Skąd biorą się odsetki w WNT?
W dużym uproszczeniu, podatnik który dokonuje wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów (WNT) jeżeli w ustawowym czasie nie otrzyma faktury, to nie może odliczyć podatku naliczonego, a musi wykazać podatek należny. Po otrzymaniu faktury, jeżeli określony przepisami czas upłynie, odliczenia może dokonać na bieżąco, co powoduje powstanie zaległości podatkowej, od której należy zapłacić odsetki.
W szczegółach, prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego powstaje w rozliczeniu za okres, w którym w odniesieniu do nabytych lub importowanych przez podatnika towarów i usług powstał obowiązek podatkowy (art. 86 ust. 10 ustawy o VAT). Co do zasady, w WNT obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wystawienia faktury przez podatnika podatku od wartości dodanej, nie później jednak niż 15. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano dostawy towaru będącego przedmiotem wewnątrzwspólnotowego nabycia (art. 20 ust. 5 ustawy o VAT). Warunkiem odliczenia podatku naliczonego w WNT jest, że podatnik:
- otrzyma fakturę dokumentującą dostawę towarów, stanowiącą u niego WNT, w terminie trzech miesięcy od upływu miesiąca, w którym w odniesieniu do nabytych towarów powstał obowiązek podatkowy,
- uwzględni kwotę podatku należnego z tytułu WNT w deklaracji podatkowej, w której jest on obowiązany rozliczyć ten podatek, nie później niż w terminie 3 miesięcy od upływu miesiąca, w którym w odniesieniu do nabytych towarów powstał obowiązek podatkowy (art. 86 ust. 10b pkt 2 ustawy o VAT).
W przypadku uwzględnienia przez podatnika kwoty podatku należnego w deklaracji podatkowej, w której jest on obowiązany rozliczyć ten podatek, w terminie późniejszym niż określony w art. 86 ust. 10b pkt 2 lit. b i pkt 3 ustawy o VAT, podatnik może odpowiednio zwiększyć kwotę podatku naliczonego w rozliczeniu za okres rozliczeniowy, w odniesieniu do którego nie upłynął jeszcze termin do złożenia deklaracji podatkowej (art. 86 ust. 10i ustawy o VAT).
Problem z rozliczaniem podatku naliczonego bierze się przede wszystkim z tego, że polscy podatnicy nie otrzymują na czas faktur zakupowych. Faktury takie często wpływają z dużym opóźnieniem. Obowiązek wykazania podatku należnego w WNT powstaje niezależnie od wystawienia faktury przez sprzedawcę i jej otrzymania, więc w razie jej braku, podatek należny powinien zostać wykazany 15. dnia miesiąca następującego po odebraniu dostawy. Zaś podatek naliczony może zostać odliczony dopiero po otrzymaniu faktury. Wobec tego, podatnicy którzy zwlekają z rozliczeniem VAT od WNT do czasu otrzymania faktury, jeżeli przekroczą termin 3 miesięcy liczonych od końca miesiąca otrzymania dostawy, to muszą dokonać korekty rozliczenia podatku należnego wstecz, zaś podatek naliczony odliczyć na bieżąco. To powoduje powstanie zaległości podatkowej, bowiem podatnik na czas nie wykazał odpowiedniej wysokości podatku należnego, a skoro nie może go zbilansować podatkiem naliczonym w tej samej wysokości, to powstaje dług podatkowy, od którego liczone są odsetki.
Polskie sądy po stronie podatników
Omawiana konstrukcja odliczenia podatku VAT bez wątpienia narusza zasadę neutralności podatku VAT, zgodnie z którą podatnik nie powinien ponosić faktycznie ekonomicznego ciężaru tego podatku. WSA w Łodzi, który rozpatrywał analizowane zagadnienie stwierdził, że „W ocenie sądu odsetki winny być objęte zakresem neutralności skoro obowiązek ich uiszczenia powoduje obciążenie finansowe dla podatnika, wynikające z rozliczenia podatku w warunkach określonych w art. 86 ust. 10b i 10i ustawy o VAT. Skutek jaki powodują sporne przepisy jest nie do pogodzenia z zasadą neutralności ale także z zasadą proporcjonalności. Przepisy ustawy o podatku od towarów i usług powinny być interpretowane w taki sposób, aby podatek nie był obciążeniem dla przedsiębiorców, zarówno w aspekcie odliczenia, jak i odsetek związanych z ewentualną zaległością wynikającą z niedochowania wymogów formalnych odliczenia.” (wyrok z dnia 12.03.2020 r., sygn. akt I SA/Łd 786/19).
W podobnym tonie wypowiedział się WSA w Krakowie orzekając, że „Przepisy ustawy o VAT w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2017 r. wprowadzają bowiem automatyczne przesunięcie w czasie prawa do odliczenia i związaną z tym konieczność zapłaty odsetek za zwłokę z przyczyn czysto formalnych, bez względu na brak wystąpienia w danej transakcji jakiegokolwiek ryzyka oszustwa podatkowego lub świadomego nadużycia prawa. Odsetki bowiem także muszą być objęte zakresem neutralności skoro obowiązek ich uiszczenia powoduje obciążenie finansowe dla podatnika, wynikające z rozliczenia podatku w warunkach określonych w art. 86 ust. 10b i 10i. Jest to skutek nie do pogodzenia z zasadą neutralności ale także z zasadą proporcjonalności. Przepisy VAT powinny być interpretowane w taki sposób, aby podatek nie był obciążeniem dla przedsiębiorców, zarówno w aspekcie odliczenia, jak i odsetek związanych z ewentualną zaległością wynikającą z niedochowania wymogów formalnych odliczenia.” (wyrok z dnia 29.09.2017 r., sygn. akt I SA/Kr 709/17).
Również WSA w Warszawie opowiada się za naruszeniem zasady neutralności twierdząc, że „W ocenie Sądu odsetki winny być objęte zakresem neutralności skoro obowiązek ich uiszczenia powoduje obciążenie finansowe dla podatnika, wynikające z rozliczenia podatku w warunkach określonych w art. 86 ust. 10b i 10i u.p.t.u. Skutek jaki powodują sporne przepisy jest nie do pogodzenia z zasadą neutralności ale także z zasadą proporcjonalności.” (wyrok z dnia 22.10.2019 r., sygn. akt III SA/Wa 628/19).
Z uwagi na powyższe argumenty, dla ostatecznego wyjaśnienie spornej kwestii, WSA w Gliwicach w sprawie o sygn. akt I SA/Gl 495/19 zwrócił się z pytaniem prejudycjalnym do TSUE. Pytanie brzmi: Czy art. 167 w zw. z art. 178 Dyrektywy 2006/112/WE Rady z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz.Urz.UE z 2006 r. Nr L 347 s.1 i nast. z późn. zm.) należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on przepisom krajowym, które warunkują realizację prawa do odliczenia podatku naliczonego w tym samym okresie rozliczeniowym, w którym rozliczeniu podlega podatek należny w stosunku do transakcji stanowiących wspólnotowe nabycie towarów, od wykazania podatku należnego z tytułu takich transakcji we właściwej deklaracji podatkowej, złożonej w terminie zawitym (w Polsce 3 miesiące) od upływu miesiąca, w którym w odniesieniu do nabytych towarów i usług powstał obowiązek podatkowy?
Dla porządku należy wskazać, że niektóre sądy, a w tym WSA w Opolu, Bydgoszczy, a także Gliwicach stoją na stanowisku, że obecne przepisy nie naruszają unijnego porządku. Przykładowo WSA w Gliwicach orzekł, że „Przepisy u.p.t.u. wprowadzone od 1 stycznia 2017 r. są zgodne z prawem Unii Europejskiej i w żaden sposób nie naruszają zasady neutralności podatku od towarów i usług ani jej bezpodstawnie nie ograniczają. Wprowadzenie określonych wymogów nie skutkuje pozbawieniem podatnika prawa do odliczenia podatku VAT naliczonego i nie narusza tym samym zasady neutralności i proporcjonalności podatku VAT” (wyrok z dnia 1.10.2018 r., sygn. akt III SA/Gl 593/18). Natomiast WSA w Opolu stwierdził, że „zasada neutralności podatkowej sprzeciwia się sankcji polegającej na odmowie prawa odliczenia w przypadku spóźnionej zapłaty podatku od wartości dodanej, ale nie sprzeciwia się zapłacie odsetek za zwłokę, z zastrzeżeniem, że sankcja ta jest zgodna z zasadą proporcjonalności” a „trzymiesięczny termin dla dokonania rozliczenia podatkowego "na bieżąco" wydaje się dostatecznie długi, aby staranny przedsiębiorca zdążył zgromadzić konieczne dokumenty.” (wyrok z dnia 6.08.2019 r. sygn. akt I SA/Bd 306/19). Tym bardziej oczekiwane jest rozstrzygnięcie TSUE.
TSUE broni neutralności i proporcjonalności
Co istotne, powyżej przytoczone wyroki na korzyść podatników nie są odosobnionymi przypadkami, lecz jest to dość mocno zarysowana linia orzecznicza, która opiera się na orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Trybunał w swoim orzecznictwie wielokrotnie podkreślał, że prawo do odliczenia zostało wprowadzone w tym celu, aby całkowicie uwolnić podatnika od kosztów podatku zapłaconego lub podlegającego zapłacie w toku wykonywanej działalności gospodarczej.
Wszelkie ograniczenia w tym zakresie, przewidziane przez ustawodawstwo krajowe naruszają zasadę neutralności, więc są sprzeczne z ogólnymi zasadami wspólnego systemu podatku od wartości dodanej, wynikającymi z dawnej tzw. szóstej dyrektywy, a obecnie Dyrektywy 2006/112/WE Rady w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (por. orzeczenia TSUE w sprawie C-268/83 D. A. Rompelman i E. A. Rompelman-Van Deelen oraz w połączonych sprawach C-177/99 Ampafrance SA i C-181/99 Sanofi Synthelabo). Natomiast w wyroku z dnia 1.03.2012 r. w sprawie C-280/11 Kopalnia Odkrywkowa Polski Trawertyn P. Granatowicz, M. Wąsiewicz spółka jawna TSUE orzekł, że „jeżeli organy podatkowe posiadają informacje niezbędne do ustalenia, że podatnik, jako odbiorca danych transakcji, jest zobowiązany z tytułu podatku VAT, to nie mogą one wprowadzać dodatkowych warunków w zakresie przysługującego podatnikowi prawa do odliczenia tego podatku, które to warunki mogłyby w efekcie praktycznie uniemożliwić wykonanie tego prawa […].”.
WSA w Łodzi na kanwie ww. wyroku zauważył, że z wyroku TSUE z 26 czerwca 1990 r. w sprawie C-8/89 Zardi oraz w wyroku TSUE z dnia 9 lipca 2015 r. w sprawie C-183/14 Radu Florin Salomie, Nicolae Vasile Oltean zgodnie z zasadą proporcjonalności legalność środków nakładających ciężary finansowe na przedsiębiorców jest uzależniona od tego, że środki te będą właściwe i konieczne dla realizacji celów, do których zmierza zgodnie z prawem dane uregulowanie, przy czym jeżeli jest możliwość wyboru spośród wielu właściwych środków, należy stosować najmniej restrykcyjne oraz czuwać nad tym, aby nałożone ciężary nie były nadmierne w stosunku do zamierzonych celów. W przypadku stanowienia warunków procedury do odliczenia VAT, oznacza to możliwość tworzenia takich wymogów formalnych, które nie mogą jednak godzić w istotę tej instytucji, opartej na zasadzie neutralności tego podatku, tj. nieobciążania nim ekonomicznie podatnika.
Możliwe scenariusze
Korzystny wyrok – a takiego spodziewają się podatnicy – będzie oznaczał, że odsetki płacone przez podatników były nieuzasadnione prawnie. TSUE powinien orzec o sprzeczności polskich przepisów z prawem unijnym, a co za tym idzie o ich nieważności. Stwierdzenie nieważności przepisów będzie skutkowało tym, że zapłacone odsetki były nienależne organom podatkowym. A co za tym idzie, powinny zostać zwrócone podatnikom. Niekorzystny wyrok byłby ogromnym zaskoczeniem, niemniej nie można takiego wykluczyć. Wówczas podatnicy musieliby stosować się do obecnych przepisów i wciąż ponosić ciężar finansowy opieszałości swoich unijnych kontrahentów.
Paweł Terpiłowski, Radca prawny, kierownik Zespołu ds. Podatków Pośrednich ECDP TAX Żuk Komorniczak i Wspólnicy sp. k.