Umorzenie jest instytucją nadzwyczajną i co do zasady organy podatkowe nie mogą z niego czynić powszechnej praktyki. Spośród ulg w spłacie zobowiązań podatkowych jest to najdalej idąca ulga, powodująca, że podatnik zostaje niejako zwolniony z konieczności regulowania zaległości publicznoprawnej.
Warunki korzystania z preferencji podatkowych
Niezbędnym warunkiem do skorzystania z ulgi w postaci ww. umorzenia jest zaistnienie ważnego interesu podatnika lub interesu publicznego.
Pierwszy warunek odnosi się do sytuacji finansowo-majątkowej wnioskodawcy. Organ podatkowy powinien ocenić, jak zapłata zaległych zobowiązań wobec Skarbu Państwa wpłynie na indywidualną sytuację podatnika. W pierwszej kolejności brane są pod uwagę aspekty finansowo-ekonomiczne związane ze zdolnością do zarobkowania, sytuacją ekonomiczną podatnika. W szczególności organy podatkowe wskazują, że nie można przedkładać innych zobowiązań (w tym osobistych) ponad zobowiązania publicznoprawne. Oznacza to, że w sytuacji, gdy podatnik ma do uregulowania także inne zobowiązania jak np. kredyt, opłaty za media czy należności wynikające z orzeczeń sądowych, nie może ich przedkładać ponad podatki i w konsekwencji organy odmawiają umorzenia. Dodatkowo organy powinny także zbadać sytuację rodzinną podatnika w kontekście osób pozostających na utrzymaniu, zdrowia i możliwości zarobkowania małżonka (w przypadku wspólności majątkowej).
Drugi warunek to istnienie interesu publicznego w umorzeniu zaległości. W uproszczeniu chodzi o sytuację, gdy umarzając podatnikowi zaległość podatkową, społeczeństwo osiągnie więcej korzyści niż w sytuacji, gdyby do umorzenia nie doszło. W szczególności dotyczy to sytuacji, gdy zapłata zobowiązania mogłaby prowadzić do konieczności korzystania przez podatnika z pomocy społecznej.
Należy dodać, że decyzja organu podatkowego o umorzeniu ma charakter uznaniowy i powinna zostać oparta na analizie całokształtu materiału dowodowego zebranego w sposób wyczerpujący.
Wniosek w pierwszym możliwym terminie
Wniosek o umorzenie zaległości podatkowych, odsetek czy opłaty prolongacyjnej można złożyć najwcześniej jeden dzień po terminie płatności podatku. Zaznaczenia wymaga, iż sprawę należy załatwić szybko, tzn. złożyć wniosek w pierwszym możliwym terminie, ponieważ, jak zostało wyżej wskazane, urząd może nie zaakceptować wniosku i wtedy będzie konieczne zapłacenie zaległości wraz z odsetkami.
Regulacje w zakresie COVID-19
W związku z wprowadzeniem ograniczeń związanych z rozprzestrzenianiem się koronawirusa sytuacja finansowa wielu przedsiębiorstw uległa znacznemu pogorszeniu. Powstaje jednak pytanie, czy pogorszenie sytuacji w związku z państwowymi ograniczeniami może być przesłanką uzasadniającą ważny interes podatnika oraz czy w tzw. tarczy antykryzysowej zostały przewidziane uproszczenia w stosowaniu tej instytucji.
W pierwszej kolejności należy wskazać, że tzw. tarcza antykryzysowa, czyli ustawa przewidująca szczególne rozwiązania związane z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczeniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych nie przewiduje żadnych szczególnych rozwiązań w tym zakresie. Oznacza to, że podatnicy mogą korzystać jedynie z obowiązujących już przepisów Ordynacji podatkowej. Brak szczególnych uregulowań może oznaczać, że dotychczasowa praktyka organów podatkowych się utrzyma, przez co korzystanie z instytucji umorzenia zaległości publicznoprawnych będzie ograniczone do szczególnych przypadków.
Z drugiej strony rząd przedstawia tę instytucję na oficjalnych stronach rządowych w internecie jako jeden z instrumentów walki z negatywnymi skutkami ograniczeń, umożliwiając przy tym składanie wniosku online (materiał dowodowy zebrany zostanie w toku postępowania) oraz wskazując podatnikom krok po kroku, co powinni zrobić. Czy jest to zatem budowanie złudnych nadziei, że urzędy będą umarzały zaległości publicznoprawne?
Z uwagi na uznaniowość decyzji odpowiedź na to pytanie zależy od danego urzędu skarbowego. Niemniej jednak Ministerstwo Finansów w odpowiedzi udzielonej na pytanie DGP informuje, że rozesłało do urzędów skarbowych wytyczne dotyczące ulg w spłacie zobowiązań podatkowych, w tym umorzenia zaległości podatkowych, przewidujące uproszczenie procedur i postępowania dowodowego w przypadku zaległości powstałych po 1 marca 2020 r. spowodowanych koronawirusem. Ponadto dopuszczalne ma być składanie wniosków nawet drogą mailową. Ministerstwo wskazuje też, że urzędy powinny kierować się zasadą dobrej wiary w relacji z podatnikiem oraz zasadą budowania zaufania do organów podatkowych. Szczególne preferencje mają obowiązywać podatników wnioskujących o ulgę w wysokości 50% (np. 50% umorzenie zaległości) w sytuacji, gdy podatnik wcześniej nie miał długów i nie występował o pomoc publiczną.
Podsumowując, wziąwszy pod uwagę szczególny charakter instytucji umorzenia zaległości podatkowych oraz brak regulacji prawnych w tym zakresie, podatnik w dalszym ciągu będzie zdany na łaskę urzędnika. Wytyczne Ministerstwa Finansów to jedynie zalecenia dla urzędów skarbowych, które mają świadomość, że część podatników będzie dążyć do nadużywania tej instytucji. Ponadto warto dodać, że w związku z pandemią także urzędy pracują w inny sposób, co niewątpliwie będzie miało przełożenie na termin rozpatrzenia zwiększonej przecież liczby wniosków.
radca prawny Robert Nogacki
Kancelaria Prawna Skarbiec
[RAPORT] KORONAWIRUS – podatki, prawo pracy, biznes
Polecamy: Przedsiębiorca w kryzysie (PDF)