Teza wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (pierwsza izba) z 8 maja 2019 r. w sprawie C‑127/18 mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Nejvyšší správní soud (najwyższy sąd administracyjny, Czechy) postanowieniem z 18 stycznia 2018 r., które wpłynęło do Trybunału 16 lutego 2018 r., w postępowaniu: A–PACK CZ s.r.o. przeciwko Odvolací finanční ředitelství:
Artykuł 90 dyrektywy Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisom krajowym, takim jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, które przewidują, że podatnik nie może dokonać korekty podstawy opodatkowania podatkiem od wartości dodanej (VAT) w przypadku całkowitego lub częściowego niewywiązania się z płatności przez dłużnika kwoty należnej z tytułu transakcji podlegającej temu podatkowi, jeżeli dłużnik ten nie jest już podatnikiem VAT.
Polecamy: Biuletyn VAT
Polecamy: VAT 2019. Komentarz
Upadłość klienta, brak zapłaty a możliwość korekty podstawy opodatkowania w ramach ulgi na złe długi
Spółka czeska A–PACK CZ jest podatnikiem VAT, której jeden z klientów, spółka Delpharmea Nutraceuticals, a.s., był objęty postępowaniem upadłościowym od 27 maja 2009 r. i ostatecznie utracił status podatnika VAT 3 listopada 2011 r.
Klient ten nie zapłacił spółce A–PACK CZ należności z tytułu opodatkowanych VAT dostaw towarów i świadczenia usług zrealizowanych od 30 października 2008 r. do 2 lutego 2009 r. Z tego powodu spółka A–PACK CZ skorygowała podstawę opodatkowania VAT o kwotę tych niezapłaconych należności w ramach obowiązującej w Czechach (a także w Polsce) ulgi na tzw. złe długi.
Czeski urząd skarbowy 17 kwietnia 2012 r. zakwestionował tą korektę na tej podstawie, że art. 44 ust. 3 czeskiej ustawy o VAT nie pozwala na dokonanie korekty kwoty podatku, jeżeli dłużnik przestał być podatnikiem VAT.
A–PACK CZ odwoływała się od decyzji urzędu skarbowego do kolejnych instancji, aż sprawa trafiła do najwyższego sądu administracyjnego Czech (Nejvyšší správní soud).
Sąd ten uznał, że warunek dotyczący utrzymania statusu podatnika dłużnika przewidziany w art. 44 ust. 3 czeskiej ustawy o VAT jest sprzeczny z art. 90 dyrektywy 2006/112, ponieważ może on uniemożliwiać przeprowadzenie korekty podstawy opodatkowania podatnika będącego wierzycielem, przy czym nie byłoby to uzasadnione niepewnością związaną z ostatecznym charakterem niewywiązania się z płatności.
W tej sytuacji Nejvyšší správní soud (najwyższy sąd administracyjny) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy art. 90 ust. 2 dyrektywy [2006/112], przy uwzględnieniu zasady neutralności podatkowej i zasady proporcjonalności, można interpretować w ten sposób, że państwa członkowskie są uprawnione do tego, by na zasadzie odstępstwa ustanawiać takie warunki, które w konkretnych przypadkach wyłączają możliwość obniżenia podstawy opodatkowania w razie częściowego lub zupełnego braku zapłaty ceny?
2) Jeśli odpowiedź na pytanie pierwsze jest twierdząca, to czy w sprzeczności z celem art. 90 dyrektywy [2006/112] pozostaje taki przepis prawa krajowego, który uniemożliwia podatnikowi VAT dokonanie korekty VAT w sytuacji, gdy obowiązek podatkowy powstał wskutek podlegającej opodatkowaniu transakcji w stosunku do innego podatnika, który za tę transakcję zapłacił jedynie w części bądź wcale i który następnie przestał być podatnikiem VAT?”.
Przepisy - Dyrektywa VAT i czeska ustawa o VAT
Dyrektywa Rady 2006/112/WE z 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (dyrektywa VAT):
Art. 73: „W odniesieniu do dostaw towarów i świadczenia usług innych niż te, o których mowa w art. 74–77, podstawa opodatkowania obejmuje wszystko, co stanowi zapłatę otrzymaną lub którą dostawca lub usługodawca otrzyma w zamian za dostawę towarów lub świadczenie usług, od nabywcy, usługobiorcy lub osoby trzeciej, włącznie z subwencjami związanymi bezpośrednio z ceną takiej dostawy lub świadczenia”.
Art. 90: „1. W przypadku anulowania, wypowiedzenia, rozwiązania, całkowitego lub częściowego niewywiązania się z płatności lub też w przypadku obniżenia ceny po dokonaniu dostawy, podstawa opodatkowania jest stosownie obniżana na warunkach określonych przez państwa członkowskie.
2. W przypadku całkowitego lub częściowego niewywiązania się z płatności państwa członkowskie mogą odstąpić od zastosowania ust. 1”.
Art. 273: „Państwa członkowskie mogą nałożyć inne obowiązki, jakie uznają za niezbędne dla zapewnienia prawidłowego poboru VAT i zapobieżenia oszustwom podatkowym, pod warunkiem równego traktowania transakcji krajowych i transakcji dokonywanych między państwami członkowskimi przez podatników oraz pod warunkiem, że obowiązki te w wymianie handlowej między państwami członkowskimi nie będą prowadzić do powstania formalności związanych z przekraczaniem granic.
Możliwość przewidziana w akapicie pierwszym nie może zostać wykorzystana do nałożenia dodatkowych obowiązków związanych z fakturowaniem poza obowiązkami, które zostały określone w rozdziale 3”.
Czeska ustawa o VAT - ustawa nr 235/2004 o podatku od wartości dodanej:
Art. 44 ust. 3 (dotyczący korekty kwoty podatku związanego z wierzytelnościami dłużnika, w stosunku do którego toczy się postępowanie upadłościowe):
„Wierzyciel może dokonać korekty kwoty podatku należnego, najwcześniej w roku podatkowym, w którym zostały spełnione warunki określone w ust. 1. Nie można dokonać korekty […] w przypadku, gdy dłużnik przestał być podatnikiem”.
Ulga na złe długi – argumentacja TSUE
Trybunał podkreślił na wstępie, że utrwalone orzecznictwo TSUE dot. art. 90 ust. 1 dyrektywy VAT zobowiązuje państwa członkowskie do obniżenia podstawy opodatkowania i w związku z tym również kwoty VAT należnego od podatnika za każdym razem, gdy po dokonaniu transakcji podatnik nie otrzymał części lub całości wynagrodzenia.
Przepis art. 90 ust 1 stanowi wyraz podstawowej zasady dyrektywy 2006/112, wedle której podstawę opodatkowania stanowi świadczenie wzajemne rzeczywiście otrzymane, a w konsekwencji organy podatkowe nie mogą pobrać z tytułu VAT kwoty wyższej od tej, którą otrzymał podatnik (tak m.in. orzekł TSUE w wyroku z 6 grudnia 2018 r., Tratave, C‑672/17).
Od ww. zasady wyjątki określa art. 90 ust. 2 dyrektywy VAT. Wyjątki te dotyczą przypadków całkowitego lub częściowego niewywiązania się z płatności ceny transakcyjnej. Brak zapłaty w pewnych okolicznościach i z uwagi na sytuację prawną występującą w danym państwie członkowskim – może być trudny do zweryfikowania lub mieć charakter wyłącznie tymczasowy. W takich przypadkach uzasadnione jest, aby państwa członkowskie mogły przeciwdziałać niepewności związanej z niewywiązaniem się z płatności faktury lub jego ostatecznym charakterem i wstrzymywać korzystanie z ulgi na złe długi.
Zdaniem Trybunału mimo możliwych wyjątków (odstępstw) od zasady wyrażonej w art. 90 ust 1 dyrektywy VAT, państwa członkowskie nie mogą jednak całkowicie wyłączyć obniżenie podstawy opodatkowania VAT w wypadku niewywiązania się z płatności.
Podobnie orzekł Trybunał w wyrokach z 23 listopada 2017 r., Di Maura, C‑246/16 i z 22 lutego 2018 r., T‑2, C‑396/16.
Trybunał zaznaczył też, że dopuszczenie, aby państwa członkowskie miały możliwość wyłączenia wszelkich obniżek podstawy opodatkowania VAT, byłoby sprzeczne z zasadą neutralności VAT, z której wynika między innymi, że przedsiębiorca jako inkasent podatkowy na rzecz państwa powinien być całkowicie zwolniony z ostatecznego obciążenia podlegającym zapłacie lub zapłaconym podatkiem w ramach swej działalności gospodarczej, która sama podlega VAT.
Z tych względów wymóg, który uzależnia korektę podstawy opodatkowania VAT od okoliczności, że dłużnik nie przestał być podatnikiem VAT, nie może być (zdaniem TSUE) uzasadniony koniecznością wzięcia pod uwagę niepewności co do ostatecznego charakteru niewywiązania się z omawianej płatności. Tym bardziej, ze okoliczność utraty przez dłużnika statusu podatnika VAT w kontekście postępowania upadłościowego, stanowi właśnie element mogący uzasadniać ostateczny charakter niewywiązania się z płatności.
Dlatego ostatecznie Trybunał Sprawiedliwości UE uznał, że spółka A–PACK CZ w świetle art. 90 dyrektywy VAT ma prawo obniżenia podstawy opodatkowania VAT o niezapłacone przez dłużnika należności, nawet jeżeli ten dłużnik jest już czynnym podatnikiem VAT, bo został wykreślony z rejestru podatników w trakcie postępowania upadłościowego.
Wyrok ma znaczenie również dla polskich podatników
Warto wskazać, że również polska ustawa o VAT zawiera przepisy (art. 89a i 89b) określające zasady korekty podstawy opodatkowania, podatku należnego i podatku naliczonego w przypadku nieściągalnych wierzytelności (tzw. ulga na złe długi).
W art. 89a polskiej ustawy o VAT (podobnie jak w rozpatrywanych przez TSUE czeskich przepisach) możliwość korekty podstawy opodatkowania i podatku należnego przez wierzyciela jest uzależniona m.in. od zachowania przez dłużnika (na dzień poprzedzający dzień złożenia deklaracji podatkowej, w której dokonuje się korekty) statusu czynnego podatnika VAT. Dodatkowym warunkiem takiej korekty jest to, że dłużnik nie może też być (na dzień poprzedzający dzień złożenia deklaracji podatkowej, w której dokonuje się korekty) w trakcie postępowania restrukturyzacyjnego, postępowania upadłościowego ani w trakcie likwidacji.
Wydaje się więc, że omawiany wyrok może być dobrym źródłem korzystnej wykładni także dla polskich podatników VAT znajdujących się w analogicznej sytuacji.