Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, zawierając umowę darowizny, darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku (art. 888 KC). Innymi słowy, otrzymując darowiznę, obdarowany nie jest zobowiązany do świadczenia wzajemnego względem darczyńcy albo innego podmiotu. W zależności od tego, czy obdarowany jest osobą fizyczną, czy osobą prawną, zastosowanie do opodatkowania otrzymanej darowizny znajdą przepisy ustawy o spadkach i darowiznach albo ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.
Darowizny na rzecz osób fizycznych
Otrzymanie darowizny przez osobę fizyczną nie wywołuje skutków na gruncie podatku dochodowego od osób fizycznych, ponieważ zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy o PIT ustawie nie podlegają przychody podlegające podatkowi od spadków i darowizn. W pierwszej kolejności, aby określić, czy w danym przypadku podatek będzie należny, należy ustalić powiązania pomiędzy stronami. Ustawa o podatku od spadków i darowizn przewiduje trzy grupy podatkowe, w zależności od stopnia relacji rodzinnych.
Zwolnione jest nabycie w drodze darowizny pieniędzy lub innych rzeczy przez osobę zaliczaną do I grupy podatkowej, tj. małżonka, wstępnych, zstępnych, pasierba, zięcia, synowej, rodzeństwa, ojczyma, macochy i teściów, w kwocie do 9 637 zł od jednego darczyńcy, a od wielu darczyńców do kwoty 19 274 zł w okresie 5 lat od daty pierwszej darowizny, jeżeli pieniądze te przeznaczy w ciągu 12 miesięcy od dnia ich otrzymania na wkład budowlany lub mieszkaniowy. W przypadku, gdy podatnik zmieści się w ww. progach, nie musi zgłaszać darowizny do urzędu ani odprowadzać podatku. Przy przekroczeniu progu konieczne jest złożenie deklaracji SD-3 i wykazanie podatku. Dla II grupy podatkowej próg ten wynosi 7 276 zł, a przy trzeciej grupie – 4 902 zł.
Bardzo ciekawe narzędzie optymalizacji podatkowej przewiduje art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn, zgodnie z którym zwolnione z opodatkowania są darowizny, bez względu na kwotę, dokonywane na rzecz małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwa, ojczyma oraz macochy, jeżeli spełnione są określone warunki. Pierwszy z nich to konieczność zgłoszenia nabycia własności rzeczy i praw do naczelnika urzędu skarbowego w ciągu 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego. Ponadto do takiego zgłoszenia należy załączyć dowód potwierdzający przekazanie na rachunek płatniczy lub inny środków pieniężnych, jeżeli ich wartość przekracza w ciągu 5 lat kwotę 9 637 zł. Możliwość skorzystania ze zwolnienia z opodatkowania oraz występowanie progów bezwarunkowego zwolnienia w zależności od grupy podatkowej pozwala na wykorzystanie darowizny w zarządzaniu podatkami osób fizycznych.
Darowizny na rzecz pracowników
Wyjątek od powyższej zasady występuje w przypadku darowizn otrzymywanych przez pracownika od pracodawcy, które co do zasady stanowią przychód kwalifikowany ze stosunku pracy, opodatkowany podatkiem dochodowym. Oznacza to, że w takich przypadkach pomimo dokonania darowizny na rzecz osoby fizycznej zastosowania nie znajdzie ustawa o spadkach i darowiznach. Przykładowo, jeżeli pracodawca zdecyduje o darowiźnie na rzecz pracowników sprzedawanych przez niego produktów, to konieczne jest odpowiednie skalkulowanie przychodu, w oparciu o cenę tych produktów sprzedawanych do klientów oraz odprowadzenie podatku i składek ZUS. Wyjątek stanowi przekazanie darowizny sfinansowanej z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych, która zasadniczo zwolniona jest z podatku dochodowego oraz składek ZUS do wysokości 380 zł w roku podatkowym. Przedsiębiorca, dokonując darowizny na rzecz pracowników, musi więc rozważyć różne scenariusze, aby wybrać najbardziej odpowiedni.
Darowizny na rzecz osób prawnych
W przypadku osób prawnych do darowizn zastosowanie znajdą przepisy ustawy o CIT. Otrzymana darowizna w rozumieniu przepisów CIT jest przychodem, co prawda niewymienionym bezpośrednio, ale mieszczącym się w katalogu innych nieodpłatnych lub częściowo odpłatnych świadczeń. Innymi słowy, każda darowizna jest nieodpłatnym świadczeniem, lecz nie każde nieodpłatne świadczenie jest darowizną. Zasadniczo wartość darowizny określa się na podstawie rynkowych cen stosowanych w obrocie rzeczami lub prawami tego samego rodzaju i gatunku z uwzględnieniem stopnia zużycia, czasu oraz miejsca.
Zgodnie z art. 16g ust. 1 pkt 3) ustawy o CIT w przypadku nabycia środka trwałego w ramach darowizny lub w inny nieodpłatny sposób wartość początkową środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych stanowi ich wartość rynkowa z dnia nabycia, chyba że w umowie darowizny wartość ta została określona i jest niższa niż wartość rynkowa.
Ponadto otrzymane darowizny należy odpowiednio rozliczyć i wykazać w ramach rocznej deklaracji CIT.
Darowizny dla fundacji, stowarzyszenia
Zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych w przypadku fundacji i stowarzyszeń mających osobowość prawną uzyskana darowizna korzysta ze zwolnienia z opodatkowania, jeżeli zostanie przeznaczona na cele statutowe. W związku z tym otrzymane darowizny należy wykazać w formularzu CIT-D, będącym załącznikiem do formularza CIT-8. W formularzu należy wskazać darczyńców, którzy przekazali wartości powyżej 15 000 zł albo, jeżeli suma wartości darowizn w ciągu roku od jednego darczyńcy przekroczyła kwotę 35 000 zł. W deklaracji należy wskazać także cele zgodnie ze sferą działalności pożytku publicznego, na jakie została przeznaczona otrzymana darowizna.