Wystawiona przez podatnika faktura, która nie odpowiada rzeczywistej wartości transakcji i nie dokumentuje faktycznego obrotu, nazywana jest pustą fakturą. Wygenerowanie takiego dokumentu co do zasady powoduje powstanie obowiązku zapłaty podatku z niego wynikającego. Organy podatkowe w ostatnim czasie wyposażone zostały przez ustawodawcę w narzędzia umożliwiające udowodnienie obrotu pustymi fakturami. Może to mieć poważne konsekwencje zarówno dla wystawcy, jak i odbiorcy.
Warto zatem określić, kiedy podatnicy będą zobowiązani odprowadzić podatek od tzw. pustej faktury, a także odpowiedzieć na pytanie, czy możliwe jest skorygowanie takiego dokumentu przez podatnika świadomie wystawiającego nierzetelne faktury.
Wystawianie „pustych” faktur wiąże się co do zasady z koniecznością zapłaty obliczonego w ich treści podatku. Co jednak w sytuacji, w której do wygenerowania nierzetelnej faktury dochodzi przypadkowo i niezamierzenie? Czy w takim przypadku podatnik może skutecznie dokonać korekty faktury niedokumentującej rzeczywistej transakcji?
Nowelizacje obowiązujących przepisów w odniesieniu do systemu podatkowego wprowadziły bardzo rygorystyczną odpowiedzialność za nierzetelne rozliczenia podatku od towarów i usług (VAT) i oszustwa podatkowe, które narażają budżet państwa na uszczuplenia finansowe. Odnosi się to również do czynności związanych z wystawianiem i posługiwaniem się tzw. pustymi czy nierzetelnymi fakturami, co stanowić może nie tylko przestępstwo skarbowe, ale również powszechne (na gruncie Kodeksu karnego).
Przepisy ustawy o VAT nie regulują kwestii korekty nierzetelnej faktury
Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2017 r., poz. 1221, dalej jako: „ustawa o VAT”) podatnikiem jest każdy podmiot, bez względu na jego formę organizacyjno-prawną, który samodzielnie prowadzi działalność gospodarczą, niezależnie od celu oraz rezultatu takiej działalności. Natomiast powstanie obowiązku podatkowego VAT na gruncie przedmiotowej ustawy uważane jest za fakt istotny zarówno dla sprzedawcy, jak i nabywcy, którzy prowadzą rozliczenia finansowe pomiędzy sobą choćby na podstawie wystawianych faktur. Obowiązek podatkowy oraz rzetelność podejmowanych działań fiskalnych ważne są dla stron z tego względu, że sprzedawcy zależy na uniknięciu zaległości podatkowych, a jego klientowi na odliczeniu podatku VAT od dokonanego zakupu.
W związku z tym wystawienie przez podatnika tzw. pustej faktury, a więc dokumentu potwierdzającego czynność niemającą w rzeczywistości miejsca, ma poważne konsekwencje, i to nie tylko podatkowe – może skutkować odpowiedzialnością chociażby na gruncie obowiązujących przepisów za wykroczenia i przestępstwa skarbowe.
Należy zatem zastanowić się, czy podatnik może uniknąć negatywnych konsekwencji wystawiania „pustych faktur” oraz czy powinien zapłacić podatek obliczony i należny na podstawie nierzetelnej faktury (podatnicy często mają co do tego wątpliwości).
Stosownie do art. 108 ustawy o VAT na podatnikach ciąży obowiązek fiskalny w związku z wystawieniem „pustej faktury” niezależnie od tego, czy doszło pomiędzy stronami do obrotu gospodarczego, będącego podstawą opodatkowania podatkiem VAT. Innymi słowy, bez względu na charakter czynności oraz jej rozmiar posługiwanie się nierzetelnymi fakturami zawsze skutkuje koniecznością zapłaty wynikającego z niej podatku VAT (zob. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 16 czerwca 2010 r., sygn. akt I FSK 1030/09, LEX nr 643144). W konsekwencji odbiorca zostaje pozbawiony prawa odliczenia takiej faktury. Na marginesie warto zauważyć, że art. 108 ustawy o VAT ma charakter sankcyjno-prewencyjny, podobnie jak art. 203 Dyrektywy 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz.U.UE.L.2006.347.1). Celem wspomnianych regulacji jest zapobieganie nadużyciom w systemie VAT.
Czy powyższy przepis polskiej ustawy przesądza, że podatnicy posługujący się „pustymi fakturami” są zobowiązani do uiszczenia podatku VAT i nie mają prawa do korekty tych dokumentów? Choć przepisy ustawy o VAT nie regulują zasad korygowania „pustych faktur”, to istnieją praktyczne możliwości sprostowania wspomnianych błędów.
Polecamy: INFORLEX Księgowość i Kadry
Dwie możliwości skutecznej korekty, które utrwalone są w praktyce
Zarówno w doktrynie, jak i w judykaturze wskazuje się na możliwość skorygowania błędów związanych z wystawieniem „pustej faktury”, pomimo że na gruncie przepisów ustawy o VAT ustawodawca nie przewidział tego wprost (zob. wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 27 kwietnia 2017 r., sygn. akt I FSK 1857/15, LEX nr 2303223 oraz z dnia 1 grudnia 2015 r., sygn. akt I FSK 1329/14, LEX nr 2067853).
Uprawnienie do skorygowania błędów w wystawionej nierzetelnie fakturze sprowadzać się może, po pierwsze, do anulowania takiej faktury – pod warunkiem, iż nie została ona przekazana do jej odbiorcy, a więc że nie trafiła jeszcze do obrotu prawnego. Po drugie, jeżeli podmiot nie ma już możliwości anulowania faktury, może wystawić fakturę korygującą. W każdym z tych dwóch przypadków warunkiem koniecznym skuteczności działań podatnika jest wyeliminowanie przez niego ryzyka uszczupleń należności podatkowych (wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 11 kwietnia 2013 r. w sprawie o sygn. C-138/12).
Oznacza to, że podmiot zobowiązany jest podjąć jak najszybciej działania mające zapobiec sytuacji, w której to organy podatkowe w wyniku własnych czynności kontrolnych wykażą nieprawidłowości w rozliczeniach podatku VAT. Po przeprowadzonej kontroli niemożliwe będzie bowiem dokonywanie jakichkolwiek korekt naprawiających. Ważne jest również, aby podatnik zadbał o harmonizację wszelkich dokumentów również ze strony swojego kontrahenta, a więc upewnił się, że partner biznesowy nie dokonał jeszcze odliczenia podatku VAT, a następnie – aby kontrahent przeprowadził korektę również w zakresie swoich rozliczeń.
Podatnik winny czy niewinny?
Powstaje pytanie, czy podmiot, który świadomie wystawił tzw. puste faktury, ma możliwość korekty przedmiotowych dokumentów.
Co ciekawe, możliwości korygowania faktury nie są uzależnione od dobrej wiary podatnika, tylko od tego, czy podjął on czynności eliminujące ryzyko powstania uszczupleń podatkowych w budżecie państwa. Podmiot powinien zatem jak najrzetelniej i najszybciej podjąć się naprawienia swojego postępowania poprzez anulowanie nierzetelnej faktury albo jej korektę. Na to zagadnienie zwrócił uwagę Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 24 maja 2016 r. (sygn. akt I FSK 2015/14, LEX nr 2063877): „(...) Zgodnie ze stanowiskiem TSUE wyrażonym w sprawie C-454/98 to działający w złej wierze podatnik, a nie organy, winny przyczynić się do wyeliminowania ryzyka uszczupleń budżetowych, wynikających z wprowadzenia do obrotu wadliwej faktury. O działaniu podatnika na rzecz wyeliminowania takiego ryzyka nie może być natomiast mowy, gdy do czasu wykrycia nieprawidłowości przez organy podatkowe obie strony transakcji świadomie uczestniczą w obrocie „pustymi fakturami” i we wzajemnym porozumieniu generują sobie podatek naliczony do odliczenia”.
Mając na względzie fakt, że możliwość skutecznego skorygowania nierzetelnych faktur nie jest uwarunkowana i determinowana tym, czy przedsiębiorca działał w dobrej wierze przy ich wystawianiu, podatnicy powinni rozważyć sprostowanie obliczonego podatku, który został nieprawidłowo zafakturowany. Należy pamiętać, że tylko właściwie podjęte czynności pozwolą podatnikowi uniknąć negatywnych konsekwencji podatkowych lub nawet karnych.
Autor: Kancelaria Prawna Skarbiec specjalizuje się w ochronie majątku oraz doradztwie strategicznym dla przedsiębiorców.