W postępowaniu podatkowym jako dowód należy traktować wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem.
Dowodami w postępowaniu podatkowym są w szczególności księgi podatkowe, deklaracje złożone przez stronę, zeznania świadków, opinie biegłych, materiały i informacje zebrane w wyniku oględzin, informacje podatkowe oraz inne dokumenty zgromadzone w toku działalności analitycznej Krajowej Administracji Skarbowej, czynności sprawdzających, kontroli podatkowej lub kontroli celno-skarbowej oraz materiały zgromadzone w toku postępowania karnego albo postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe.
Czy istnieje jakaś klasyfikacja dowodów, która pozwalała organom podatkowym stwierdzić, że jakiś dowód jest mniej istotny od innego?
Zgodnie z tezą wyroku z 22 lutego 2019 roku Naczelnego Sądu Administracyjnego Sygnatura I FSK 430/17 nie ma żadnych przesłanek ku temu, by dowód z zeznań świadków traktować gorzej niż dowód w postaci ich oświadczenia złożonego na piśmie. Jednocześnie Sąd uznał, że przeprowadzenie takiego dowodu w postępowaniu nie narusza również zasady czynnego udziału strony w sprawie, która realizowana jest w tym przypadku przez zaznajomienie strony z takim dowodem w trybie art. 200 § 1 o.p. i umożliwienie jej wypowiedzenia się w jego zakresie.
Naczelny Sąd Administracyjny odniósł się w tym zakresie do skargi kasacyjnej Dyrektora ówczesnej Izby Skarbowej w Olsztynie (obecnie Dyrektor Izby Administracji Skarbowej w Olsztynie) od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 17 listopada 2016 r., sygn. akt I SA/Ol 663/16 w sprawie ze skargi na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w Olsztynie z dnia 20 czerwca 2016 r. w przedmiocie podatku od towarów i usług.
W przedmiotowej sprawie w wyniku przeprowadzonego postępowania podatkowego Dyrektor Urzędu Kontroli Skarbowej zakwestionował w trybie art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. a ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz. U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054 z późn. zm.) prawo skarżącego do odliczenia podatku naliczonego wynikającego z faktur dokumentujących zakup usług marketingowych na wartość ponad 250.000,00 zł. W ocenie organu faktury te nie odzwierciedlały rzeczywistych transakcji gospodarczych, gdyż poza umową i fakturami VAT nie istniały żadne inne materialne dowody, które potwierdzałyby, że sporne usługi marketingowe zostały wykonane. Zgodnie z ustaleniami organu zawarta umowa charakteryzowała się także dużą ogólnikowością co do zakresu zleconych czynności oraz sposobu ustalenia wynagrodzenia, a strona, jak i wystawca spornych faktur, kilkakrotnie zmieniali swe wyjaśnienia co do zakresu usług i miejsca ich świadczenia, które w wielu kwestiach pozostawały ze sobą w sprzeczności. Strony ponadto (zgodnie z argumentacją organu) nie potrafiły także określić sposobu kalkulacji wynagrodzeń wynikających z wystawionych faktur.
W konsekwencji Dyrektor Izby Skarbowej uznał, że w zebranym materiale dowodowym nie znalazło się potwierdzenie, że usługi zostały faktycznie wykonane. Jedyną potwierdzoną przez kontrahenta w toku postępowania podatkowego usługą były kontakty telefoniczne między kontrahentami. Niewiarygodne zdaniem organu było jednak, aby strona zlecająca zapłaciła ponad 250.000 zł za kilka rozmów telefonicznych.
W toku postępowania podatkowego odmówiono jednak Stronie przeprowadzenia dowodów z przesłuchań pracowników firmy uznając, że dowody te nie wniosłyby nowych okoliczności mających znaczenie dla sprawy w kontekście znajdujących się w aktach sprawy pisemnych wyjaśnień przedstawicieli spółek.
Zdaniem Sądu I instancji organy niezasadnie odmówiły skarżącemu przeprowadzenia dowodów z zeznań świadków na tę okoliczność. Największą wiedzę w zakresie ewentualnego udziału w obsłudze relacji z kontrahentami i zakresu tej obsługi mieliby właśnie przedstawiciele poszczególnych przedsiębiorstw, o przesłuchanie których wnosił skarżący. Według Sądu dopuszczając wyłącznie dowody z pisemnych oświadczeń kontrahentów, naruszono zasadę bezpośredniości postępowania dowodowego i czynnego udziału strony w postępowaniu dowodowym. Zatem Sąd I instancji za konieczne uznał uchylenie zaskarżonej decyzji, wskazując m.in. na konieczność uwzględnienia wniosków dowodowych strony skarżącej.
Naczelny Sąd Administracyjny (dalej NSA) uznał, że niewłaściwe jest zapatrywanie Sądu I instancji, że poprzez dopuszczenie dowodów z pisemnych oświadczeń kontrahentów przy jednoczesnej odmowie przesłuchania osób ich reprezentujących w charakterze świadków, doszło do naruszenia zasady bezpośredniości postępowania dowodowego oraz czynnego udziału strony w postępowaniu. Naczelny Sąd Administracyjny uzasadnił, że w postępowaniu podatkowym nie obowiązuje zasada bezpośredniości gromadzenia materiału dowodowego, co wynika wprost z treści art. 180 § 1 Ordynacji podatkowej, zgodnie z którym, jako dowód należy dopuścić wszystko co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. Zasada wyrażona w art. 180 § 1 została rozwinięta w jej art. 181 § 1, z którego wynika z kolei, że dowodami w postępowaniu podatkowym mogą być w szczególności księgi podatkowe, deklaracje złożone przez stronę, zeznania świadków, opinie biegłych, materiały i informacje zebrane w wyniku oględzin, informacje podatkowe oraz inne dokumenty zgromadzone w toku czynności sprawdzających lub kontroli podatkowej, z zastrzeżeniem art. 284a § 3, art. 284b § 3 i art. 288 § 2, oraz materiały zgromadzone w toku postępowania karnego albo postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowej. Na podstawie niniejszego przepisu, z uwagi na zawarte w nim sformułowanie „w szczególności” oznaczające jedynie przykładowy katalog dowodów, należy dopuścić możliwość uznania pisemnych oświadczeń kontrahenta podatnika za pełnowartościowy dowód w sprawie. Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego słusznie zaznaczono w skardze kasacyjnej, Ordynacja podatkowa nie wprowadza hierarchii mocy dowodowej poszczególnych środków dowodowych, z wyjątkiem przypadków określonych w art. 193 i 194 Ordynacji podatkowej. Ponadto, w świetle art. 180 tej ustawy, niedopuszczalne jest stosowanie formalnej teorii dowodów poprzez twierdzenie, że daną okoliczność można udowodnić wyłącznie określonymi środkami dowodowymi. Nie ma więc żadnych podstaw ku temu,aby dowód z zeznań świadków traktować gorzej niż dowód w postaci ich oświadczenia złożonego na piśmie.
Jednak zgodnie z art. 188 Ordynacji podatkowej wynika, że żądanie strony dotyczące przeprowadzenia dowodu należy uwzględnić, jeżeli przedmiotem dowodu są okoliczności mające znaczenie dla sprawy, chyba że okoliczności te stwierdzone są wystarczająco innym dowodem. Organy podatkowe nie mają jednak obowiązku dopuszczenia każdego dowodu proponowanego przez stronę, jeżeli dla prawidłowego ustalenia stanu faktycznego wystarczające są inne dowody, zatem jeżeli organ podatkowy, na podstawie zebranych w toku postępowania dowodów, może dokonać niebudzącego wątpliwości ustalenia stanu faktycznego, wówczas dalsze prowadzenie postępowania dowodowego nie jest zasadne.
Polecamy: Praktyczny przewodnik po zmianach w VAT. Sprawdź!
NSA zauważył, że bezwzględne stosowanie zasady wynikającej z art. 122 i art. 187 § 1 Ordynacji podatkowej prowadziłaby do faktycznej niemożności ukończenia jakiegokolwiek postępowania podatkowego z obawy przed pominięciem jakiegoś dowodu, niezależnie od jego wartości dowodowej oraz w związku z wzajemnymi oczekiwaniami stron, co do konieczności przeprowadzenia dowodu przez przeciwnika w sprawie. W ocenie Sądu mogłoby dojść do sytuacji, w której należałoby prowadzić postępowanie dowodowe nawet wówczas, gdy całokształt okoliczności ujawnionych w sprawie wystarczyłby do podjęcia rozstrzygnięcia, a także wówczas, gdy należyta ocena zebranego materiału dowodowego prowadziłaby do nieodmiennej konstatacji, iż innych dowodów poza ujawnionymi nie należy oczekiwać (wyrok NSA z dnia 27 września 2011 r., sygn. akt I FSK 1241/10).
Jednocześnie Naczelny Sąd Administracyjny potwierdził w swoim wyroku, że w Ordynacji podatkowej przyjęto zasadę równej mocy środków dowodowych. Oznacza, że taką samą moc dowodową ma zeznanie świadka, wyjaśnienie na piśmie, opinia biegłego, oryginał dowodu księgowego czy poświadczona „za zgodność z oryginałem” kserokopia.
Magdalena Lipińska
www.latwepodatki.pl