne (Dz. U. z 2020 r. poz. 814) albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu, o którym mowa w ustawie z dnia 15 maja 2015 r. - Prawo restrukturyzacyjne, albo
b) niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy;
2) nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.
Wniosek o ogłoszenie upadłości spółki
Jedną z możliwości uniknięcia odpowiedzialności za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przez członków jej zarządu jest wykazanie, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości. W tym miejscu warto więc wyjaśnić, co oznacza "właściwy czas". Okoliczność ta była wielokrotnie omawiana w orzecznictwie, można więc przytoczyć aktualne definicje wypracowane w praktyce Sądowej:
- Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach LEX nr 2502547 - wyrok z dnia 18 maja 2018 r. w sprawie V AGa 142/18:
Czasem właściwym do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w rozumieniu art. 299 § 2 k.s.h. jest czas, gdy wprawdzie dłużnik spłaca jeszcze niektóre długi, ale wiadomo już, że ze względu na brak środków nie będzie mógł zaspokoić wszystkich swoich wierzycieli. Czasem właściwym nie jest więc dopiero czas, gdy dłużnik przestał już całkowicie spłacać swoje długi i nie ma majątku do ich zaspokojenia.
- Wyrok Sądu Najwyższego LEX nr 2490898 - wyrok z dnia 15 marca 2018 r. w sprawie III CSK 398/16:
Chociaż określenie "właściwy czas" do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w rozumieniu art. 299 § 2 k.s.h. powinno być interpretowane z uwzględnieniem przepisów zawartych w prawie upadłościowym, to jednak nie można - dla celów jego wykładni - przenosić na grunt art. 299 § 2 k.s.h. wymagania, aby dochowany został termin określony w art. 21 ust. 1 p.u.n. Właściwy czas w rozumieniu art. 299 § 2 k.s.h. oznacza w związku z tym taki moment, w którym wprawdzie wszystkich wierzycieli nie da się już zaspokoić, ale istnieje jeszcze majątek spółki pozwalający na co najmniej częściowe zaspokojenie jej wierzycieli w postępowaniu upadłościowym.
Przykład praktyczny – orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego
Przykładem bardzo aktualnego sporu, na tle odpowiedzialności podatkowej członków zarządu spółki, była sprawa rozpatrywana przez Naczelny Sąd Administracyjny, zakończona wyrokiem z dnia 13 maja 2020 r., w sprawie II FSK 2963/19. Spór dotyczył odpowiedzialności za zaległości spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, w podatku od towarów i usług wraz z odsetkami za zwłokę. Egzekucja z majątku spółki okazała się bezskuteczna, a skarżący w dacie powstania zaległości podatkowej był członkiem dwuosobowego zarządu spółki.
Naczelny Sąd Administracyjny zauważył uchybienia w poprzednim procedowaniu organów oraz Sądu pierwszej instancji i zdecydował o przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie. W swoich rozważaniach Naczelny Sąd Administracyjny wskazał na najważniejsze elementy możliwości oceny zwolnienia z odpowiedzialności członka zarządu – w zakresie konieczności, czasu oraz winy przy zgłoszeniu wniosku o upadłość. Analiza ta może być cennym drogowskazem dla zarządzających spółkami – między innymi dlatego, że wskazuje na ewentualne możliwość ich obrony w sporze z organami podatkowymi.
Wyciąg z wyroku NSA II FSK 2963/19
Możliwość powołania się na przesłankę braku winy w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości odnosi się do sytuacji, gdy zgłoszenie takiego wniosku w było konieczne. Ponieważ zgodnie z art. 10 P.u.n. upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny, możliwość zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki uzależniona jest od zaistnienia stanu jej niewypłacalności. Chodzi więc o taką sytuację, w której zaistniały przesłanki zgłoszenia wniosku o upadłość spółki kapitałowej, zaś członek zarządu tej spółki, wiedząc o ich istnieniu, wniosku takiego nie zgłosił. […]
Ocena, czy członek zarządu spółki kapitałowej obronił się przed odpowiedzialnością za jej zaległości podatkowe już to powołując się na terminowe zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 116 § 1 pkt 1 lit. a O.p.), już to na brak winy w niezgłoszeniu takiego wniosku (art. 116 § 1 pkt 1 lit. b O.p.), nie zależy bowiem od tego, czy spółka dysponowała środkami na zaspokojenie wymagalnych zobowiązań, także publicznoprawnych, ale tego nie czyniła ze względu na przyjęty przez jej zarząd model prowadzenia jej spraw, ale od tego, czy wystąpiła obiektywna przesłanka niewypłacalności w postaci niewykonywania wymagalnych zobowiązań.
Podsumowanie
W przypadku podejmowania decyzji o prowadzeniu działalności gospodarczej w formie spółki, w tym spółki z ograniczoną odpowiedzialnością należy pamiętać, że ustawodawca zdecydował o dość szeroko pojętej odpowiedzialności zarządu takiej jednostki. W przypadku braku zarządu - również możliwej odpowiedzialności pełnomocników oraz wspólników. W większości przypadków jednak nawet odpowiedzialny za prowadzenie spraw spółki zarząd, może uniknąć odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe podmiotu, jeżeli we właściwym czasie zauważy problemy i podejmie działania – takie jak na przykład - złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości. Kluczowe w tym przypadku może być więc bieżące kontrolowanie spraw i zobowiązań podmiotu oraz majątku spółki, pozwalającego na ich zaspokajanie.
Źródła opracowania:
- Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja podatkowa (Dz.U.2020.1325 t.j. z dnia 2020.07.31) zwana dalej "Ordynacja podatkowa";
- Ustawa z dnia 15 września 200 roku Kodeks spółek handlowych (Dz.U.2019.505 t.j. z dnia 2019.03.15) zwana dalej "kodeks spółek handlowych";
- Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13 maja 2020 r. w sprawie II FSK 2963/19 (LEX nr 3007719).
Polecamy: Monitor Księgowego – prenumerata
Polecamy: Prenumerata elektroniczna Dziennika Gazety Prawnej KUP TERAZ!
Polecamy: INFORLEX Biznes