Raport o naszej państwowości
Premiera raportu „Państwo i My. Osiem grzechów głównych Rzeczpospolitej – 5 lat później”, opracowanego przez zespół ekspertów Open Eyes Economy HUB pod redakcją prof. Jerzego Hausnera, miała miejsce w trakcie konferencji w Małopolskim Ogrodzie Sztuki w Krakowie w dniu 16 listopada br.
Raport to bezkompromisowa wiwisekcja naszej państwowości. Znaleźć w nim można szczegółową analizę każdej dziedziny życia społecznego, na którą wpłynęła pandemia COVID-19 – od ochrony zdrowia, przez gospodarkę, samorządność terytorialną, kulturę, edukację, aż po gospodarowanie wodą.
Wskazano w nim najważniejsze dysfunkcje hamujące potencjał rozwojowy Polski i zmniejszające pozytywne efekty polityk publicznych. Jego autorzy zdiagnozowali 8 grzechów głównych Rzeczpospolitej:
- Grzech I. Brak wyobraźni strategicznej i suwerennej myśli rozwojowej
- Grzech II. Niezdolność posługiwania się różnymi trybami rządzenia
- Grzech III. Rozmyty ład konstytucyjny
- Grzech IV. Formalistyczny legalizm
- Grzech V. Destrukcja sfery publicznej
- Grzech VI. Unikanie rządzenia i ucieczka od odpowiedzialności
- Grzech VII. Obywatelska pasywność i roszczeniowość
- Grzech VIII. Systemowa niezdolność do kojarzenia bezpieczeństwa i rozwoju
Ujednolicony podatek gruntowy
Część raportu odnosi się do kwestii dochodów własnych jednostek samorządu terytorialnego (dalej także "JST"), a dokładnie podatków i opłat lokalnych.
Zdaniem autorów raportu, w miejsce dotychczasowych trzech podatków (tj. podatku od nieruchomości, podatku rolnego i podatku leśnego) należy wprowadzić ujednolicony podatek gruntowy.
Ze względu na niechęć obywateli do podatku katastralnego trudno jest zakładać, że nowy podatek gruntowy byłby typowym podatkiem ad valorem. A zatem jako minimum, zdaniem ekspertów, należy postulować:
- uzależnienie maksymalnej wysokości podatku od lokalizacji nieruchomości (zróżnicowanie co najmniej międzywojewódzkie oraz pomiędzy stolicą województwa a jego resztą);
- uzależnienie maksymalnej wysokości podatku od dostępu poszczególnych nieruchomości do mediów (np. nieruchomości mające dostęp do wodociągu czy kanalizacji będą potencjalnie płaciły wyższy podatek);
- opodatkowanie gruntów niezabudowanych w zależności od ich przeznaczenia w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Obecnie mamy do czynienia z paradoksalną sytuacją, w której właściciele gruntów walczą o zmianę ich przeznaczenia z rolnych na budowlane, po czym grunty traktują jako kapitał, płacąc podatek rolny (albo – przy niskich klasach bonitacyjnych – nie płacąc);
- podwyższenie stawek podatku od nieruchomości zabudowanych na cele mieszkaniowe z wprowadzeniem ulgi podatkowej dla miejsca zamieszkania. Nieuzasadnione jest utrzymywanie preferencyjnych stawek w sytuacji, gdy dana osoba ma kilka mieszkań;
- uporządkowanie sytuacji ogrodów przydomowych. W obecnym stanie prawnym bardzo często są one kwalifikowane jako użytek rolny i objęte podatkiem rolnym, nie zaś podatkiem od nieruchomości.
Jednolita renta planistyczna
Kolejnym postulatem zawartym w raporcie jest wprowadzenie jednolitej opłaty urbanistycznej w miejsce dotychczas istniejących opłat. Opłata taka umożliwiałaby wybudowanie niezbędnej infrastruktury technicznej i społecznej. Opłata byłaby należna z chwilą uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego i zabezpieczana hipoteką na poszczególnych nieruchomościach.
Do czasu eliminacji z prawa decyzji o warunkach zabudowy opłata urbanistyczna byłaby należna w przypadku wydania dla danej nieruchomości pozwolenia na budowę opartego na decyzji o warunkach zabudowy.
Opłata skarbowa
Według autorów raportu, konieczna jest także zmiana zasady, zgodnie z którą opłata skarbowa jest zawsze dochodem gminy. Opłatę należy uznać za dochód tego podmiotu, w związku z którym jest naliczana (w przypadku opłaty od czynności urzędowych).
Samodzielne podatki zamiast udziału w PIT
Udział w podatku PIT należy zamienić na samodzielne podatki przypadające poszczególnym JST - proponują autorzy raportu. Będzie to miało walor edukacyjny, ale zlikwiduje możliwość decydowania przez rząd o wprowadzaniu ulg na poziom dochodów jednostek samorządu terytorialnego z tego źródła.
oprac. Adam Kuchta
na podstawie raportu „Państwo i My. Osiem grzechów głównych Rzeczpospolitej – 5 lat później”