Jak zauważył poseł Bartłomiej Wróblewski w interpelacji nr 33176, krajowe media cyklicznie podają informacje o producentach lub dostawcach żywności, a także o właścicielach lokali związanych z gastronomią, którzy wyrzucają na śmietnik żywność o bliskim terminie przydatności do spożycia, choć mogliby przekazać ją za darmo osobom potrzebującym. Nie robią oni tego jednak z obawy o podatek od darowizny, jaki musieliby zapłacić w takim przypadku - często w dużej wysokości. Jest to problem znany w Polsce od lat. Wprawdzie w obecnym stanie prawnym istnieje możliwość uniknięcia w takiej sytuacji płacenia podatku od darowizny w postaci przekazywanej żywności, jednakże jest to obwarowane pewnymi warunkami. Obowiązek naliczania podatku nie istnieje bowiem tylko wówczas, gdy darowizna trafi do organizacji pożytku publicznego, w rozumieniu ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, z przeznaczeniem wyłącznie na cele działalności charytatywnej prowadzonej przez te organizacje. Odpada zatem możliwość przekazywania żywności bezpośrednio osobom potrzebującym.
Co więcej, przedsiębiorcy, którzy przekazują nieodpłatnie żywność i chcą skorzystać ze zwolnienia VAT, muszą prowadzić szczegółową dokumentację potwierdzającą dokonanie dostawy na rzecz organizacji pożytku publicznego, z przeznaczeniem na cele działalności charytatywnej. Dodatkowo muszą oni zweryfikować jeszcze faktyczne wykorzystanie przekazanych organizacji towarów. Jeżeli nastąpi ono na inne cele niż cele działalności charytatywnej prowadzonej przez tę organizację, nie można zastosować zwolnienia. Oznacza to, że przedsiębiorca, przekazując nieodpłatnie żywność i chcąc bezpiecznie skorzystać ze zwolnienia, musi nie tylko sprawdzić status takiej organizacji, ale także prowadzoną przez tę organizację dokumentację oraz faktyczne wykorzystanie przekazanej darowizny, a to może być nie tylko nadmiernie uciążliwe, ale czasem wręcz niewykonalne.
Czy w związku z powyższym z ustawodawca bierze pod uwagę znowelizowanie obowiązujących przepisów w taki sposób, by przedsiębiorcy chcący przekazywać osobom potrzebującym żywność mogli skorzystać ze zwolnienia z VAT bez konieczności prowadzenia szczegółowej dokumentacji?
Ministerstwo Finansów udzieliło odpowiedzi w tym zakresie w dniu 27 sierpnia 2019 r., wyjaśniając, że przepisy dotyczące podatku od wartości dodanej w całości objęte są zakresem prawa Unii Europejskiej, a Polska jako członek Unii Europejskiej zobowiązana jest do przestrzegania acquis communautaire. W odniesieniu do podatku od towarów i usług oznacza to przestrzeganie postanowień przede wszystkim dyrektywy 2006/112/WE Rady z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz. Urz. UE L 347 z dnia 11.12.2006, str. 1, z późn. zm.) - dalej „dyrektywa 2006/112/WE” - oraz orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej dotyczącego podatku od wartości dodanej. Polskie przepisy dotyczące podatku od towarów i usług powinny być zatem zgodne z unijnymi przepisami prawa dotyczącymi podatków obrotowych. Dotyczy to m.in. opodatkowania dostawy towarów i usług, prawa do obniżenia podatku należnego o podatek naliczony na poprzednim etapie obrotu, przedmiotowego zakresu zastosowania stawek obniżonych, jak i przedmiotowego zakresu stosowania zwolnień od podatku.
Zgodnie z dyrektywą 2006/112/WE dostawa towarów i świadczenie usług podlegające opodatkowaniu podatkiem VAT są, co do zasady, opodatkowane według stawki podstawowej, natomiast państwa członkowskie mogą stosować jedną lub dwie stawki obniżone (art. 98 ust. 1). Stawki obniżone określane są jako procent podstawy opodatkowania, który nie może być niższy niż 5% (art. 99 ust. 1). Swoboda państw członkowskich w analizowanym zakresie doznaje jednak zasadniczego ograniczenia z uwagi na treść przepisu art. 98 ust. 2 dyrektywy 2006/112/WE, zgodnie z którym stawki obniżone mają zastosowanie wyłącznie do dostaw towarów i świadczenia usług, których kategorie są określone w załączniku III do dyrektywy. W pozycji nr 1 załącznika nr III do dyrektywy 2006/112/WE wymienione są: środki spożywcze (łącznie z napojami, ale z wyłączeniem napojów alkoholowych) przeznaczone do spożycia przez ludzi i zwierzęta, żywe zwierzęta, nasiona, rośliny oraz składniki zwykle przeznaczone do produkcji środków spożywczych; produkty zwykle przeznaczone do użytku jako dodatek lub substytut środków spożywczych.
Polecamy: Najnowsze zmiany w VAT. Sprawdź!
Polecamy: Praktyczny przewodnik po zmianach w VAT. Sprawdź!
W kwestii zwolnień od podatku VAT, resort finansów wskazał, że ogólne zasady stosowania zwolnień w podatku VAT zostały wskazane w rozdziale 1 „Przepisy ogólne” tytułu IX „Zwolnienia” dyrektywy 2006/112/WE. Stosownie do art. 131 tej dyrektywy wymienione zwolnienia stosuje się bez uszczerbku dla innych przepisów wspólnotowych i na warunkach ustalanych przez państwa członkowskie w celu zapewnienia prawidłowego i prostego stosowania tych zwolnień oraz zapobieżenia wszelkim możliwym przypadkom uchylania się od opodatkowania, unikania opodatkowania i nadużyć.
Podkreśli, iż zgodnie z utrwalonymi zasadami interpretowania przepisów prawa, wyjątki (do jakich bez wątpienia zaliczają się zwolnienia) nie mogą być interpretowane w sposób rozszerzający - muszą one być interpretowane ściśle.
Przenosząc regulacje unijne na rozwiązania przyjęte w prawie krajowym, zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 16 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2018 r., poz. 2174, z późn. zm.) (dalej: ustawa o VAT) zwolnione od podatku jest nieodpłatne przekazanie (por. art. 7 ust. 2 pkt 2 tej ustawy) produktów spożywczych, z wyjątkiem napojów alkoholowych o zawartości alkoholu powyżej 1,2% oraz napojów alkoholowych będących mieszaniną piwa i napojów bezalkoholowych, w których zawartość alkoholu przekracza 0,5%, jeżeli są one przekazywane na rzecz organizacji pożytku publicznego w rozumieniu ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, z przeznaczeniem na cele działalności charytatywnej prowadzonej przez tę organizację.
Powyższe zwolnienie ma zastosowanie, pod warunkiem posiadania przez dokonującego nieodpłatnej dostawy towarów dokumentacji potwierdzającej dokonanie dostawy na rzecz organizacji pożytku publicznego, z przeznaczeniem wyłącznie na cele działalności charytatywnej prowadzonej przez tę organizację (art. 43 ust. 12 ustawy o VAT).
Stosownie do art. 43 ust. 12a ustawy o VAT zwolnienia nie stosuje się natomiast, jeżeli:
1) określenie przeznaczenia otrzymanych przez organizację pożytku publicznego towarów nie jest możliwe na podstawie prowadzonej przez tę organizację dokumentacji, lub
2) wykorzystanie otrzymanych przez organizację pożytku publicznego towarów nastąpiło na cele inne niż cele działalności charytatywnej prowadzonej przez tę organizację.
Zastrzec należy, iż w przypadku zaistnienia przesłanek do zastosowania art. 43 ust. 12a ustawy o VAT do zapłaty podatku VAT z tytułu darowizny żywności - zgodnie z art. 108 ust. 3 ustawy o VAT - jest zobowiązana organizacja pożytku publicznego (a nie darczyńca).
Fakt wpisania statusu danej organizacji jako organizacji pożytku publicznego do Krajowego Rejestru Sądowego daje stronom transakcji pewność co do statusu tej organizacji, a tym samym co do możliwości skorzystania ze zwolnienia od dokonywanej na jej rzecz darowizny żywności. Ograniczenie zakresu zwolnienia do organizacji pożytku publicznego wypełnia przesłankę ograniczonego stosowania zwolnień w systemie podatku VAT oraz zapewnia stosowanie tych zwolnień w odniesieniu do podmiotów spełniających wymagania formalne, w szczególności w zakresie jawności działania, kontroli wewnętrznej oraz określonych obowiązków sprawozdawczych. Jednocześnie duża liczba organizacji pożytku publicznego w Polsce umożliwia każdemu sprzedawcy żywności łatwe spełnienie warunków niezbędnych do zastosowania zwolnienia.
W tym kontekście wskazuje się, że obecne rozwiązanie jest zgodne z ogólnymi zasadami stosowania zwolnień wynikającymi z dyrektywy 2006/112/WE - krąg podmiotów uprawnionych do skorzystania ze zwolnienia jest ściśle wskazany, co zapobiega przypadkom prób uchylania się lub unikania opodatkowania i nadużyć. Oznacza to, iż zapewnione jest prawidłowe i proste stosowanie tego zwolnienia.
Odnosząc się do opodatkowania dostaw żywności na rzecz podmiotów innych niż wskazane w art. 43 ust. 1 pkt 16 ustawy o VAT, MF podkreśliło, iż stosownie do przepisów ustawy o VAT podstawowe produkty żywnościowe są opodatkowane z zastosowaniem preferencyjnych stawek podatku: 5% stawki podatku (towary wymienione w załączniku nr 10 do ustawy o VAT) albo 8% (towary wymienione w załączniku nr 3 do ustawy o VAT). Tym samym w przypadku dostawy produktów spożywczych na rzecz podmiotów innych, niż organizacje pożytku publicznego transakcja taka będzie podlegać opodatkowaniu z zastosowaniem właściwej dla danego towaru stawki podatku VAT.
Dodatkowo, jedną z podstawowych zasad podatku VAT jest zasada neutralności - czyli prawo dla podatnika do obniżenia podatku należnego o podatek naliczony. Zgodnie z tą zasadą ekonomiczny ciężar podatku VAT powinien ponosić konsument, a nie podatnik. W przypadku czynności opodatkowanych na podstawie art. 7 ust. 2 pkt 2 ustawy o VAT podatnik ma prawo do obniżenia podatku należnego o podatek naliczony - nie ponosi on zatem ciężaru ekonomicznego podatku VAT.
Mając na względzie powyższe,w ocenie Ministerstwa Finansów, zakres preferencji dla darowizn żywności przyjęty w krajowych przepisach dotyczących VAT jest wystarczający i jasno uregulowany i nie powinien powodować dla podatników nadmiernych obciążeń ograniczających przekazywanie żywności na rzecz potrzebujących.