Uzasadnieniem dla przyjęcia takiego rozwiązania (umożliwienia organom podatkowym stosowania kar) jest dążenie do zapobiegania przedłużania postępowania lub uniemożliwienia jego zakończenia.
Ustawodawca wprowadził tą regulację chcąc, aby postępowanie przebiegało sprawnie oraz zakończyło się konkretnym rozstrzygnięciem w przewidzianym przez prawo terminie.
Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 24 czerwca 2008 roku (sygnatura II FSK 564/07) wypowiedział się, że Samo niezastosowanie przez organ środków dyscyplinujących świadka, przewidzianych w art. 262 Ordynacji podatkowej nie może przesądzać o istotnym naruszeniu przepisów postępowania, narusza tylko powagę organu, który uprzedza osobę wzywaną w charakterze świadka o grożącej jej odpowiedzialności z tytułu nieusprawiedliwionego niestawiennictwa, a następnie nie wyciąga konsekwencji ani też nie ponawia wezwań (w wypadku gdyby uznał, że poprzednie niestawiennictwo było uzasadnione).
Nałożenie kary pieniężnej na uczestnika postępowania dotyczy tylko postępowania podatkowego lub kontrolnego. Zachowanie podatników w toku postępowania sprawdzającego lub w związku z innymi czynnościami urzędowymi organów podatkowych, nie jest zagrożone karą porządkową.
Przepisy prawne dotyczące nałożenia wyżej wymienionej kary porządkowej znajdują się w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja podatkowa (Dz.U.2005.8.60 ze zmianami), zwana dalej ustawą (art. 262 i art. 262a ).
Organ może nałożyć karę pieniężną w wysokości do 2.700 zł na:
- stronę, pełnomocnika strony, świadka, biegłego,
- osobę, która wyraziła zgodę na powołanie jej na biegłego
- osób trzecich, które bezzasadnie odmawiają okazania przedmiotu oględzin
- uczestników rozprawy, którzy poprzez swoje niewłaściwe zachowanie utrudniają jej przeprowadzenie (art. 262 ordynacji).
Wyliczenie to ma charakter zamknięty, co oznacza, że tylko wymienione osoby mogą zostać ukarane karą pieniężną. Nie ma możliwość stosowania tej regulacji wobec innych podmiotów.
Polecamy: Od 1 stycznia 2012 roku wzrasta kara porządkowa
Polecamy: Podatek od spadków i darowizn
Organ podatkowy uzyska takie prawo w sytuacji, gdy wymienione podmioty, mimo prawidłowego wezwania organu:
1. nie stawiły się osobiście bez uzasadnionej przyczyny, mimo że byli do tego zobowiązani, lub
2. bezzasadnie odmówiły złożenia wyjaśnień, zeznań, wydania opinii, okazania przedmiotu oględzin lub udziału w innej czynności,
W wyroku z dnia 21 października 2011 roku (sygnatura II FSK 775/10) Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że Przesłanką uzasadniającą nałożenie kary porządkowej jest bezzasadna a więc nieznajdująca potwierdzenia w obowiązujących przepisach, odmowa złożenia wyjaśnień, zeznań, wydania opinii, okazania przedmiotu oględzin lub udziału. Odmowa musi mieć charakter jednoznaczny i wskazywać na brak woli poddania się obowiązkom nałożonym przez organy podatkowe.
lub
3. bez zezwolenia tego organu opuściły miejsce przeprowadzenia czynności przed jej zakończeniem.
Aby kara mogła być nałożona dana osoba musi zostać prawidłowo wezwana do dokonania danej czynności.
Także katalog zachowań, za które grozi ukaranie ma charakter wyczerpujący. Organ podatkowy nie może nałożyć kary pieniężnej za inne czyny niż tam określone, nawet gdyby ich zajście utrudniało prowadzenie postępowania lub hamowało jego przebieg.
Wyliczenie osób mogących zostać ukarane oraz przykładów zachowań, za które grozi kara, ma charakter zamknięty. W przypadku zbiegu różnych zachowań uczestnika postępowania wymienionych w art. 262 ordynacji wobec tej samej osoby powinna zostać wymierzona jedna kara porządkowa.
Przy nakładaniu kary, organ nie ma pełnej swobody i dowolności w ustalaniu jej wysokości. Obowiązuje zasada adekwatności kary, co oznacza, że jej wymiar – biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy w danym przypadku - powinien być sprawiedliwy i uzasadniony.
Aby zasada adekwatności wysokości kary do stopnia zawinienia była rzeczywiście zrealizowana, organ powinien przeprowadzić postępowanie wyjaśniające i zbadać prawidłowość wezwania, czy zachodzi uzasadniony powód niewykonania wezwania, czy dany podmiot wymieniony jest w katalogu z art. 262 ordynacji, rodzaj i stopień zawinienia, możliwość wystąpienia skutków niewykonania wezwania.
Polecamy: Jak uzyskać zaświadczenie o niezaleganie z podatkami?
Polecamy: Ile zapłacisz PIT przy sprzedaży domu, mieszkania lub działki?
Zatem, organ po zbadaniu wszelkich okoliczności w danym przypadku, nie zawsze będzie uprawniony do nałożenia kary porządkowej. M. Rymaszewski w artykule „Przesłuchanie w postępowaniu podatkowym” (PP.2009.8.28) wskazuje, że Powołanie [...] podstawy prawnej do odmowy odpowiedzi na pytanie powinno być przesłanką wyłączającą prawo nałożenia kary na świadka czy biegłego. Odmowa odpowiedzi na pytanie nie staje się wówczas bezzasadna.
Domaganie się udzielenia odpowiedzi od przesłuchiwanego, jeżeli powołuje się on na prawo do odmowy odpowiedzi na pytanie, może doprowadzić do sytuacji, w której chroniąc swój interes prawny, udzieli on odpowiedzi wymijającej (np. "nie pamiętam"). Wówczas organ i tak nie uzyska prawidłowej i wyczerpującej odpowiedzi.
Także organ kontroli skarbowej nie może nałożyć kary porządkowej za niezłożenie oświadczenia majątkowego, ponieważ w tym przypadku inny podmiot będzie nakładał karę porządkową a inny dokonywał wezwania do złożenia oświadczenia majątkowego (zachodzi brak tożsamości podmiotów). Ponadto takie oświadczenie nie stanowi formy wyjaśnień.
Organ podatkowy nakłada karę porządkową wydając odpowiednie postanowienie, na które służy zażalenie. Karę należy wykonać w ciągu 7-iu dni od dnia doręczenia postanowienia o nałożeniu kary.
Podatnik, który uważa, że jego zachowanie było usprawiedliwione, a co za tym idzie - kara niesłusznie nałożona, może złożyć stosowny wniosek do tego samego organu podatkowego, który wydał postanowienie. Wniosek składa się w terminie 7 dni od dnia doręczenia postanowienia. We wniosku należy przedstawić okoliczności sprawy i usprawiedliwić swoje zachowanie. Jeżeli organ podatkowy uzna wniosek za słuszny, może uchylić wcześniej wydane postanowienie o nałożeniu kary.
Jak zauważył Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie (wyrok z dnia 21 października z 2011 roku I SA/Kr 1499/11) Sytuację taką [bezczynność podatnika wobec wezwania organu podatkowego] należy jednak odróżnić od odmowy udzielenia wyjaśnień z powołaniem się na brak możliwości udzielenia żądanej odpowiedzi.
W takim wypadku wymierzenie kary porządkowej jest możliwe jeżeli organ uzasadni z jakich przyczyn uważa, że wskazywane okoliczności usprawiedliwiające, w ocenie podatnika, odmowę odpowiedzi albo nie odpowiadają prawdzie, albo z innych przyczyn są bezzasadne.
Podatnik nie może być bowiem karany za brak wykonania wezwania organu jeżeli obiektywnie, nie mógł on z przyczyn od siebie niezawinionych, uczynić zadość żądaniu organu.
Zgodnie z art. 262 a) ordynacji maksymalna wysokość kary porządkowej podlega w każdym roku podwyższeniu w stopniu odpowiadającym wskaźnikowi wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w pierwszych dwóch kwartałach danego roku w stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku, a jeżeli wskaźnik ten ma wartość ujemną, kwota nie ulega zmianie.
Od 2012 r. jej wysokość wynosi 2.700,- zł. Wynika to z obwieszczenia Ministra Finansów (z 2 sierpnia 2011 r. - Monitor Polski Nr 71, poz. 707) w sprawie wysokości kwoty wymienionej w art. 262 § 1 Ordynacji podatkowej.