W związku z koniecznością przeliczania wartości wyrażonych w walutach obcych aktywów, pasywów, przychodów oraz kosztów na walutę polską, powstaje konieczność stosowania do przeliczeń różnych kursów dla tej samej waluty, a co za tym idzie pojawiają się tzw. różnice kursowe. Obowiązujące przepisy pozwalają jednostkom prowadzącym księgi rachunkowe na wybór metody bilansowej lub podatkowej rozliczania różnic kursowych, z wyłączeniem podatników nieprowadzących ksiąg rachunkowych, którzy mogą ustalać te różnice wyłącznie z zastosowaniem metody podatkowej.
Różnice kursowe w ujęciu bilansowym
Ujęcie podatkowe
Przedsiębiorstwa, które realizują transakcje w walutach obcych mają obowiązek ustalać różnice kursowe zgodnie z obowiązującymi przepisami podatkowymi. Podatnicy mogą ustalać różnice kursowe na podstawie:
1) metody podatkowej ustalania różnic kursowych,
2) przepisów o rachunkowości, pod warunkiem że w okresie nie krótszym niż trzy lata sporządzane przez podatników sprawozdania finansowe będą badane przez podmioty uprawnione do ich badania – metoda rachunkowa (bilansowa).
Zgodnie z art. 15a ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, podatnik, który wybrał podatkową metodę ustalania różnic kursowych, zalicza odpowiednio do przychodów lub kosztów uzyskania przychodów dodatnie lub ujemne różnice kursowe w kwocie wynikającej z różnicy między tymi wartościami. Do przychodów podatkowych zalicza się również otrzymane pieniądze, wartości pieniężne, w tym również różnice kursowe. Przychody walutowe przelicza się na złotówki według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień uzyskania przychodu.
Powstanie różnic kursowych wiąże się z kategoriami przychodu należnego i poniesionego kosztu, dlatego w myśl regulacji przepisów dotyczących podatku dochodowego:
1) przychodem należnym nie jest należny podatek od towarów i usług,
2) kosztem nie jest naliczony podatek od towarów i usług.
Ponieważ różnice kursowe powstają w momencie, gdy wartość przychodu należnego wyrażonego w walucie obcej po przeliczeniu na PLN jest niższa bądź wyższa od przychodu w dniu jego otrzymania albo wartość kosztu poniesionego w walucie obcej po przeliczeniu na PLN jest wyższa lub niższa od wartości w dniu zapłaty, to należy uznać, że ewentualne różnice kursowe nie mogą stanowić podstawy naliczenia różnic kursowych dla celów podatkowych.
Jak wykazywać na dzień bilansowy lokaty bankowe
Powstanie i rozliczanie różnic kursowych
Przy obliczaniu różnic kursowych należy uwzględnić kursy faktycznie zastosowane w przypadku sprzedaży lub kupna walut obcych oraz otrzymania należności lub zapłaty zobowiązań. W pozostałych przypadkach, a także gdy do otrzymanych należności lub zapłaty zobowiązań nie jest możliwe uwzględnienie faktycznie zastosowanego kursu waluty w danym dniu, stosuje się kurs średni ogłaszany przez Narodowy Bank Polski z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego ten dzień.
Moment poniesienia kosztu
Określenie kursu waluty, jaki należy zastosować przy przeliczaniu kwot zobowiązań wynikających z otrzymanych faktur może stanowić dla podatników problem. W związku z tym podatnik powinien zastosować obowiązujące przepisy, mówiące o tym, że należy zastosować:
1) kurs średni ogłoszony przez NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień ujęcia kosztu w księgach rachunkowych,
2) kurs średni NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego datę wystawienia otrzymanej faktury.
Za dzień poniesienia kosztu uzyskania przychodów uważa się dzień, na który ujęto koszt w księgach rachunkowych na podstawie otrzymanej faktury bądź rachunku, albo dzień, na który ujęto koszt na podstawie innego dowodu w razie braku faktury (rachunku), z wyjątkiem sytuacji, gdy dotyczyłoby to ujętych jako koszty rezerw albo biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów. Koszt poniesiony to taki, który wynika z otrzymanej faktury albo innego dowodu w razie braku faktury, a za dzień zapłaty uważa się dzień uregulowania zobowiązań w jakiejkolwiek formie, w tym w wyniku potrącenia wierzytelności. Zgodnie z zapisem ustawowym do przeliczeń używa się kursu średniego ogłoszonego przez NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień wystawienia faktury.
Kurs faktycznie zastosowany
Przy obliczaniu różnic kursowych uwzględnia się kursy faktycznie zastosowane w razie sprzedaży lub kupna walut obcych oraz otrzymania należności lub zapłaty zobowiązań, o czym mowa w art. 15a ust. 4 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. A zatem kurs faktycznie zastosowany uwzględnia się w przypadku sprzedaży lub kupna walut obcych oraz otrzymania należności lub zapłaty zobowiązań. W pozostałych przypadkach oraz w sytuacji, gdy nie jest możliwe ustalenie faktycznie zastosowanego kursu waluty w danym dniu, stosuje się kurs średni ogłaszany przez Narodowy Bank Polski z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego ten dzień.
Istotny jest zapis, stanowiący, , że jeżeli faktycznie zastosowany kurs waluty jest wyższy lub niższy odpowiednio o więcej niż powiększona lub pomniejszona o 5% wartość kursu średniego ogłaszanego przez NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień faktycznie zastosowanego kursu waluty, to organ podatkowy może wezwać strony umowy do zmiany tej wartości lub wskazania przyczyn uzasadniających zastosowanie kursu waluty.
Istotne są także regulacje dotyczące wyceny środków lub wartości pieniężnych w walucie obcej. Podatnicy, zgodnie z przepisami art. 24c ust. 8 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, są zobowiązani określić sposób wyceny środków lub wartości pieniężnych w walucie obcej według przyjętej metody stosowanej w rachunkowości i wskazać go w obowiązujących w jednostce regulacjach wewnętrznych. Wyceny rozchodu środków pieniężnych w walucie obcej dokonuje się według trzech metod:
1) FIFO – pierwsze przyszło, pierwsze wyszło,
2) LIFO – ostatnie przyszło, pierwsze wyszło,
3) metoda cen przeciętnych– AVCO.
Jednostka jest zobowiązana do konsekwentnego stosowania wybranej metody przez cały rok podatkowy i nie może zmienić wybranej metody w trakcie tego roku.
Podatek od towarów i usług
Również przepisy podatku od towarów i usług również zawierają regulacje odnoszące się do sposobu przeliczania kwot wyrażonych w walutach obcych. Zgodnie z przepisami art. 31a ustawy o VAT, wartości stosowane do określania podstawy opodatkowania, które są wyrażone w walucie obcej, należy przeliczać na polskie złote według:
1) średniego kursu NBP ogłaszanego na ostatni dzień roboczy poprzedzający dzień powstania obowiązku podatkowego,
2) ostatniego kursu wymiany opublikowanego przez Europejski Bank Centralny na ostatni dzień poprzedzający dzień powstania obowiązku podatkowego; w takim przypadku waluty inne niż euro przelicza się z zastosowaniem kursu wymiany każdej z nich względem euro.
Koszty zakupu materiałów i towarów w księgach rachunkowych
Faktury w walucie obcej
Faktury w walucie obcej można wystawić zarówno kontrahentom zagranicznym, jak i krajowych. Wystawienie lub otrzymanie faktury w walucie obcej dotyczącej kontrahenta krajowego powoduje obowiązek naliczenia i wykazania różnic kursowych w rozliczeniach na potrzeby podatku dochodowego i skorygowania odpowiednio przychodów lub kosztów podatkowych. Regulacje zawarte w art. 106e ust. 11 ustawy o VAT stanowią, że kwoty podatku należy wykazać w złotych, natomiast kwoty podatku wyrażone w walucie obcej należy wykazać w złotych z zastosowaniem zasad przeliczania na złote przyjętych do przeliczania kwot stosowanych do określenia podstawy opodatkowania.
Oznacza to, że podatek VAT nakładany w innym niż Polska państwie członkowskim UE nie może być ujmowany tak samo jak VAT do ustalania dochodu. W związku z tym koszty poniesione za granicą, udokumentowane fakturą otrzymaną od unijnego kontrahenta, można zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów w kwocie brutto, a zwrot zagranicznego podatku od wartości dodanej będzie stanowił dla podatnika przychód podatkowy, a powstałe różnice kursowe będą stanowić koszty lub przychody podatkowe. Przeliczenia podstawy opodatkowania w przypadku transakcji w walucie obcej należy dokonać, stosując kurs średni danej waluty obcej ogłoszony przez NBP na ostatni dzień roboczy poprzedzający dzień powstania obowiązku podatkowego. Podatnik ma także prawo dokonać przeliczenia kwot w walutach na złote polskie według ostatniego kursu wymiany opublikowanego przez EBC na ostatni dzień poprzedzający dzień powstania obowiązku podatkowego, jednak do ustalenia wartości netto faktury dla celów rachunkowych i podatkowych jednostka musi zastosować kurs NBP.
Różnice kursowe, w przypadku stosowania przez jednostkę metody podatkowej, w części dotyczącej VAT nie będą stanowiły kosztu uzyskania przychodów ani przychodu podatkowego, w odróżnieniu od jednostek ustalających różnice kursowe metodą bilansową, gdzie kosztem bądź przychodem podatkowym będą różnice kursowe naliczone od wartości należności brutto, łącznie z VAT.
Podyskutuj o tym na naszym FORUM
Podstawa prawna:
- Art.9, 12, 15 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz art.14, 24 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, art. 2, 31a, 106e ustawy o VAT.
Autor: Marta Przyborowska