26 lutego 2018 r. Naczelny Sąd Administracyjny, w składzie 7 sędziów, podjął uchwałę o sygn. I FPS 5/17 mającą duże znaczenie przy ocenie ryzyka podatkowego w przedsiębiorstwie. Sprawa jest też istotna dla wielu podatników, należy bowiem podkreślić, iż liczne postępowania zostały zawieszone do czasu wydania tej uchwały.
Treść uchwały to: Uchylenie decyzji ostatecznej w zakresie określenia zobowiązania w podatku od towarów i usług i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania powoduje unicestwienie materialnoprawnego skutku zastosowania środka egzekucyjnego w postaci przerwania biegu terminu przedawnienia na podstawie art. 70 § 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2012 r. poz. 201 ze zm.).
Zgodnie z art. 70 § 4 Ordynacji podatkowej bieg terminu przedawnienia zostaje przerwany wskutek zastosowania środka egzekucyjnego, o którym podatnik został zawiadomiony. Po przerwaniu biegu terminu przedawnienia biegnie on na nowo od dnia następującego po dniu, w którym zastosowano środek egzekucyjny. W związku ze stanowiskiem przyjętym przez poszerzony skład NSA uchylenie ostatecznej decyzji wymiarowej powoduje powrót do stanu sprzed zastosowania środka egzekucyjnego.
Zagadnienie prawne wyłoniło się przy rozpatrywaniu skargi kasacyjnej podatnika od wyroku WSA, oddalającego skargi podatniczki na decyzje Dyrektora Izby Skarbowej (dalej DIS) w przedmiocie podatku od towarów i usług za niektóre miesiące 2007 r. Podatnik, zdaniem organu, nie wykazał całego obrotu uzyskanego z działalności. Stanowiło to podstawę do wydania przez Naczelnika Urzędu Skarbowego (dalej NUS) w 2009 r. decyzji określających skarżącej wysokość zobowiązań podatkowych, które to orzeczenia zostały następnie uchylone w 2012 r. decyzjami DIS po uprzednim uchyleniu wyrokiem WSA postanowień DIS odmawiających skarżącej przywrócenia terminu do wniesienia odwołania. W toku postępowania wyjaśniono, że zobowiązania podatkowe za sporne miesiące nie uległy przedawnieniu, ponieważ bieg przedawnienia został przerwany wskutek zastosowania środka egzekucyjnego o którym zawiadomiono 15 lutego 2010 r. Po ponownym rozpoznaniu spraw NUS decyzjami z 29 kwietnia 2014 r. dokonał rozliczeń w podatku od towarów i usług za powyższe okresy w sposób odmienny aniżeli skarżąca w złożonych deklaracjach podatkowych. DIS utrzymał w mocy powyższe orzeczenia decyzjami z 18 grudnia 2014 r., od których podatnik złożył skargę do WSA.
WSA odniósł się do kwestii przedawnienia zobowiązań podatkowych podnosząc, że w 2010 r. prowadzono wobec skarżącej postępowanie egzekucyjne na podstawie tytułu wykonawczego z 2 lutego 2010 r. i zastosowano wobec niej środek egzekucyjny. Nastąpił zatem skutek w postaci przerwania biegu przedawnienia, o którym mowa w art. 70 § 4 O.p. WSA nie zgodził się z poglądem skarżącej, że skutki prawne, wynikające z zastosowania wspomnianego środka egzekucyjnego zostały zniweczone z uwagi na uchylenie decyzji wymiarowej, będącej podstawą prawną tytułu wykonawczego.
W tym zakresie WSA wskazał, że postępowanie egzekucyjne prowadzono na podstawie decyzji wymiarowych NUS z 3 listopada 2009 r. Odwołania skarżącej od tych decyzji zostały uznane za wniesione z uchybieniem terminu, co DIS stwierdził postanowieniem z 5 marca 2010 r. o odmowie przywrócenia terminu do wniesienia odwołań. Postępowanie egzekucyjne zostało wszczęte i było prowadzone w sytuacji uzasadniającej przyjęcie, że decyzje wymiarowe są wykonalne, jako posiadające przymiot ostateczności. W takich okolicznościach skarżącej doręczono zawiadomienie o zastosowaniu środka egzekucyjnego. Dopiero później WSA wyrokiem z 22 maja 2012 r., I SA/Kr 444/12 uchylił postanowienie DIS, odmawiające przywrócenia terminu do wniesienia odwołań, a w konsekwencji organ ten termin przywrócił (postanowienie z 25 października 2012 r.). Zdaniem WSA, bieg terminu przedawnienia został więc przerwany i rozpoczął się na nowo do 16 lutego 2010 r.
Polecamy: Pakiet żółtych książek - Podatki 2018
Problem, przed którym stanął NSA, dotyczył zatem określenia skutków prawnych jakie niesie ze sobą uchylenie ostatecznej decyzji wymiarowej dla prowadzonego na jej podstawie postępowania egzekucyjnego. Istotne jest to, czy uchylenie takiej decyzji powinno łączyć się z usunięciem niekorzystnych dla podatnika następstw związanych z przerwaniem biegu przedawnienia na podstawie art. 70 § 4 O.p. Zgodnie bowiem z treścią tego przepisu bieg terminu przedawnienia zostaje przerwany wskutek zastosowania środka egzekucyjnego, o którym podatnik został zawiadomiony. Po przerwaniu biegu terminu przedawnienia biegnie on na nowo od dnia następującego po dniu, w którym zastosowano środek egzekucyjny.
Zgodnie z art. 60 § 1 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 z późn. zm., dalej “u.p.e.a.”) umorzenie postępowania egzekucyjnego z przyczyny, o której mowa w art. 59 § 1 pkt 1-8 i 10, powoduje uchylenie dokonanych czynności egzekucyjnych, jeżeli przepisy ustawy nie stanowią inaczej. Pozostają jednak w mocy prawa osób trzecich nabyte na skutek tych czynności. Ze zdania pierwszego tego przepisu wynika, że umorzenie postępowania egzekucyjnego z przyczyny, o której mowa w art. 59 § 1 pkt 1-8 i 10, powoduje uchylenie dokonanych czynności egzekucyjnych, jeżeli przepisy ustawy nie stanowią inaczej.
Zarówno w literaturze przedmiotu, jak i orzecznictwie sądów administracyjnych na tle powyższej regulacji dostrzegano kwestię związaną z ustaleniem zakresu skutków umorzenia postępowania egzekucyjnego. Zastanawiano się czy uchylenie czynności egzekucyjnych oddziałuje od momentu umorzenia postępowania (ex nunc), czy wywołuje skutek wstecz, tj. już od momentu podjęcia określonej czynności egzekucyjnej (ex tunc)?
Powyższe zagadnienie jest omawiane w powiązaniu z regułą trwałości decyzji. W rozpatrywanej sprawie decyzja organu I instancji w związku z wniesieniem od niej odwołania po terminie korzystała z przymiotu ostateczności i trwałości. W orzecznictwie przyjmuje się, że w dacie doręczenia stronie decyzji wchodzi ona do obrotu prawnego jako akt administracyjny załatwiający konkretną sprawę indywidualnego podmiotu. Od daty doręczenia jakakolwiek zmiana decyzji pod względem treści lub formy może nastąpić tylko na zasadach i w trybie przewidzianym przepisami postępowania podatkowego. Doręczenie powoduje utrwalenie treści i formy załatwienia sprawy, organ podatkowy nie może wycofać się z zajętego w decyzji stanowiska co do załatwienia sprawy czynnościami pozaprocesowymi, lecz może to nastąpić tylko w ramach przepisów procesowych (wyrok NSA z 19 października 2005 r., I FSK 132/05).
NSA stanął tu na stanowisku, iż uchylenie decyzji ostatecznej i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania powoduje unicestwienie materialnoprawnego skutku zastosowania środka egzekucyjnego w postaci przerwania biegu terminu przedawnienia.
Autor: Joanna Rudzka, Doradca Podatkowy