Objaśnienie podatkowe dotyczące stosowania ustawy o STIR (część II)

Objaśnienie podatkowe Ministerstwa Finansów z 6 kwietnia 2018 r.

STOSOWANIE PRZEPISÓW WPROWADZONYCH USTAWĄ Z DNIA 24 LISTOPADA 2017 R. O ZMIANIE NIEKTÓRYCH USTAW W CELU PRZECIWDZIAŁANIA WYKORZYSTYWANIU SEKTORA FINANSOWEGO DO WYŁUDZEŃ SKARBOWYCH

Zobacz: Objaśnienie podatkowe dotyczące stosowania ustawy o STIR (część I)

iii. STIR

STIR to system teleinformatyczny izby rozliczeniowej, spełniający odpowiednie wymagania techniczne. STIR pełni trzy funkcje⁴⁶:

a. Odbiór i przetwarzanie danych w celu ustalenia wskaźnika ryzyka⁴⁷

STIR odbiera dane z banków i SKOK-ów oraz z publicznych rejestrów, które wykorzystywane są w procesie automatycznego ustalenia przez izbę rozliczeniową wskaźnika ryzyka.

b. Przekazywanie wskaźnika ryzyka Szefowi KAS oraz bankom i SKOK-om⁴⁸

Po ustaleniu wskaźnika ryzyka STIR pozwala na jego automatyczne i niezwłoczne przekazanie⁴⁹ do:

- Centralnego Rejestru Danych Podatkowych (administrowany przez Szefa KAS rejestr prowadzony w systemie teleinformatycznym, służący do gromadzenia wszelkiego rodzaju danych podatkowych), oraz

- systemów teleinformatycznych banków i SKOK-ów – w odniesieniu do klientów, dla których instytucje te prowadzą rachunek „firmowy” (rachunek podmiotu kwalifikowanego) lub zamierzają otworzyć taki rachunek⁵⁰.

c. Pośredniczenie w przekazywaniu danych między Szefem KAS a bankami i SKOK-ami⁵¹

Ustawa przewiduje przekazywanie szeregu danych, informacji oraz żądań pomiędzy Szefem KAS a bankami i SKOK-ami. Dzięki pośrednictwu STIR w tym transferze może on następować automatycznie i niezwłocznie⁵².

iv. Podmiot kwalifikowany i jego rachunek

Podmioty kwalifikowane to osoby fizyczne będące przedsiębiorcami lub prowadzące działalność zarobkową na własny rachunek, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną⁵³.

Z definicji tej wyłączone są natomiast osoby fizyczne, które nie są przedsiębiorcami ani nie prowadzą działalności zarobkowej na własny rachunek. Oznacza to, że w zdecydowanej większości osób fizycznych nie można uznać za podmioty kwalifikowane.

Polecamy: Przeciwdziałanie praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu – nowe procedury

Krąg podmiotów kwalifikowanych pokrywa się z kręgiem podmiotów, dla których banki mogą prowadzić rachunki rozliczeniowe⁵⁴. W konsekwencji z pojęciem tym ściśle związana jest definicja rachunku podmiotu kwalifikowanego, która obejmuje wyłącznie rachunki rozliczeniowe (w bankach) oraz rachunki członków SKOK będących podmiotami kwalifikowanymi55. Nie uznaje się zatem za rachunek podmiotu kwalifikowanego innych rachunków prowadzonych przez instytucje (np. rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego czy rachunku karty kredytowej).

Tym samym zasadnicza część przepisów ustawy nie ma zastosowania do rachunków służących prywatnym rozliczeniom osób fizycznych. W szczególności, w odniesieniu do tych rachunków:

- banki i SKOK-i nie przekazują danych ich posiadaczy⁵⁶

- banki i SKOK-i nie przekazują zestawień transakcji⁵⁷

- Szef KAS nie otrzymuje informacji o transakcjach dokonywanych pomiędzy podmiotem kwalifikowanym a posiadaczem tego rachunku (a jedynie dane zagregowane o łącznej kwocie transakcji uznających lub obciążających rachunki z tej grupy)⁵⁸.

W odniesieniu do rachunków innych niż rachunki podmiotów kwalifikowanych banki i SKOK-i przekazują izbie rozliczeniowej wyłącznie ich numery, kody walut oraz daty otwarcia i zamknięcia bez wskazywania posiadacza⁵⁹. Przekazanie takich danych jest niezbędne do „odfiltrowania” transakcji dokonywanych między posiadaczami tych rachunków a podmiotami kwalifikowanymi, tak aby Szef KAS otrzymał jedynie dane zagregowane.

2.4. Adresaci ustawy

i. Banki i SKOK-i

Banki⁶⁰ oraz SKOK-i to podstawowi adresaci norm wynikających z przepisów ustawy STIR. Celem ustawy jest bowiem przeciwdziałanie wykorzystywaniu ich działalności do wyłudzeń skarbowych. Jest on realizowany, z jednej strony, poprzez scentralizowaną i zautomatyzowaną analizę danych pochodzących od tych instytucji przez izbę rozliczeniową oraz Szefa KAS, z drugiej zaś – poprzez adekwatne działania dokonywane przez banki oraz SKOK-i na żądanie Szefa KAS, bądź z własnej inicjatywy.

Niektóre instytucje (np. banki hipoteczne) nie mogą prowadzić żadnych rachunków lub nie prowadzą rachunków (np. banki specjalistyczne, których profil działalności biznesowej nie obejmuje prowadzenia rachunków bankowych dla podmiotów kwalifikowanych lub osób fizycznych), z którymi ustawa wiązałaby obowiązek przekazywania danych (rachunki podmiotów kwalifikowanych, w tym rozliczeniowe, rachunki oszczędnościowe, rachunki oszczędnościoworozliczeniowe)⁶¹. Instytucje, które nie prowadziły nigdy takich rachunków, nie mają obowiązku „podłączenia się” do infrastruktury STIR służącej przekazywaniu danych (do czasu ewentualnej zmiany modelu działalności i rozpoczęcia prowadzenia rachunków objętych ustawą)⁶².

Banki nie mają również obowiązku przesyłania informacji o rachunkach prowadzonych dla banków zagranicznych oraz instytucji kredytowych w rozumieniu Prawa bankowego (tzw. rachunkach loro).

a. Uprawnienia

- Otrzymywanie informacji o wskaźniku ryzyka od izby rozliczeniowej w zakresie rachunków podmiotów kwalifikowanych prowadzonych przez te banki lub SKOK-i oraz w przypadku otwierania rachunku dla podmiotu kwalifikowanego⁶³. Przy otwieraniu nowego rachunku bank lub SKOK, występując o informację do izby rozliczeniowej, powinien w sposób jednoznaczny zidentyfikować tożsamość podmiotu, którego dotyczy zapytanie, wskazując unikalny identyfikator taki jak numer NIP, a nie np. samą nazwę lub imię i nazwisko⁶⁴. Bank lub SKOK ma obowiązek wystąpienia do izby rozliczeniowej o informację o wskaźniku ryzyka tylko w przypadku otwierania pierwszego rachunku podmiotu kwalifikowanego. Po otwarciu pierwszego rachunku bank lub SKOK będzie uzyskiwał aktualizowane codziennie informacje o wskaźniku ryzyka dla danego podmiotu kwalifikowanego⁶⁵. Tym samym zbędne jest występowanie o informację o wskaźniku w przypadku otwierania kolejnego rachunku podmiotu kwalifikowanego w danym banku lub SKOK-u.

- Wykorzystywanie wskaźnika ryzyka w celu wykonywania określonych uprawnień i obowiązków (przeciwdziałanie praniu pieniędzy i innym przestępstwom, przeciwdziałanie wyłudzeniom kredytów)⁶⁶.

- Zgłaszanie najlepszych praktyk w zakresie przeciwdziałania wykorzystywaniu działalności banków i SKOK-ów do przestępstw oraz przestępstw skarbowych⁶⁷.

- Zablokowanie środków na rachunku (do 72 godz.) z inicjatywy banku lub SKOK-u, w przypadku uzasadnionego podejrzenia, że środki zgromadzone na rachunku pochodzą lub mają związek z przestępstwem skarbowym⁶⁸.

b. Obowiązki

- Przekazywanie izbie rozliczeniowej:

• o informacji o otwieranych i prowadzonych rachunkach podmiotów kwalifikowanych⁶⁹;
• o dziennych zestawień transakcji dotyczących rachunków podmiotów kwalifikowanych⁷⁰;
• o informacji o rachunkach (numerów rachunków) innych niż rachunki podmiotów kwalifikowanych (tj. w przypadku banków – informacji o rachunkach oszczędnościowych i oszczędnościoworozliczeniowych prowadzonych dla osób fizycznych, a w przypadku SKOK-ów – informacji o rachunkach członków SKOK, niebędących rachunkami podmiotów kwalifikowanych)⁷¹.

- Przekazywanie na żądanie Szefa KAS:

• o informacji i zestawień innych niż przekazane bez wezwania, ale dotyczących analogicznego zakresu danych (np. informacje historyczne lub zestawienia transakcji dotyczące rachunku innego niż rachunek podmiotu kwalifikowanego)⁷²;
• o informacji o blokadach i zajęciach na rachunku podmiotu kwalifikowanego⁷³.

- Ponoszenie rocznej opłaty na rzecz izby rozliczeniowej za ustalanie wskaźnika ryzyka⁷⁴.

- Dokonywanie blokady rachunku podmiotu kwalifikowanego do 72 godz. oraz ew. jej przedłużenia do 3 miesięcy, na żądanie Szefa KAS⁷⁵; do biegu terminu przedłużenia blokady np. na 3 miesiące wlicza się soboty i dni ustawowo wolne od pracy.

- Informowanie Szefa KAS o dokonaniu blokady albo nieprowadzeniu rachunku podmiotu kwalifikowanego (także w sytuacji, gdy żądanie dotyczy rachunku, który nie jest rachunkiem podmiotu kwalifikowanego)⁷⁶.

- Zmiana zakresu blokady lub jej uchylenie na żądanie Szefa KAS, w związku z upływem okresu blokady lub dokonaniem zajęcia na podstawie zarządzenia zabezpieczenia w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji na zabezpieczenie zobowiązania podatkowego lub należności celnej lub na podstawie postanowienia o zabezpieczeniu majątkowym wydanego w trybie przepisów ustawy Kodeks postępowania karnego⁷⁷.

- Wypłacanie z zablokowanego rachunku bieżącego wynagrodzenia za pracę, zasądzonych alimentów lub renty osobie uprawnionej po wyrażeniu zgody przez Szefa KAS⁷⁸.

ii. Izba rozliczeniowa

Ustawa zakłada ustalanie wskaźnika ryzyka i pośrednictwo izby rozliczeniowej⁷⁹ w przekazywaniu danych między sektorem finansowym a Szefem KAS. Izba rozliczeniowa nie jest podmiotem publicznym, niemniej jest podmiotem szczególnego zaufania publicznego z uwagi na rolę, którą odgrywa w systemie finansowym: izba odpowiada za wymianę zleceń płatniczych oraz ustalanie wzajemnych wierzytelności wynikających z tych zleceń. Izba rozliczeniowa jest zatem gwarantem bezpiecznego i prawidłowego funkcjonowania systemu bankowego. Powierzenie izbie rozliczeniowej ustalania wskaźnika ryzyka i pośrednictwa w przekazywaniu danych wiąże się z zapewnieniem najwyższego poziomu bezpieczeństwa tych danych.

a. Uprawnienia

- Otrzymywanie rocznej opłaty od banków i SKOK-ów za ustalanie wskaźnika ryzyka⁸⁰.

- Przetwarzanie danych w celu ustalenia wskaźnika ryzyka: o otrzymanych od banków i SKOK-ów⁸¹, o udostępnionych z Centralnego Rejestru Podmiotów – Krajowej Ewidencji Podatników (dane z publicznie dostępnych rejestrów, w tym z wykazów podmiotów skreślonych lub przywróconych do rejestru VAT)⁸².

- Zlecenie wykonywania niektórych czynności związanych z technicznym utrzymaniem, naprawą lub zmianą funkcjonalności STIR, na warunkach szczegółowo określonych w ustawie⁸³.

________________

46 Art. 119zg pkt 6 OP.

47 Art. 119zg pkt 6 lit. a OP.

48 Art. 119zg pkt 6 lit. b OP.

49 Art. 119zk § 1 OP.

50 Art. 119zo § 1 pkt 2 OP.

51 Art. 119zg pkt 6 lit. c OP.

52 Art. 119zk § 1 OP.

53 Art. 119zg pkt 4 OP.

54 Art. 49 ust. 2 Prawa bankowego.

55 Art. 119zg pkt 5 OP.

56 Art. 119zp § 1 pkt 1 OP.

57 Art. 119zp § 1 pkt 2 OP.

58 Art. 119zq pkt 2 OP.

59 Art. 119zp § 1 pkt 3 w zw. z art. 119zr § 4 OP.

60 Banki krajowe, oddziały instytucji kredytowej, oddziały banku zagranicznego w rozumieniu Prawa bankowego (art. 119zg pkt 1 OP).

61 Art. 119zp § 1 OP.

62 Pierwsze przekazanie informacji o rachunkach oszczędnościowych lub oszczędnościowo-rozliczeniowych obejmuje również rachunki, które instytucje prowadziły w przeszłości, a do ich zamknięcia doszło w okresie od 1 stycznia 2016 r. do dnia wejścia w życie ustawy STIR  (art. 14 ust. 2  ustawy STIR).

63 Art. 119zo § 1 pkt 2 OP.

64 Jeżeli instytucja przy zakładaniu rachunku nie jest w stanie dostarczyć izbie rozliczeniowej danych jednoznacznie identyfikujących podmiot, powinna je od niego uzyskać (jeśli ma taką możliwość) lub odstąpić od zapytania.

65 Art. 119zo § 1 pkt 2 OP.

66 Art. 119zo § 4 OP.

67 Art. 119zn § 4 OP.

68 Art. 106a ust. 3 Prawa bankowego, art. 16 ust. 3 ustawy o SKOK.

69 Art. 119zp § 1 pkt 1 OP.

70 Art. 119zp § 1 pkt 2 OP.

71 Art. 119zp § 1 pkt 3 OP.

72 Art. 119zs § 1 pkt 1 OP.

73 Art. 119zs § 1 pkt 2 i 3 OP.

74 Art. 119zo § 10 OP.

75 Art. 119zv § 4 pkt 2 oraz art. 119zw § 4 OP.

76 Art. 119zv § 4 pkt 3 OP.

77 Art. 119zzc OP.

78 Art. 119zy § 3 OP.

79 Obecnie izbą rozliczeniową w rozumieniu ustawy jest Krajowa Izba Rozliczeniowa S.A. z siedzibą w Warszawie.

80 Art. 119zo § 10 OP.

81 Art. 119zu § 1 pkt 1 OP.

82 Art. 119zu § 1 pkt 2 OP.

83 Art. 119zi oraz 119zj OP.

b. Obowiązki

- Prowadzenie STIR⁸⁴.

- Ustalanie wskaźnika ryzyka automatycznie w STIR⁸⁵ na podstawie danych otrzymanych od banków i SKOK-ów⁸⁶ oraz udostępnionych z Centralnego Rejestru Podmiotów – Krajowej Ewidencji Podatników (dane z publicznie dostępnych rejestrów, w tym z wykazów podmiotów skreślonych lub przywróconych do rejestru VAT)⁸⁷.

- Przekazywanie informacji o wskaźniku ryzyka: o Szefowi KAS⁸⁸, o bankom i SKOK-om w zakresie rachunków podmiotów kwalifikowanych prowadzonych przez te instytucje oraz w przypadku otwierania pierwszych rachunków dla podmiotów kwalifikowanych⁸⁹.

- Przekazywanie Szefowi KAS informacji o rachunkach podmiotów kwalifikowanych i zestawień transakcji dotyczących tych rachunków, otrzymanych od banków i SKOK-ów, z wyłączeniem transakcji uznających lub obciążających rachunki oszczędnościowe, oszczędnościowo rozliczeniowe prowadzone dla osób fizycznych lub rachunki członków SKOK niebędące rachunkami podmiotów kwalifikowanych (w tym zakresie Szef KAS otrzymuje wyłącznie zagregowane łączne kwoty obciążeń i uznań na rachunku)⁹⁰.

- Pośredniczenie w przekazywaniu danych między Szefem KAS a bankami i SKOK-ami⁹¹.

iii. Przedsiębiorcy (podmioty kwalifikowane)

Najliczniejszą grupą podmiotów kwalifikowanych objętych ustawą są przedsiębiorcy⁹². Ustawa opiera się na założeniu, że zdecydowana większość przedsiębiorców to podmioty uczciwe, którym zależy na prowadzeniu w dobrej wierze działalności gospodarczej, bez uszczerbku dla podatków należnych Skarbowi Państwa. Efektem prewencyjnego oddziaływania wprowadzanego systemu analizy ryzyka i możliwości szybkiej reakcji organów skarbowych powinno być istotne ograniczenie wyłudzeń skarbowych, poprawa warunków prowadzenia działalności gospodarczej dla wszystkich podatników poprzez przywrócenie uczciwej konkurencji na rynku oraz umocnienie pewności prawa w wyniku upublicznienia informacji o zarejestrowanych i wykreślonych podatnikach VAT.

a. Możliwość weryfikacji kontrahenta (wykazy podmiotów)

W dniu 13 stycznia 2018 r. Ministerstwo Finansów udostępniło wykazy podmiotów niezarejestrowanych oraz wykreślonych i przywróconych do rejestru VAT. Możliwość wyszukania informacji na temat podmiotów niezarejestrowanych, wykreślonych lub przywróconych do rejestru VAT ułatwia ocenę i umożliwia weryfikację rzetelności aktualnych i potencjalnych kontrahentów. Praktyka pokazuje, że także rzetelni podatnicy mogą stać się ofiarami oszustów podatkowych. Dostęp do informacji publikowanych w wykazach zminimalizuje ryzyko nieświadomego udziału w karuzelach VAT. Jest to istotne wsparcie dla przedsiębiorców w prawidłowym wykonywaniu obowiązków podatkowych.

Wykazy zawierają listy podmiotów⁹³:

- dla których naczelnik urzędu skarbowego nie dokonał rejestracji⁹⁴ lub które zostały wykreślone przez naczelnika urzędu skarbowego z rejestru jako podatnicy VAT⁹⁵,

- których rejestracja jako podatników VAT została przywrócona⁹⁶.

Informacje w wykazach można wyszukiwać według numeru NIP lub fragmentu nazwy wyszukiwanego podmiotu. Wyszukiwarka znajduje się na stronie Biuletynu Informacji Publicznej MF⁹⁷.

Korzystając z wykazów, istotne jest zwrócenie uwagi na podstawę prawną wykreślenia z rejestru, niedokonania rejestracji lub przywrócenia jako podatnika VAT⁹⁸. Przykładowo, wykreślenie z rejestru podatników VAT z uwagi na zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej na okres 6 miesięcy jest ważną informacją, ale, co do zasady, nie powinno wskazywać na związek danego podmiotu z procederem wyłudzeń skarbowych⁹⁹. Natomiast wykreślenie podmiotu, ponieważ posiadane informacje wskazują na prowadzenie przez podatnika działań z zamiarem wykorzystania działalności banków lub SKOK-ów do celów mających związek z wyłudzeniami skarbowymi, powinno być bardzo istotnym ostrzeżeniem dla jego potencjalnych kontrahentów.

b. Przekazywanie danych o rachunkach

Dokładna i kompleksowa analiza ryzyka prowadzona przez Szefa KAS pozwala na zminimalizowanie ryzyka niechcianych konsekwencji dla uczciwych przedsiębiorców. Do przeprowadzenia tak precyzyjnej analizy konieczne jest jednak uzyskanie szerokiego zakresu danych dotyczących rachunków przedsiębiorców służących do ich firmowych rozliczeń. Dlatego banki i SKOK-i przekazują izbie rozliczeniowej następujące dane dotyczące rachunków podmiotów kwalifikowanych (w tym przedsiębiorców):

- informacje o otwieranych i prowadzonych rachunkach podmiotów kwalifikowanych,¹⁰⁰ obejmujące przede wszystkim¹⁰¹:

• o numer rachunku, o dane identyfikacyjne podmiotu kwalifikowanego,
• o dane identyfikacyjne pełnomocnika do rachunku¹⁰² i reprezentanta podmiotu kwalifikowanego, a także jego beneficjenta rzeczywistego,
• o datę ustanowienia pełnomocnika lub reprezentanta oraz zakres umocowania pełnomocnika;

- dzienne zestawienia transakcji dotyczących rachunków podmiotu kwalifikowanego¹⁰³, obejmujące¹⁰⁴: o dane identyfikacyjne nadawcy i odbiorcy transakcji oraz ich numery rachunków;

• o datę, kwotę, walutę, tytuł i opis transakcji;
• o salda początkowe i końcowe zestawienia.

Powyższe dane są niezwłocznie, nie rzadziej niż raz dziennie przekazywane przez izbę rozliczeniową do Szefa KAS, z wyłączeniem transakcji dokonanych z podmiotami innymi niż kwalifikowane (a więc – co do zasady – z osobami fizycznymi nieprowadzącymi działalności gospodarczej). Ograniczenie zakresu danych otrzymywanych przez Szefa KAS podyktowane jest ochroną prywatności osób fizycznych. Szef KAS otrzymuje natomiast zagregowane informacje o łącznej kwocie takich transakcji (bez wskazywania ich drugiej strony)¹⁰⁵.

_______________________

84 Art. 119zg pkt 6 OP.

85 Art. 119zn § 2 OP.

86 Art. 119zu § 1 pkt 1 OP.

87 Art. 119zu § 1 pkt 2 OP.

88 Art. 119zo § 1 pkt 1 OP.

89 Art. 119zo § 1 pkt 2 OP.

90 Art. 119zq OP.

91 Art. 119zk § 1 OP.

92 Art. 119zg pkt 4 OP.

93 Art. 96b ustawy o VAT.

94 Zgodnie z art. 96 ust. 4a ustawy o VAT.

95 Zgodnie z art. 96 ust. 9 albo 9a ustawy o VAT.

96 Zgodnie z art. 96 ust. 9h-j ustawy o VAT.

97 http://www.mf.gov.pl/krajowa-administracja-skarbowa/dzialalnosc/wykaz-podmiotow-niezarejestrowanychoraz-wykreslonych-i-przywroconych-do-rejestru-vat.

98 Art. 96b ust. 3 pkt 12 ustawy o VAT.

99 Dlatego w przypadku wykreślenia z rejestru na tej podstawie zrezygnowano z zamieszczaniu w wykazach numeru PESEL (art. 96b ust. 4 ustawy o VAT).

100 Art. 119zp § 1 pkt 1 OP.

101 Art. 119zr § 1 i 2 OP.

102 Przez pełnomocnika do rachunku podmiotu kwalifikowanego należy rozumieć także użytkownika karty płatniczej do rachunku podmiotu kwalifikowanego oraz osobę dokonującą wpłat gotówkowych na rachunek podmiotu kwalifikowanego (w jego imieniu).

103 Art. 119zp § 1 pkt 2 OP.

104 Art. 119zr § 3 OP.

105 Art. 119zq pkt 2 OP.