Wykonanie zastępcze usługi budowlanej
Przyjmijmy dla przykładu sytuację, w której inwestor zlecił generalnemu wykonawcy wybudowanie bloku mieszkalnego. Z uwagi na niedotrzymanie terminowych prac przez generalnego wykonawcę, inwestor skorzystał z wykonania zastępczego i zlecił część prac innemu wykonawcy. Prace zostały powierzone wykonawcy zastępczemu na koszt i ryzyko wykonawcy generalnego, ale to inwestor dokonał płatności za wykonawstwo zastępcze. Zatem inwestor chciałby odzyskać poniesione koszty od wykonawcy generalnego.
Relacja między inwestorem a wykonawcą zastępczym
W pierwszej kolejności należy rozważyć stosunek pomiędzy inwestorem, który nabywa usługi zastępczego wykonania a wykonawcą zastępczym. W tej relacji dochodzi do zawarcia umowy o świadczenie usług (lub o roboty budowlane), których nabywcą jest inwestor. W związku z tym, co do zasady taka transakcja powinna zostać udokumentowana fakturą wystawioną przez wykonawcę zastępczego. Do usługi zasadniczo powinien zostać doliczony podatek VAT.
Jednakże, inwestor nie będzie uprawniony do odliczenia podatku naliczonego wynikającego z faktury za wykonanie zastępcze. Wynika to z okoliczności, że koszty wykonania zastępczego zostaną przerzucone w całości na generalnego wykonawcę. Wszak, to z jego powodu inwestor zmuszony został do skorzystania z podmiotu trzeciego. Wobec tego, inwestor powinien poprzez notę obciążeniową przenieść koszty zakupionych usług i obciążyć nimi generalnego wykonawcę. Koszt zakupionych usług będzie obejmował również podatek VAT, zatem inwestor nie poniesie kosztu tego podatku, gdyż ten zostanie mu zwrócony przez generalnego wykonawcę. Stąd brak prawa do odliczenia podatku naliczonego przez inwestora, bowiem mógłby on „odzyskać” VAT dwukrotnie – przy odliczeniu z faktury oraz przy zwrocie z tytułu noty obciążeniowej.
Relacja pomiędzy inwestorem a generalnym wykonawcą
Natomiast relacja pomiędzy inwestorem a generalnym wykonawcą w zakresie obciążenia kosztami zastępczego wykonania nie ma charakteru świadczenia usług. W takiej sytuacji mamy do czynienia z odszkodowaniem należnym inwestorowi od generalnego wykonawcy.
Analizowaną kwestię wielokrotnie opisywał Naczelny Sąd Administracyjny, przykładowo w wyroku z dnia 9 września 2016 r., sygn. akt I FSK 262/15, sąd orzekł, że „gdy zamawiający na skutek niesolidności wykonawcy zleca wykonanie robót osobom trzecim, nie dochodzi do wykonania usługi na rzecz niesolidnego wykonawcy ani przez zamawiającego ani przez wykonawcę zastępczego. W takiej sytuacji drugi wykonawca robót budowlanych nie może być uznany za podwykonawcę pierwszego wykonawcy, który nie wykonał zmówionych robót budowlanych. Brak też jest podstaw do twierdzenia, że zamawiający świadczy usługę pierwszemu wykonawcy. Kwoty otrzymane mają pokryć koszt wykonania zastępczego oraz dodatkowe wydatki związane z niesolidnością kontrahenta. Za usługę nie może być uznany również sam zwrot kosztów dokonany przez wykonawcę, który nie wykonał swojego zobowiązania wobec inwestora. Brak jest bowiem elementu wzajemności. Zwrot ten jest sposobem rozliczenia się pomiędzy stronami umowy, jest czynnością o charakterze cywilnoprawnym dokonaną w celu realizacji roszczeń wynikających z rękojmi za wady a nie świadczeniem usługi”.
Wobec powyższego, inwestor nie ma podstaw do wystawienia na rzecz generalnego wykonawcy faktury, ani refakturowania kosztów poniesionych wskutek nabytych usług wykonania zastępczego.
Z kolei generalny wykonawca fakturując inwestora za wykonane zlecenie, powinien uwzględnić wartość not księgowych i pomniejszyć swoje wynagrodzenie o wartość tych not.
Paweł Terpiłowski, Radca prawny, kierownik Zespołu ds. Podatków Pośrednich ECDP TAX Żuk Komorniczak i Wspólnicy sp. k.