Swoboda zawierania umów gospodarczych stanowi podstawę obrotu gospodarczego gospodarki wolnorynkowej. Niektóre z nich mogą być jednak niezgodne z zasadami współżycia społecznego, naruszające dobra chronione prawem.
Działania w sferze stosunków majątkowych mogą mieć istotny wpływ na ocenę prowadzonej działalności gospodarczej przez uczestniczące w tym procesie podmioty.
Należałoby się zastanowić, co wpływa na ludzkie zachowania w tym zakresie, co sprawia,że niektórzy uczestnicy obrotu gospodarczego zachowują się poprawnie, zgodnie z obowiązującym porządkiem prawnym, a inni wręcz odwrotnie.
Pytanie do jakiego stopnia wszystkie zachowania powodowane są konkretną sytuacją, a które z nich są wytworem kreatywnego myślenia na ściśle określone potrzeby.
Uprawnienia inspektora kontroli skarbowej
Nie będę się skupiał nad myślami towarzyszącymi zachowaniom lecz nad kwestią kontroli zdarzeń mających swoje konsekwencje finansowo-prawne.
Wiadomo, każda aktywność ekonomiczna nastawiona jest na osiągnięcie korzyści majątkowej. Powyższe założenie jest w pełni uzasadnione, jednakże powinno być oceniane pod względem poprawności zachowań jego uczestników.
Mając to na uwadze, warto zapoznać się danymi Ministerstwa Finansów zawartymi w sprawozdaniu rocznym kontroli skarbowej za 2014 r., w zakresie ujawniania nieprawidłowości podatkowych. Wynika z niego, że istnieje silna potrzeba podejmowania działań we wskazanym obszarze, gdyż w dalszym ciągu w Polsce występuje zwiększone ryzyko nieprawidłowości podatkowych.
Ministerstwo Finansów powyższy stan ocenia to jako niebezpieczny dla bezpieczeństwa budżetu państwa, wskazując, że najwięcej oszustw występuje nadal w branży paliwowej oraz elektronicznej.
Polecamy: Monitor Księgowego – prenumerata
Nad zabezpieczeniem interesów budżetowych państwa czuwa m.in. jednostka organizacyjna kontroli skarbowej jaką jest wywiad skarbowy, działający na podstawie ustawy z dnia 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej (Dz. U. z 2011 r. nr 41, poz. 214, z późn. zm.). Przedmiotowy zakres kontroli skarbowej i wynikające dla niego działania określone zostały w art. 2 u.ks., podmiotowy zakres wynika natomiast wynika z art. 4 u.k.s, z wyłączeniem regulacji zawartych w art. 5 u.k.s.
W związku z tym, należy wskazać, że nie podlega kontroli skarbowej celowość i sposób wykorzystania środków budżetowych oraz mienia państwowego na cele specjalne w jednostkach organizacyjnych podległych, podporządkowanych lub nadzorowanych przez Ministra Obrony Narodowej, w Policji, Państwowej Straży Pożarnej, straży Granicznej, Biurze Ochrony Rządu oraz jednostkach organizacyjnych Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu i Centralnego Biura Antykorupcyjnego.
Zadania w tym zakresie należą do kompetencji Rady Ministrów, która określa zasady oraz tryb przeprowadzenia kontroli wykorzystania środków budżetowych, mienia państwowego na cele o których mowa wyżej.
Głównym zadaniem wywiadu skarbowego jest uzyskanie oraz wykorzystywanie informacji o dochodach, obrotach, prawach majątkowych podmiotów podlegających kontroli skarbowej lub co do których zachodzi uzasadnione podejrzenie o popełnieniu przestępstwa skarbowego.
W związku z czym uprawniony jest także do przetwarzania oraz wykorzystywania pozyskanych w toku swoich działań informacji.
Uzyskane w ramach podejmowanych czynności informacje mają zapewnić skuteczność wykonania zobowiązań podatkowych oraz należności stanowiących dochód budżetu państwa, państwowych funduszy. Co ważne, badanie zgodności z prawem gospodarowania mieniem innych państwowych osób prawnych oraz zapobieganiu, ujawnianiu przestępstw określonych w art. 228-231 Kodeksu karnego, popełnianych przez osoby zatrudnione lub pełniące służbę w jednostkach organizacyjnych podległych ministrowi właściwemu do finansów publicznych.
Ustawodawca określił formę działań wywiadu skarbowego jako czynności operacyjno-rozpoznawcze z możliwością utrwalania śladów i dowodów w sposób niejawny. Wszystko nie może się jednak odbywać w oderwaniu od przedmiotowego zakresu kontroli skarbowej określonego w art. 2 u.k.s.
Branże najbardziej narażone na kontrole podatkowe w 2016 roku
Czynności operacyjne mogą być także podejmowane w stosunku do podmiotów, co do których zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienie przestępstwa skarbowego, o którym mowa w art. 107 § 1 kodeksu karnego skarbowego.
Warto zaznaczyć, iż wywiad skarbowy współdziała także ze Służbą Celną w zapobieganiu i wykrywaniu naruszeń krajowych oraz wspólnotowych przepisów celnych. W tym celu może dokonywać nadzoru transgranicznego osób, miejsc, środków transportu oraz towarów, dostawy kontrolowanej.
Należy również zaznaczyć, że istnieje także możliwość prowadzenia przez wywiad skarbowy kontroli operacyjnej. Może być ona podjęta w przypadku wystąpienia szkody majątkowej w wyniku przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu, jeżeli jej wysokość przekracza w dacie popełnienia czynu zabronionego pięćdziesięciokrotną wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę określonego na podstawie odrębnych przepisów lub też przestępstw ściganych na mocy umów i porozumień międzynarodowych, w sytuacji, gdy inne środki w zakresie ustaleń okazały się nieprzydatne lub bezskuteczne.
W takim przypadku Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej składa pisemny wniosek wraz z uzasadnieniem oraz pisemną zgodą Prokuratora Generalnego na podjęcie niniejszych czynności do Sądu Okręgowego w Warszawie.
Kontrola operacyjna prowadzona jest w sposób niejawny przez okres nie dłuższy niż trzy miesiące. Sąd może jednorazowo przedłużyć kontrolę operacyjną na okres nie dłuższy niż kolejne trzy miesiące, jeżeli nie ustały przyczyny jej zarządzenia.
Natomiast w szczególnie uzasadnionych przypadkach, jeżeli pojawią się nowe okoliczności istotne dla wykrycia przestępstw, uzyskania dowodów takich przestępstw czy też ustalenia sprawców Sąd może wydać postanowienie o prowadzeniu kontroli operacyjnej przez czas oznaczony również po upływie okresów wyżej wymienionych.
Niniejsze działania powinny być zakończone niezwłocznie po ustaniu przyczyn ich zarządzenia, najpóźniej jednak z upływem okresu, na który zostały wprowadzone.
Warto zaznaczyć, że dowód uzyskany podczas kontroli operacyjnej może być wykorzystany wyłącznie w postępowaniu karnym w sprawie o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, w stosunku do podmiotu, do którego dopuszczalne jest stosowanie takiej kontroli.
Może być także wykorzystywane w postępowaniu kontrolnym prowadzonym w stosunku do osoby, wobec której zarządzono kontrolę operacyjną.
Uprawnienia, które zostały nadane wywiadowi skarbowemu mają służyć przede wszystkim w walce z narastającą skalą przestępstw gospodarczych (nieprawidłowości podatkowych).
Jak wynika z cytowanego wcześniej raportu Kontroli Skarbowej za 2014 r., problem jest na tyle ważny, że w ramach współpracy instytucji i służb powołanych do budowania spójnego i efektywnego systemu bezpieczeństwa państwa zawarte zostało porozumienie o współpracy w zakresie wypracowania systemowych rozwiązań do przeciwdziałania i zwalczania przestępczości gospodarczej w tym mechanizmów oszustw, w którym wykorzystywane są transakcje wewnątrzwspólnotowe WNT/WDT.
Z opisu zawartego w raporcie wynika, że powyższy proceder często ma charakter przestępczości zorganizowanej.
Włączone są w ten proceder podmioty działające w krajach UE oraz krajów trzecich, głównie z tzw. ściany wschodniej.
Ze względu na skomplikowany charakter oszustw, dla zwiększania skuteczności działania kontrolne prowadzone są w ścisłej współpracy pomiędzy urzędami kontroli skarbowej, organami podatkowymi, celnymi, organami ścigania oraz administracji podatkowej innych państw UE. Przyglądając się, koncepcji „karuzeli podatkowej”, należy zwrócić uwagę na modyfikację działań dokonywanych przez podmioty mające siedzibę w Polsce w innych krajach Unii Europejskiej przy wykorzystaniu opodatkowania 0% stawką VAT wewnątrz wspólnotowych dostaw towarów.
500 pytań o VAT odpowiedzi na trudne pytania z interpretacjami Ministerstwa Finansów (PDF)
Otóż, zmieniły one swój charakter. Obecnie, w transakcjach pomiędzy podmiotami uczestniczącymi w tej „karuzeli”, towar jest wprowadzany do obrotu i rzeczywiście jest przewożony po „łańcuchu” dostaw w celu zachowania pozorów legalnego obrotu towarowego. W omawianej sytuacji występuje tzw. pozorność czynności prawnych.
Istotne znaczenie w handlu pomiędzy uczestnikami tego procederu odgrywają centra logistyczne, w których towar znajduje się bardzo krótko, niezależnie od ilości podmiotów uczestniczących w tym procesie. Zmiany kolejnych właścicieli odbywają się na podstawie mailowych dyspozycji i trwają zaledwie kilka minut. Towar najczęściej jest transportowany do ostatniego magazynu podmiotu będącego na terytorium RP , skąd następnie w ramach WDT wywożony jest za granicę.
Jak wynika z ustaleń zawartych w sprawozdaniu, w rzeczywistości zamiarem uczestników tych transakcji nie jest to aby towar, który wchodzi na rynek krajowy był w ogóle przeznaczony do zbycia na polskim rynku.
Przykładem skuteczności działań podejmowanych przez wywiad skarbowy, jest fakt, że na jego wniosek przeprowadzone zostały postępowania kontrolne wobec grupy podmiotów podejrzanych o udział w karuzeli podatkowej, zajmującej się wyłudzaniem podatku VAT w handlu olejem rzepakowym. Podmioty biorące udział w procederze, dokonywały transakcji zakupu oleju rzepakowego, który następnie odsprzedawały kolejnemu podmiotowi. Sprzedaż odbywała się najczęściej w tym samym dniu i dotyczyła tej samej ilości towaru. Spółka będąca ostatnim ogniwem w łańcuchu transakcji wnioskowała o zwrot nadwyżki podatku VAT.
Podmioty uczestniczące w mechanizmie karuzelowym pełniły rolę „zanikających podatników” lub „buforów”.
Dalej jak wynika z powyższego raportu, podmioty te były założone krótko przed pierwszymi transakcjami lub też nie prowadziły działalności gospodarczej przez jakiś czas. Siedziby firm mieściły się w wirtualnych biurach, prezesami zarządu były osoby przypadkowe. W ramach swobody umów gospodarczych wykreowano podmiot, który w ramach sztucznego łańcucha powiązań czerpał zysk, ubiegając się o zwrot podatku VAT.
Wskazując na powyższe, dla oceny zachowań skutkujących odpowiedzialnością karno-skarbową wskazanych podmiotów istotne jest ustalenie zamiaru oraz działania kierunkowego przez nich podejmowanego.
Podsumowując oszustwa w podatku VAT są bardzo dochodowe dla zorganizowanych grup przestępczych. Stanowią mniejsze ryzyko, gdyż poprzez tworzenie skomplikowanych powiązań rozmywają odpowiedzialność karną poszczególnych jej uczestników.
Działania wywiadu skarbowego, jeżeli są nakierowane na zwalczanie niniejszego zjawiska, pełnią istotna rolę w mechanizmie ochrony bezpieczeństwa ekonomicznego państwa. Tym bardziej, że szacowana skala oszustw w VAT w 2015 r., może wynieść nawet ok. 50 mld zł.
Niewątpliwie taki deficyt środków pieniężnych nie jest bez znaczenia dla prowadzenia polityki finansowej państwa. Z punktu widzenia wszystkich uczestników obrotu gospodarczego ważne jest aby podejmowane działania były zgodne z celem zawartym w ustawie, a nie stanowiły podstawy do nadużyć w tym zakresie.
Autor: Rafał Mikołajewski, prawnik, doradca podatkowy
Podyskutuj o tym na naszym FORUM