Zaniechana inwestycja budowlana - co z odliczonym VAT?
Rumuńska spółka w latach 2006–2007 zakupiła nieruchomości i rozpoczęła na nich dwie inwestycje obejmujące wybudowanie szeregu budynków (m.in. biurowiec, centra handlowe i zakład produkcyjny), dla których wymagane były określone pozwolenia na budowę. Na zakupionych nieruchomościach były posadowione budynki, które Spółka chciała rozebrać i podjęła starania w celu uzyskanie pozwolenia na rozbiórkę tych budynków. Spółka podpisała też umowy o doradztwo w celu uzyskania pozwoleń na budowę i przeprowadzała prace przygotowawcze. Wydatki związane z prowadzoną działalnością (tj. z przygotowywanymi inwestycjami) zostały zaksięgowane jako „inwestycje w toku”, a Spółka skorzystała z prawa do odliczenia związanego z tym VAT. W późniejszym czasie w związku między innymi z kryzysem gospodarczym, który nastąpił w 2008 r., te inwestycje zostały najpierw zawieszone, a następnie związane zostały poddane likwidacji i ujęte jako wydatki za rok podatkowy 2015.
Podczas kontroli podatkowej, która miała miejsce w 2016 r., organ podatkowy uznał, że Spółka nie dokonała prawidłowego odliczenia i pobrania VAT związanego z zaniechanymi inwestycjami i zobowiązał tę spółkę do zapłaty dodatkowej kwoty z tytułu VAT. Organ podatkowy uznał w szczególności, że prawo do odliczenia VAT nie powinno przysługiwać, gdyż Spółka wiedziała od chwili rozpoczęcia pierwszego projektu o występowaniu okoliczności mogących przeszkodzić w jego realizacji. Chodziło o przeszkody wynikające z planu zagospodarowania przestrzennego - Spółka przyjęła na siebie ryzyko wynikające z niezachowania tego planu zagospodarowania przestrzennego w związku z jej projektem.
Spółka skierowała sprawę do Tribunalul Bucureşti (sądu wyższej instancji w Bukareszcie, Rumunia), podnosząc, że decyzja podatkowa, która była skutkiem ww. kontroli podatkowej - była sprzeczna z dyrektywą VAT. Sąd ten postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do TSUE z kilkoma pytaniami prejudycjalnymi. Najważniejsze pytanie dotyczyło jednej podstawowej kwestii - czy art. 167, 168, 184 i 185 dyrektywy VAT należy interpretować w ten sposób, że prawo do odliczenia VAT naliczonego od towarów, w tym przypadku od nieruchomości oraz usług nabytych w celu dokonania transakcji podlegających opodatkowaniu, zostaje zachowane w sytuacji, gdy początkowo przewidziane projekty inwestycyjne zostały zaniechane, czy też należy w takim przypadku dokonać korekty tego VAT.
Warunki odliczenia VAT wg dyrektywy
TSUE przypomniał przede wszystkim, że prawo do odliczenia VAT przysługuje wyłącznie podmiotowi, który spełnia definicję podatnika wg dyrektywy Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (dalej: dyrektywa VAT). A zgodnie z art. 9 ust. 1 dyrektywy VAT: „1. Podatnikiem jest każda osoba prowadząca samodzielnie w dowolnym miejscu jakąkolwiek działalność gospodarczą, bez względu na cel czy też rezultaty takiej działalności. Działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, włącznie z górnictwem, działalnością rolniczą i wykonywaniem wolnych zawodów lub uznanych za takie. Za działalność gospodarczą uznaje się w szczególności wykorzystywanie, w sposób ciągły, majątku rzeczowego lub wartości niematerialnych w celu uzyskania z tego tytułu dochodu”.
Ponadto aby podatnik VAT mógł odliczyć podatek naliczony nabyte przez niego towary i usługi muszą być wykorzystywane na potrzeby transakcji opodatkowanych VAT.
W przedmiotowej sprawie nie budziło wątpliwości, że Spółka rumuńska była i jest podatnikiem i nabywała towary i usługi związane z zaniechaną inwestycją w charakterze podatnika VAT.
TSUE podkreślił, że nabycie towaru lub usługi przez podatnika działającego w takim charakterze determinuje stosowanie systemu VAT i w konsekwencji mechanizmu odliczenia. Faktyczne lub zamierzone wykorzystanie towarów i usług wyznacza jedynie zakres wstępnego odliczenia, do którego podatnik jest uprawniony na mocy art. 168 dyrektywy VAT, oraz zakres ewentualnych korekt w późniejszych okresach, nie ma on jednakże wpływu na powstanie prawa do odliczenia. Trybunał wielokrotnie orzekał, że nabyte prawo do odliczenia VAT pozostaje co do zasady zachowane, nawet jeśli później, ze względu na okoliczności niezależne od jego woli, podatnik nie korzysta z tych towarów i usług, które prowadziły do odliczenia w ramach opodatkowanych transakcji (tak również uznał TSE we wcześniejszym wyroku z 28 lutego 2018 r., Imofloresmira – Investimentos Imobiliários, sygn. C‑672/16, pkt 39-40).
Organ podatkowy nie może oceniać zasadności rezygnacji z działalności lub inwestycji
Co również bardzo istotne, zdaniem TSUE (co wynika także z jego wcześniejszego orzecznictwa) organ podatkowy nie ma uprawnień do dokonywania oceny zasadności powodów, które skłoniły podatnika do zaprzestania początkowo planowanej działalności gospodarczej (w tym np. inwestycji). Wynika to z tego, że unijny system VAT gwarantuje w zakresie ciężaru podatkowego neutralność jakiejkolwiek działalności gospodarczej, niezależnie od jej celu lub rezultatu, pod warunkiem że co do zasady podlega ona sama temu podatkowi (tak np. orzekł TSUE w wyroku z 17 października 2018 r., Ryanair, sygn. C‑249/17, pkt 23).
Zdaniem TSUE nie można dopuścić sytuacji, w której dowód na występowanie okoliczności niezależnych od woli podatnika nie może być przedstawiony wówczas, gdy podatnik ten wiedział, że istniało ryzyko, że planowana działalność nie będzie mogła zostać zrealizowana:
- związane z niezatwierdzeniem przez organ władzy publicznej planu zagospodarowania przestrzennego koniecznego do realizacji odnośnej inwestycji lub
- związane z utratą rentowności projektu inwestycyjnego z powodu zmiany okoliczności gospodarczych.
Bowiem taka wykładnia dyrektywy VAT byłaby sprzeczna z zasadą neutralności VAT w zakresie obciążeń podatkowych przedsiębiorstw. W opinii TSUE wykładnia taka krzywdziłaby podatników VAT, którzy podejmują inwestycje, by móc w przyszłości dokonywać transakcji opodatkowanych VAT - względem podatników, którzy już teraz dokonują takie transakcje.
Zamiar podatnika wykorzystania nabytych towarów i usług w działalności
Dlatego zdaniem TSUE dla skutecznego odliczenia VAT wystarczy, że podatnik VAT rzeczywiście miał zamiar wykorzystać odnośne towary i/lub usługi do prowadzenia działalności gospodarczej, z tytułu której skorzystał on z przysługującego mu prawa do odliczenia.
Jednocześnie TSUE przyznał, że organ podatkowy może zwrócić się do podatnika o wykazanie, że jego zamiar jest potwierdzony obiektywnymi okolicznościami. Organ może również (w sytuacjach stanowiących oszustwo lub nadużycie, w których podatnik, pod pretekstem zamiaru prowadzenia konkretnej działalności gospodarczej, faktycznie zamierza nabyć jako swój prywatny majątek towary, w odniesieniu do których można dokonać odliczenia) żądać ze skutkiem wstecznym zwrotu odliczonych kwot na tej podstawie, iż odliczenia te zostały dokonane na podstawie fałszywych oświadczeń.
Ale te ww. uprawnienia nie mogą prowadzić organu podatkowego do ustalenia w przypadku zaniechania inwestycji zasad dowodowych, takich jak domniemanie występowania nadużycia lub oszustwa. Bo to spowoduje, że skorzystanie z prawa do odliczenia VAT przez podatników (co jest podstawową zasadą unijnego systemu VAT) stanie się praktycznie niemożliwe lub nadmiernie utrudnione.
Zdaniem TSUE z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym nie wynika, iż Spółka dopuściła się oszustwa czy też że występowało ryzyko dokonania nadużycia z jej strony.
Ponadto wg oceny TSUE nie ulega wątpliwości, że początkowy zamiar Spółki wykorzystywania towarów i usług będących przedmiotem postępowania głównego do celów transakcji podlegających opodatkowania potwierdzają obiektywne okoliczności.
Polecamy: Biuletyn VAT
Kiedy trzeba skorygować odliczony VAT wg dyrektywy?
Zasady korekty odliczonego VAT są uregulowane w art. 184–192 dyrektywy VAT.
W szczególności warto zacytować dwa pierwsze artykuły:
Artykuł 184: Wstępne odliczenie podlega korekcie, jeżeli jego kwota jest wyższa lub niższa od kwoty odliczenia przysługującej podatnikowi.
Artykuł 185:
1. Korekta jest dokonywana w szczególności, w przypadku gdy po złożeniu deklaracji VAT nastąpi zmiana czynników uwzględnianych przy określaniu kwoty odliczenia, na przykład w przypadku anulowania zakupów lub uzyskania obniżek ceny.
2. W drodze odstępstwa od ust. 1, korekta nie jest dokonywana w przypadkach transakcji w całości lub częściowo niezapłaconych, w przypadku należycie udokumentowanego lub potwierdzonego zniszczenia, zagubienia lub kradzieży własności oraz w przypadku towarów przeznaczonych do przekazywania jako prezenty o małej wartości i próbki, o których mowa w art. 16.
Państwa członkowskie mogą jednakże wymagać dokonania korekty w przypadku transakcji całkowicie lub częściowo niezapłaconych oraz w przypadku kradzieży.
Zdaniem TSUE, dopóki podatnik ma wciąż zamiar (co powinien sprawdzić i ocenić końcowo rumuński sąd odsyłający), wykorzystywać nabyte towary i usługi w celach dokonania podlegających opodatkowaniu VAT transakcji - nie można uznać, że nastąpiła zmiana czyników uwzględnianych przy określaniu kwoty odliczenia VAT, w rozumieniu art. 185 dyrektywy VAT.
Dlatego ostatecznie TSUE orzekł, że art. 167, 168, 184 i 185 dyrektywy VAT należy interpretować w ten sposób, że prawo do odliczenia VAT naliczonego od towarów, w tym przypadku od nieruchomości, i usług nabytych w celu dokonania transakcji podlegających opodatkowaniu zostaje zachowane w sytuacji, gdy początkowo przewidziane projekty inwestycyjne zostały zaniechane z uwagi na okoliczności niezależne od woli podatnika, i nie należy dokonywać korekty tego VAT, jeżeli podatnik nadal ma zamiar wykorzystywać rzeczone towary do celów podlegającej opodatkowaniu działalności.
Źródło: wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) z 12 listopada 2020 r. w sprawie o sygn. C‑734/19.