Czym jest wykaz podatników VAT?
Elektroniczny wykaz podatników VAT, udostępniający informacje o podmiotach zarejestrowanych, niezarejestrowanych oraz wykreślonych i przywróconych do rejestru, jest dostępny na stronie Ministerstwa Finansów od 1 września 2019 roku - https://www.podatki.gov.pl/wykaz-podatnikow-vat-wyszukiwarka. W wykazie, poza podstawowymi danymi przedsiębiorcy oraz statusem podatnika VAT, udostępniane są numery rachunków rozliczeniowych powiązanych z prowadzoną działalnością. Rejestr aktualizowany jest raz na dobę w dni robocze i pozwala na uzyskanie informacji do 5 lat wstecz.
Polecamy: VAT 2019. Komentarz do zmian od 1 września 2019 r.
Polecamy: VAT Zmiany od 1 września i 1 listopada 2019 r.
Solidarna odpowiedzialność
W przypadku dokonania, po 1 stycznia 2020 r., płatności przekraczającej 15 tys. zł (również w więcej niż jednym przelewie z jednego tytułu), przelewem na rachunek inny niż wskazany na dzień zlecenia przelewu w wykazie podatników VAT, podatnik nie będzie mógł zaliczyć płatności do kosztów uzyskania przychodu.
Co więcej, w przypadku zapłaty na rachunek spoza wykazu podatników, płatnik ponosić będzie solidarną odpowiedzialność za zaległość w zakresie VAT, którą będzie miał sprzedawca towaru i usługi z tytułu transakcji. Wbrew ogłoszonej uroczyście zasadzie domniemania uczciwości przedsiębiorcy (art. 10 ustawy Prawo przedsiębiorców), ustawodawca zakłada bowiem, że płatność na rachunek niezgłoszony administracji skarbowej zawsze służy oszukaniu Skarbu Państwa, a przedsiębiorca, który płaci na taki niezgłoszony rachunek jest wspólnikiem przestępcy VAT-owskiego. Uszczelnienie systemu podatkowego jest oczywiście prawem i obowiązkiem państwa, ale ten sposób działania moim zdaniem nie mieści się w konstytucyjnej zasadzie proporcjonalności.
W razie dokonania płatności na kwotę powyżej 15 tys. zł na rachunek bankowy, którego kontrahent nie zgłosił administracji skarbowej, dłużnik może jeszcze uratować swój koszt podatkowy i uchronić się przed solidarną odpowiedzialnością za zaległość w zakresie VAT, jeżeli w terminie 3 dni od dnia zapłaty zgłosi organom skarbowym, na jaki rachunek zapłacił. Innymi słowy, jeżeli doniesie na swojego kontrahenta.
Jest rzeczą oczywistą, że składanie donosów na kontrahentów nie jest rzeczą, którą przedsiębiorcy chcieliby się zajmować z kilku powodów. Po pierwsze, donoszenie na kogoś samo w sobie nie jest przyjemne. Po drugie, bardzo źle wpływa na relacje, a te – jak wiadomo – są w biznesie najważniejsze. Wreszcie, zajmuje przedsiębiorcy cenny czas, stanowiąc kolejną czynność związana z prowadzeniem działalności gospodarczej, którą przedsiębiorca musi wykonać, choć na niej nie zarabia.
Co więc powinien robić przedsiębiorca, aby w związku z płatnością uniknąć kłopotów podatkowych?
Po pierwsze, powinien koniecznie sprawdzać, czy numer rachunku kontrahenta, na który przelewa więcej niż 15 tys. zł widnieje w wykazie podatników VAT. Warto taką procedurę wdrożyć już dziś, aby do 1 stycznia 2020 r. było to już standardowym działaniem.
Po drugie, w nowo zawieranych umowach (lub podpisując aneksy do już zawartych) należy zadbać, aby wskazane w nich (lub na ich podstawie) numery rachunków bankowych kontrahenta dla potrzeb płatności nie stawiały nas w niekomfortowej sytuacji.
Odnotować należy bowiem, że omawiana nowelizacja ustaw podatkowych całkowicie ignoruje cywilistyczne implikacje wskazania w umowie lub na fakturze określonego rachunku bankowego wierzyciela.
Tymczasem, zgodnie z art. 354 § 1 k.c., świadczenie (czyli zapłata) powinno być spełnione „zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom”. Prima facie zatem, jeżeli umowa przewiduje płatność na rachunek bankowy o określonym numerze, to tylko dokonanie zapłaty na wskazany rachunek bankowy stanowi należyte wykonanie zobowiązania. Tezę tę wzmacnia dodatkowo art. 454 § 1 zd. 2, z którego wynika, że świadczenie pieniężne (stanowiące tzw. dług oddawczy) „powinno być spełnione w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia”, co orzecznictwo twórczo (i słusznie) rozciągnęło na rachunek bankowy wskazany przez wierzyciela. Zatem, nawet jeżeli umowa milczy na temat numeru rachunku do zapłaty, wskazanie przez wierzyciela określonego rachunku – na fakturze lub w inny sposób – jest dla dłużnika wiążące.
Na który rachunek dokonać płatności?
Jeżeli zatem umowa między przedsiębiorcami lub oświadczenie wierzyciela wskazuje numer rachunku bankowego, którego kontrahent nie zgłosił administracji skarbowej, to przedsiębiorca zobowiązany do zapłaty staje wobec dylematu: naruszyć umowę, płacąc na inny rachunek niż wskazany przez wierzyciela i narazić się na straty podatkowe, czy ryzykować wyrzuty sumienia i infamię, donosząc na kontrahenta.
W mojej ocenie, aby uniknąć tego konfliktu tragicznego, przedsiębiorcy powinni do zawieranych umów wstawiać klauzulę umożliwiająca im spełnienie świadczenia na rachunek z wykazu, np. takiej treści:
„W przypadku wskazania przez Spółkę A na fakturze rachunku bankowego nieujawnionego w wykazie podatników VAT, Spółka B uprawniona będzie do dokonania zapłaty na rachunek bankowy Spółki A wskazany w wykazie podatników VAT, a w razie braku rachunku Spółki A ujawnionego w wykazie, do wstrzymania się z zapłatą do czasu wskazania przez Spółkę A, dla potrzeb płatności, rachunku bankowego ujawnionego w wykazie podatników VAT”.
Nie można wykluczyć, że w miarę obowiązywania nowej regulacji, płacenie na rachunek z wykazu nawet, jeżeli umowa wskazuje rachunek spoza wykazu, zacznie się mieścić w „ustalonych zwyczajach”, o których mówi art. 454 § 1 k.c. i tego rodzaju klauzula stanie się zbędna. Póki co jednak, w ramach dbałości o finanse przedsiębiorstwa, jak i o relacje z kontrahentami, wprowadzenie stosownych zapisów w umowach wydaje się uzasadnione.
Tomasz Ludwik Krawczyk – partner w kancelarii GKR Legal