Uzasadniona obawa
Sformułowanie „uzasadniona obawa” jest ogólnym stwierdzeniem, umożliwiającym organom podatkowym dokonanie subiektywnej oceny i kwalifikacji sytuacji. Ordynacja podatkowa nie przewiduje zamkniętego katalogu przypadków spełniających przesłanki „uzasadnionej obawy”, jednakże, jak wskazują sądy administracyjne, ocena organu podatkowego nie może być dokonana w sposób dowolny. Jak wskazał WSA w Gdańsku w wyroku z 29 stycznia 2020 r., sygn. I SA/Gd 1752/19, „«uzasadniona obawa» to stan, w którym w oparciu o obiektywne przesłanki, zachodzi niepewność co do skutku bądź następstwa czegoś”. Zatem podstawą subiektywnej oceny sytuacji dokonywanej przez organ podatkowy i w konsekwencji uznania, że podatnik nie wykona zobowiązania podatkowego, powinny być obiektywne okoliczności, także te ustalone w ramach innych postępowań.
W praktyce organy podatkowe często wykraczają poza dwa przypadki wymienione explicite w przepisie i wskazują inne sytuacje uzasadniające obawę niewykonania zobowiązania. Należy jednak pamiętać, iż powinny one wówczas przedstawić konkretne okoliczności oparte o zebrany materiał dowodowy w zakresie sytuacji finansowej podatnika. Jak słusznie wskazał WSA w Gliwicach w wyroku z dnia 14 stycznia 2020 r., sygn. I SA/Gl 1335/19, pomimo tego że jest to postępowanie uproszczone, nie zwalnia to organów z konieczności podejmowania decyzji w oparciu o posiadane informacje.
Przykładowe, niewymienione w treści przepisu okoliczności wskazujące na „uzasadnioną obawę” to wielkość majątku podatnika, nieprzewyższająca wielkości zobowiązania podatkowego czy posługiwanie się w rozliczeniach podatkowych nierzetelnymi fakturami (por. wyrok NSA z dnia 22 listopada 2019 r., sygn. I FSK 1253/17). Z kolei w wyroku WSA w Łodzi z dnia 28 stycznia 2020 r., sygn. I SA/Łd 696/19, Sąd uznał, że nierzetelne prowadzenie ksiąg i ewidencjonowanie tzw. pustych faktur nie stanowią przesłanek zabezpieczenia wykonania zobowiązania.
Podsumowując, z uwagi na subiektywny charakter decyzji zabezpieczającej organ podatkowy powinien w szczególny sposób ją uzasadnić w zakresie istnienia „uzasadnionej obawy” oraz przedstawić obiektywne okoliczności i swoje argumenty podatnikowi. Brak w tym zakresie jest brakiem formalnym decyzji i może być podstawą odwołania. Ponadto w sytuacji, gdy podatnik nie zgadza się z argumentacją organu, także powinien ją zaskarżyć.
Wysokość zabezpieczenia
Postępowanie zabezpieczające nie jest postępowaniem wymiarowym i co do zasady organ podatkowy nie musi określać dokładnej wartości zobowiązania podatkowego. Warto podkreślić za Naczelnym Sądem Administracyjnym (wyrok z 15 stycznia 2020 r., sygn. II FSK 461/18), że w toku postępowania zabezpieczającego organ podatkowy nie musi prowadzić całego postępowania dowodowego w celu określenia obowiązku podatkowego i jego wymiaru, gdyż wymagane jest tylko uprawdopodobnienie, że zobowiązanie w określonej wysokości istnieje.
Pomimo uproszczonego charakteru decyzja o zabezpieczeniu powinna zawierać w szczególności okoliczności decydujące o dokonaniu zabezpieczenia oraz określać sposób ustalenia jego wysokości (por. wyrok NSA z dnia 23 września 2016 r., sygn. I FSK 1719/14). Brak dokładnego sprecyzowania okoliczności oraz sposobu ustalenia wysokości zabezpieczenia może być jedną z podstaw odwołania. Nie chodzi tu jedynie o wskazanie konkretnej kwoty, lecz także o przedstawienie danych, na podstawie których ta kwota została skalkulowana (wyrok NSA z dnia 14 listopada 2019 r., sygn. II FSK 3903/17).
Brak wskazania w uzasadnieniu decyzji, w jaki sposób została ustalona kwota zabezpieczenia lub ustalenie tej kwoty w oparciu o błędne dane/założenia, może być zatem podstawą zarzutu w odwołaniu od decyzji.
Skutki decyzji zabezpieczającej
W następstwie wydania decyzji zabezpieczającej wystawiany jest tytuł wykonawczy, na podstawie którego dokonuje się egzekucji. Podatnik ma prawo wystąpić z wnioskiem do organu podatkowego o przyjęcie zabezpieczenia zaproponowanego przez stronę (np. gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej, poręczenia banku, czeku, zastawu rejestrowego), jednak organ podatkowy nie musi się na zaproponowaną formę zgodzić. Dlatego w wielu przypadkach organ podatkowy może zablokować rachunek bankowy i dokonać na nim zajęcia do wysokości zabezpieczenia, co znacznie wpływa na funkcjonowanie przedsiębiorstwa i jego płynność finansową.
Biorąc pod uwagę powyższe skutki oraz fakt, że decyzja zabezpieczająca jest wydawana w oparciu o subiektywną analizę organu podatkowego, należy się od niej odwołać. Odwołanie powinno zawierać konkretne argumenty i podstawy prawne, a także wniosek o wstrzymanie czynności. Termin na wniesienie odwołania to 14 dni od daty doręczenia decyzji o zabezpieczeniu.
Autor: radca prawny Robert Nogacki
Kancelaria Prawna Skarbiec
Polecamy: Nowa matryca stawek VAT