Z początkiem roku wszyscy czynni podatnicy podatku od towarów i usług mają obowiązek wystawiać z tytułu niektórych czynności podlegających i niepodlegających opodatkowaniu „fakturę”, która różni się nie tylko nazwą, lecz również w formie i treści od dotychczasowych dokumentów.
Obowiązek ich wystawienia nałożono na „podatników”, a twórcy tych przepisów nie zauważyli, że w wielu przypadkach podmiotem tym nie jest dostawca (usługodawca), lecz nabywca (usługobiorca).
Zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 4, 5, 7 i 8 ustawy o podatku od towarów i usług obowiązek podatkowy ciąży na podatniku będącym nabywcą towaru (usługobiorcą). Bezspornie tylko ten podmiot ma obowiązek wystawić „fakturę” dla potrzeb podatku od towarów i usług, choć w pierwszych dwóch przypadkach może tego nie robić. Wyjątek ten, określony w nowym § 26 a rozporządzenia z 28 maja 2011 r. jest przykładem przepisu, którego nie sposób zrozumieć – ale to tak na marginesie.
Nowa faktura (wbrew temu, co niekiedy twierdzi resort finansów nie nazywa się już „fakturą VAT”), zastępując stosowaną w tym przypadku fakturę wewnętrzną, jednocześnie na podstawie art. 106 ust. 7 tej ustawy podatnik może również wystawić ten ostatni dokument z tytułu tych czynności, czyli będzie ich dwa: jeden wystawiony fakultatywnie a drugi obowiązkowo.
Można ten problem zinterpretować w sposób dwojaki:
1. jeżeli podatnik wystawi fakturę wewnętrzną, to już nie musi jednocześnie wystawiać „faktury” w rozumieniu § 4 znowelizowanego rozporządzenia fakturowego,
2. podatnik musi wystawić nową fakturę (obowiązek), więc nie może z tego tytułu – wbrew przepisowi ustawy – wystawić faktury wewnętrznej.
Opowiadam się za pierwszym z tych poglądów, bo prawo do wystawiania faktury wewnętrznej wynika z przepisów ustawy, a nakaz wystawiania faktur – z przepisów niższego rzędu.
Trzeba też zauważyć, że również przepisy ustawy są wewnętrznie sprzeczne: obowiązek wystawienia faktury, ciążący na każdym podatniku, wynika wprost z treści art. 106 ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług i obejmuje wszystkie bez wyjątku czynności będące dostawą towarów lub świadczeniem usług, przy czym czynności te wykonywane na rzecz podmiotów nie będących podatnikami oraz na rzecz rolników ryczałtowych faktura wystawiana jest na żądanie nabywcy (usługobiorcy).
Zarówno ze znowelizowanej treści art. 106 tej ustawy jak z zasad wykładni celowościowej można wysunąć tylko jeden wniosek: faktura wewnętrzna jest w przypadkach określonych w ust. 7 tego artykułu alternatywą w stosunku do „faktury”, o której mowa w ust. 1 i 2. Przyczyną dodatkowego zamieszania jest ust. 1a art. 106 tej ustawy, który nakazuje w przypadkach, gdy podatnikiem jest nabywca (art. 17 ust. 1 pkt 4, 5, 7 i 8 ustawy), aby w „fakturach” nie wykazywano danych dotyczących kwoty stawki oraz kwoty podatku.
Kiedy można anulować fakturę wewnętrzną?
Podatnikami z tytułu tych czynności (na nim ciąży obowiązek podatkowy) są nabywcy lub usługobiorcy a obowiązek wystawienia faktury ciąży – jak już powiedziano – na podatniku (ust. 1 tego artykułu), czyli na tym podmiocie.
Na pewno podatnikiem w rozumieniu art. 15 tej ustawy nie jest tu dostawca lub usługodawca, bo jest to albo podmiot w całości poza polską jurysdykcją i nie ciąży na nim obowiązek podatkowy.
Można więc również postawić inną tezę: że podatnik czyli nabywca (usługobiorca) ma jednocześnie obowiązek wystawienia faktury bez stawki i kwoty opodatkowania oraz może wystawić fakturę wewnętrzną zawierającą te dane.
Niepotrzebnie wystawiona faktura wewnętrzna, a obowiązek zapłaty VAT
Co będzie jednak w przypadku, gdy podatnik nie wystawi faktury wewnętrznej? Czym będzie dokumentować najważniejszy element konstrukcji podatku, czyli stawkę i podatek należny?
Zgodnie z poglądem wyrażonym w uzasadnieniu do tego przypadku dane informacje będą wynikały z … dokumentu wewnętrznego, przy czym po wprowadzeniu zmian w ust. 7 art. 106 tej ustawy pogląd ten jest nieaktualny.
Kończąc należy dodać, że art. 106 ustawy o VAT nie nakłada jednak obowiązku w dziedzinie fakturowania na podmioty nie będące podatnikami z tytułu dostawy towarów i świadczenia usług, czyli przepisy rozporządzenia regulują obowiązki fakturowe ciążące na dostawcy ( i usługodawcy) nie będącym podatnikiem (gdy obowiązek podatkowy ciąży na ich kontrahentach) są sprzeczne z ustawą i nie mają właściwego charakteru.
Prof. dr hab. Witold Modzelewski
Instytut Studiów Podatkowych