Dwie instancje w postępowaniu podatkowym
Postępowanie podatkowe jest dwuinstancyjne. Oznacza to, że ta sama sprawa jest rozpoznawana przez dwa niezależne od siebie organy. Zatem, w przypadku uzyskania negatywnego rozstrzygnięcia, podatnik może się od niego odwołać, a organ odwoławczy ma obowiązek ponownego przenalizowania sprawy. Na tym jednak jego rola jako swoistego recenzenta decyzji wydanej w pierwszej instancji się nie kończy, bowiem organ II instancji powinien poczynić własne ustalenia w sprawie, a także może przeprowadzić postępowanie dowodowe. Powyższe jest istotne, gdyż gwarantuje weryfikację sprawy przez inny organ, a nadto umożliwia wychwycenie wad lub błędów już na etapie postępowania w organach.
Zasada dwuinstancyjności w postępowaniu podatkowym - obowiązki organu podatkowego
Zgodnie z omawianą zasadą postępowanie podatkowe jest dwuinstancyjne, co oznacza w praktyce obowiązek organu w zakresie:
- dwukrotnego merytorycznego rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy podatkowej,
- dwukrotnego ustalenia stanu faktycznego,
- dwukrotnej wykładni przepisów prawa.
Organ odwoławczy jest zobowiązany do rozpoznania sprawy w pełnym zakresie, a więc do ponownego jej załatwienia, a nie jedynie kontroli ustaleń zawartych w zaskarżonej decyzji.
Organ odwoławczy chcąc prawidłowo zrealizować omawiane wytyczne, dokonując kontroli decyzji wydanej w pierwszej instancji:
- nie może ograniczyć się tylko do oceny zarzutów podniesionych w odwołaniu;
- powinien odnieść się także do twierdzeń skarżącego, które były już nawet oceniane
w decyzji wydanej w pierwszej instancji; - nie może dokonywać odesłań do decyzji organu I instancji – zastępując tym samym swoją ocenę sprawy.
Postępowanie dowodowe w postępowaniu podatkowym
Zasada dwuinstancyjności wiąże się także z koniecznością ponownego przeprowadzenia postępowania dowodowego, w sytuacji, gdy jest to konieczne do pełnego wyjaśnienia sprawy.
W ramach tych działań organ odwoławczy może zlecić lub we własnym zakresie przeprowadzić uzupełniające postępowanie dowodowe.
Zatem, strona jest uprawniona do przedkładania kolejnych dowodów na etapie postępowania odwoławczego, co należy podkreślić i zaznaczyć, iż w tym zakresie nie ma (jak w przypadku procedury cywilnej) żadnych ograniczeń, czy prekluzji, a organ jest obowiązany do ich rozpatrzenia. Co istotne, organ może również z urzędu, dopuścić dowody jeśli uzna, iż pewne okoliczności, wymagają dodatkowego wyjaśnienia, a inicjatywa i możliwości dowodowe w tym względzie nie zostały wyczerpane.
Dodać trzeba, że postępowanie wyjaśniające, jakie może podjąć organ II instancji jest tylko postępowaniem dodatkowym w stosunku do postępowania wyjaśniającego przeprowadzonego przez organ I instancji. Oznacza to, że organ odwoławczy nie może prowadzić tego postępowania w pełnym zakresie lub w znacznej części, a jedynie w celu uzupełnienia dowodów i materiałów w sprawie. Organ II instancji nie może, bowiem konwalidować swoim działaniem czynności, których organ podatkowy I instancji nie dopełnił.
W praktyce, więc błędy lub niedopełnienia w zakresie braku ustaleń np. możliwość i zasad amortyzacji znaków towarowych przez spółki cypryjskie – w ramach obecnie szeroko kontrolowanych przez organ tzw. optymalizacji – nie mają racji bytu i stanowią asumpt do uchylenia decyzji. Samo, bowiem zwrócenie się do organów innego państwa z ogólnymi zapytaniami dotyczącymi zasad funkcjonowania danego podmiotu w nim, bez odniesienia się do przepisów tego kraju, nie wyczerpuje obowiązków organu co do ustalenia w omawianym zakresie w sposób prawidłowy stanu faktycznego i prawnego.
Uchylając decyzję, organ II instancji może wydać wytyczne co do postępowania dowodowego i zakresu jego uzupełnienia przez organ I instancji, które będą ten organ wiązały przy ponownym rozpoznaniu sprawy.
Dwuinstancyjność postępowania podatkowego a dowody w sprawie - podsumowanie
Reasumując, w przypadku gdy materiał dowodowy jest niewystarczający do rozpoznania sprawy, a organ II instancji nie jest władny do przeprowadzenia uzupełniającego postępowania dowodowego w ramach swoich działań, konieczne jest uchylenie decyzji i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia przez organ I instancji.
Zatem, istnieje zakaz rozstrzygania sprawy co do meritum, jeżeli wymaga to uprzedniego przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości lub w znacznej części. Podatnik powinien, bowiem mieć zagwarantowane prawo do dwukrotnego rozpatrzenia tej samej sprawy. Stąd, w sytuacji, gdy sprawa nie została należycie rozpatrzona przez organ pierwszej instancji, organ odwoławczy uchyla decyzję i przekazuje sprawę do ponownego rozpatrzenia. Jest to niewątpliwe przejaw zapewnienia gwarancji procesowych dla strony na etapie dwóch instancji.
W tym miejscu podkreślić trzeba, iż postępowanie toczące się przed organem II instancji ma równie ważny walor i nie może sprowadzać się tylko do czysto formalnej oceny zaskarżonej decyzji. Jest to, więc niezależne postępowanie, gdzie strona nadal może bronić swojego stanowiska i na te okoliczności przytaczać kolejne dowody.
Przypadki uchylania decyzji przez organ odwoławczy wraz z wykazem naruszeń organu I instancji, nie należą do rzadkości. Dlatego trzeba przykładać również dużą wagę do postępowania drugoinstancyjnego, co stanowi także możliwość uskutecznienia takich instytucji jak dla przykładu przedawnienie zobowiązań.
Marcin Konarski, aplikant radcowski, Zespół Postępowań w Mariański Group Kancelaria Prawno-Podatkowa Sp.k.
Artykuł pochodzi z bloga kontrolapodatkowa.pl