Spółka Alfa (dalej jako Spółka) zawarła umowę ze Spółką Beta (dalej jako Zamawiający). Na podstawie zawartej umowy Spółka zobowiązała się do wykonania robót budowlanych polegających na przebudowie torowisk. Prace wykonywane przez Spółkę są skalsyfikowane wg PKWiU 42.12.20.0 jako roboty ogólnobudowlane związane z budową dróg szynowych i kolei podziemnej. Zgodnie z postanowieniami umownymi, Spółka zobowiązała się do zaprojektowania oraz wykonania ww. prac budowlanych. Po wykonaniu prac, ale przed ich odbiorem - Zamawiający sprawdza stan techniczny torowisk oraz decyduje o tym czy usługa została wykonana. Gdy uzna, że stan techniczny wykonanych prac jest zgodny i nie zachodzą żadne inne nieprawidłowości - podpisuje protokół odbioru. Dopiero na tym etapie dochodzi do rozliczenia pomiędzy stronami.
W związku z powyższym powstaje pytanie czy powstanie obowiązku podatkowego następuje w momencie faktycznego wykonania robót budowlanych, czy też w momencie akceptacji wykonania ww. robót na podstawie podpisanego protokołu odbioru?
Polecamy: Najnowsze zmiany w VAT. Sprawdź!
Polecamy: Praktyczny przewodnik po zmianach w VAT. Sprawdź!
Zasadniczo, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania dostawy towarów lub wykonania usługi, z zastrzeżeniem (art. 19a ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług dalej jako ustawa o VAT). Zgodnie z art. 19a ust. 5 pkt 3 lit a ustawy o VAT, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wystawienia faktury w przypadkach, o których mowa w art. 106b ust. 1, z tytułu świadczenia usług budowlanych lub budowlano-montażowych. W świetle tej regulacji, obowiązek podatkowy dla przedmiotowych usług powstaje z chwilą wystawienia faktury.
W pierwszej kolejności należy się zastanowić nad pytaniem, kiedy usługę związaną z przebudową torowisk należy uznać za wykonaną. Przepisy ustawy o VAT nie zawierają żadnych wskazań odnośnie tego, kiedy należy wyznaczyć ten moment. Zgodnie przyjętym dotychczas stanowiskiem organów podatkowych należy wskazać, że za moment wykonania prac budowlanych uznaje się dzień, w którym faktycznie doszło do ich realizacji, a nie dzień podpisania protokołu odbioru. Potwierdzenie wykonania ww. czynności (tj. protokół odbiorczy) należy bowiem odróżnić od ich rzeczywistego wykonania. Jak dotąd, organy podatkowe uważały, że wykonanie usługi następuje w momencie fizycznego zakończenia prac, który nie zawsze jest tożsamy z momentem sporządzenia dokumentów dotyczących odbioru wykonanych prac. Takie stanowisko było argumentowane tym, że strony mogą zwlekać z podpisaniem protokołu, a w konsekwencji może nie dojść do wykonania usługi.
W tym zakresie można powołać wyrok NSA z dnia 28.04.2017 r., sygn. akt I FSK 1811/15: „W przypadku usług budowlanych lub budowlano-montażowych fakturę wystawia się nie później niż 30 dnia od wykonania tych usług. Ustawodawca nie określił kiedy można mówić o wykonaniu tego typu usług. Nie ma jednak uzasadnienia, by moment wykonania usług budowlanych utożsamiać z podpisaniem protokołu zdawczo-odbiorczego i do tego jak to sugeruje skarżąca bez zastrzeżeń. W orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego podkreśla się, że protokół zdawczo- odbiorczy, czy protokół odbioru końcowego potwierdza fakt wykonania usługi i stanowi podstawę do rozliczenia finansowego między stronami, nie przesądza jednak o terminie i zakresie wykonania robót. Brak protokołu zdawczo-odbiorczego w chwili wykonania usługi budowlanej nie świadczy o tym, że nie doszło w ogóle lub w konkretnej dacie do wykonania usługi. Protokół zdawczo odbiorczy nie jest więc dowodem konstytutywnym”.
Również Minister Finansów w interpretacji ogólnej z dnia 1.04.2016 r., znak: PT3.8101.41.2015.AEW.2016.AMT.141wskazał: „(…) dla celów podatku od towarów i usług – nie należy wiązać momentu wykonania usługi budowlanej lub budowlano-montażowej ze spełnieniem formalności cywilnoprawnej, jaką jest podpisanie protokołu zdawczo-odbiorczego lub też np. w przypadku realizacji tych usług na warunkach kontraktowych FIDIC – z datą wystawienia określonych świadectw. (…) za datę wykonania usługi budowlanej lub budowlano-montażowej należy przyjąć datę faktycznego wykonania usługi, tj. dzień, w którym - w związku z wykonaniem określonej umową usługi lub jej części (jeżeli usługa jest przyjmowana częściowo) doszło do faktycznego zakończenia prac lub ich części (…)”.
Należy przy tym zwrócić uwagę na wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej jako TSUE) z dnia 2.05.2019 r., sygn. akt C‑224/18 w którym stwierdzono, że: „(…) w wypadku braku wystawienia faktury dotyczącej świadczonych usług lub wystawienia jej z opóźnieniem formalny odbiór tej usługi był uważany za moment, w którym usługa ta została wykonana, gdy – tak jak w sprawie rozpatrywanej w postępowaniu głównym – państwo członkowskie przewiduje, że podatek staje się wymagalny z upływem terminu rozpoczynającego bieg w dniu, w którym została wykonana usługa, jeżeli, po pierwsze, formalność odbioru została uzgodniona przez strony w umowie wiążącej je postanowieniami umownymi odzwierciedlającymi rzeczywistość gospodarczą i handlową w dziedzinie, w której usługa jest wykonywana i, po drugie, formalność ta stanowi materialne zakończenie usługi i ustala ostatecznie wysokość należnego świadczenia wzajemnego, co podlega zweryfikowaniu przez sąd odsyłający”. Zdaniem autora wyrok ten z dużym prawdopodobieństwem wpłynie na dotychczasową linię orzeczniczą.
W świetle przedstawionego stanowiska za moment wykonania usługi należy uznać dzień, w którym doszło do podpisania protokołu zdawczo-odbiorczego. TSUE w swoim wyroku przedstawia zupełnie nową analizę, na podstawie której zaznacza, iż nie należy utożsamiać momentu powstania obowiązku podatkowego z momentem rzeczywistego wykonania usług (tj. z dniem faktycznego zakończenia prac).
Argumentacja TSUE odnośnie usług budowlanych rozszerza pojęcie prac budowlanych, nawiązując do całego procesu budowlanego, na który się składają m.in. standardy wykonania prac oraz kontrola ich dotrzymania. Jeżeli na podstawie umowy strony ustalają, iż do rozliczenia dojdzie dopiero w momencie podpisania protokołu to ww. czynność należy potraktować jako element materialnoprawny, składający się na całą usługę budowlaną. Warto podkreślić, iż przedstawiona wyżej argumentacja dotyczyła sytuacji zachodzącej pomiędzy podmiotami profesjonalnymi, którzy zawierając umowę w sposób dokładny zaznaczyli każdą czynność składającą się na całość usługi Wobec tego nie zawsze oraz nie każdą usługę budowlaną można uznać za niewykonaną, gdy nie doszło do jej akceptacji poprzez podpisanie protokołu odbiorczego.
Odnosząc się do powyższego należy stwierdzić, iż w świetle dotychczasowych regulacji za moment wykonania usługi Spółka powinna uznać dzień, w którym doszło do faktycznego zakończenia prac dot. przebudowy torów oraz wystawić fakturę dokumentującą ww. usługę. Warto przy tym podkreślić, iż pogląd wyrażony w przytoczonym wyroku TSUE nie stanowi legalnego źródła prawa. Argumentacja taka jest jednak ważną wskazówką dla podatników i organów podatkowych w zakresie tego jak należy rozumieć i interpretować moment powstania obowiązku podatkowego w zakresie poszczególnych usług budowlanych.
Maria Strelczenko, Młodszy konsultant podatkowy w ECDP TAX Mazur i Wspólnicy sp.k.