Czynności działu spadku
Bycie współwłaścicielem często jest niepraktyczne czy niewygodne, nawet dla osób bliskich – takich jak na przykład rodzeństwo po śmierci rodziców.
Przykład praktyczny:
Po śmierci spadkodawcy (rodzica) w skład spadku wchodzą dwie nieruchomości – mieszkanie w centrum dużego miasta o wartości 800 000 zł, dom pod miastem o wartości 780 000 zł oraz pieniądze odłożone na rachunku bankowym 810 000 zł. Po zmarłym dziedziczą trzy córki, na zasadach ustawowych. Ponieważ wartość elementów jest podobna, siostry chciały by się podzielić tak, aby jedna otrzymała mieszkanie, druga dom, a trzecia pieniądze.
W takim wypadku każda z córek na podstawie prawa spadkowego ma w uproszczeniu prawo do 1/3 mieszkania, 1/3 domu oraz 1/3 pieniędzy. To nie jest rozwiązanie dla nich wygodne, dlatego właśnie w takich sytuacjach ustawodawca przewidział możliwość tak zwanego „działu spadku”.
Istnieją dwie formalne drogi przeprowadzenia działu spadku: umowa lub postanowienie sądu. Wybór należy do zainteresowanych spadkobierców. Z praktycznego punktu widzenia, umowa będzie możliwa tylko w wypadkach zgody pomiędzy spadkobiercami, co do porozumienia o dziale. W przypadku jeżeli do spadku należy nieruchomość, umowa taka powinna zostać sporządzona przed notariuszem, w formie aktu notarialnego. Jeżeli do spadku należy natomiast przedsiębiorstwo, umowa powinna odpowiadać formie pisemnej, z podpisami notarialnie poświadczonymi.
Jedną z czynności, której mogą dokonać spadkobiercy, jest tak zwany "Dział spadku". Czyli w dużym uproszczeniu podział spadku pomiędzy konkretne osoby, tak aby uzyskały one wyłączność prawa do konkretnych przedmiotów czy nieruchomości.
Podatkowe aspekty działu spadku
Na etapie otrzymania spadku spadkobiercy wiedzą, że muszą odpowiednio zgłosić spadek do organów podatkowych (urzędu skarbowego), uiszczają również odpowiednie zobowiązania podatkowe - na przykład u notariusza. Następnie, bardzo często mija jakiś czas i dochodzi do kolejnej czynności – czyli działu spadku, często znów w formie aktu notarialnego. Zwykle w tym miejscu zaczynają się pytania – czy Dział spadku jest opodatkowany? Czy dotyczy go podatek od spadków i darowizn? Co z podatkiem od czynności cywilnoprawnej? Wreszcie - co z podatkiem dochodowym?
Podatek od spadków i darowizn
Wyciąg z przepisów
USTAWA z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn
Art. 1.
1. Podatkowi od spadków i darowizn, zwanemu dalej "podatkiem", podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, tytułem:
1) dziedziczenia, zapisu zwykłego, dalszego zapisu, zapisu windykacyjnego, polecenia testamentowego;
2) darowizny, polecenia darczyńcy;
3) zasiedzenia;
4) nieodpłatnego zniesienia współwłasności;
5) zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w drodze dziedziczenia albo w postaci zapisu;
6) nieodpłatnej: renty, użytkowania oraz służebności.
Zgodnie z art. 1, określającym zakres opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn, czynność działu spadku nie została wymieniona wprost jako opodatkowana. Należy jednak zauważyć, że w przypadku działu spadku, może dojść do nieodpłatnego zniesienia współwłasności (art. 1 ust. 1 pkt. 4.), a takie zniesienie współwłasności już powinno być przedmiotem opodatkowania. Ustawa jednak w dalszych artykułach przewiduje wyjątki - w szczególności nabycia praw majątkowych w I grupie podatkowej, w przypadku zniesienia współwłasności.
Wyciąg z przepisów
USTAWA z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn
Art. 4 ust. 1 pkt. 15
nabycie przez osoby zaliczone do I grupy podatkowej własności rzeczy lub praw majątkowych w drodze nieodpłatnego zniesienia współwłasności;
Potwierdzenie tego toku rozumowania znalazło się również w interpretacji indywidualnej Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach, z dnia 11 kwietnia 2016r., o numerze IBPB-2-1/4515-42/16/DP:
Mając na uwadze przywołane przepisy podzielić należy stanowisko Wnioskodawczyni, iż nie będzie obciążona podatkiem od spadków i darowizn w związku z ww. nabyciem. Przy czym wskazać należy, iż nabycie w części przypadającej tytułem działu spadku, jako czynność niewymieniona w zamkniętym katalogu określonym w art. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn, nie podlega w ogóle regulacjom ustawy o podatku od spadków i darowizn.
Przechodząc do kwestii nabycia ww. nieruchomości (lokalu A i B) w drodze nieodpłatnego zniesienia współwłasności wskazać należy, iż z uwagi na fakt, że zostało ono dokonane pomiędzy osobami zaliczanymi do I grupy podatkowej, przedmiotowe nabycie korzysta ze zwolnienia z opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn na podstawie art. 4 ust. 1 pkt 15 ww. ustawy. W związku z powyższym z tytułu przedmiotowego nabycia na Wnioskodawczyni nie ciąży obowiązek podatkowy w podatku od spadków i darowizn. Tym samym Wnioskodawczyni nie ma obowiązku składania zgłoszenia o nabyciu własności rzeczy i praw majątkowych (SD-Z2) ani zeznania o nabyciu własności rzeczy i praw majątkowych (SD-3).
NOWOŚĆ na Infor.pl: Prenumerata elektroniczna Dziennika Gazety Prawnej KUP TERAZ!
Polecamy: INFORLEX Biznes
Podatek od czynności cywilnoprawnych
Ustawa z dnia 9 września 2000 roku określa, że czynności podziału działu spadku należą do katalogu czynności opodatkowanych, ale w określonym zakresie.
Wyciąg z przepisów:
Art. 1. [Zakres opodatkowania]
1. Podatkowi podlegają:
f) umowy o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności - w części dotyczącej spłat lub dopłat,
Tutaj ustawodawca stwierdził, że podatkowi będą podlegać tylko takie czynności, przy której jednocześnie dokonano spłaty lub dopłaty.
Przykład praktyczny:
Po śmierci spadkodawcy (rodzica) w skład spadku wchodzą dwie nieruchomości – mieszkanie w centrum dużego miasta o wartości 500 000 zł, dom pod miastem o wartości 800 000 zł. Po zmarłym dziedziczą dwie córki, na zasadach ustawowych. Ponieważ wartość elementów jest różna córka, która otrzymuje dom ma spłacić drugą córkę – spłacając jej 150 000 zł, tak aby każda otrzymała majątek wart 650 000 zł (razem).
W takim wypadku dojdzie do konieczności opodatkowania czynności w wysokości spłaty czyli 150 000 zł.
W przypadku czynności dokonywanych w formie aktu notarialnego Notariusz powinien pouczyć strony o podatku oraz pobrać odpowiednią kwotę podatku.
Nieodpłatne podziały (nawet jeżeli nie są równe) nie będą podlegać opodatkowaniu. Takie zdanie wyraził również Dyrektor Izby Skarbowej z Bydgoszczy, w interpretacji indywidualnej z dnia 16 maja 2011 roku, ITPB2/436-24/11/MK:
Z treści wniosku wynika, iż na skutek działu spadku dokonanego w formie aktu notarialnego Wnioskodawczyni nabędzie od kuzynki przynależący jej udział w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego, wobec czego zostanie jedynym właścicielem tegoż prawa. Powyższa czynność prawna zostanie dokonana bez spłat.
Wskazać zatem należy, iż planowany dział spadku nie będzie podlegał opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych na podstawie art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. f) ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych, bowiem nie będzie wiązał się z obowiązkiem dokonania spłaty na rzecz drugiego spadkobiercy.
Podatek dochodowy
Ostatnią analizowaną kwestią jest ewentualna konieczność zapłaty podatku dochodowego od osób fizycznych. W tej kwestii podstawowym źródłem prawa będzie ustawa z dnia 26 lipca 1991 r., o podatku dochodowym od osób fizycznych. Podobnie jak w powyższych ustawach i tutaj Ustawodawca przewidział odpowiednie zwolnienia przedmiotowe i podmiotowe, pozwalające uniknąć zobowiązania podatkowego. Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt. 125, wolne od podatku są nieodpłatne świadczenia, otrzymane od odpowiednich osób, w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn.
Wyciąg z przepisów:
Art. 21. [Zwolnienia przedmiotowe]
1. Wolne od podatku dochodowego są:
wartość świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń, obliczona zgodnie z art. 11 ust. 2-2b, otrzymanych od osób zaliczonych do I i II grupy podatkowej w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn, z zastrzeżeniem ust. 20;
Pojawiły się jednak wątpliwości, czy dział spadku nie będzie powodował obowiązku podatkowego z tytułu nieodpłatnego świadczenia. Zagadnienie to było na tyle skomplikowane, że zajął się nim Naczelny Sąd Administracyjny. Wyrokiem z dnia 21 kwietnia 2016 roku w sprawie II FSK 1575/14 stwierdził, że:
1. Brak jest argumentów co do kwalifikacji uzyskanego przez spadkobiercę świadczenia w wyniku działu spadku, ponad jego udział spadkowy do "innych nieodpłatnych świadczeń", o których mowa w art. 11 ust. 2a u.p.d.o.f.
2. Wyliczenie nieodpłatnych świadczeń zawarte w art. 11 ust. 2a u.p.d.o.f. ma wyczerpujący charakter, a co za tym idzie, źródłem "innych nieodpłatnych świadczeń" w rozumieniu tej ustawy mogą być wyłącznie bezpłatne usługi bądź bezpłatne udostępnienie określonych przez ustawodawcę rzeczy lub praw.
Podsumowanie
Biorąc pod uwagę powyższe rozważania, należy zauważyć, że dział spadku, w przypadku jeżeli wcześniej spadek został odpowiednio zgłoszony do opodatkowania oraz następuje bez spłat i dopłat, nie spowoduje nowych zobowiązań podatkowych. Każdą sytuację należy jednak oceniać indywidualnie, biorąc pod uwagę wszystkie jej aspekty – ponieważ mogą być one ważne prawnie i zmieniać sytuację podatnika.