Podatek od składki zdrowotnej - podwójne opodatkowanie tej samej podstawy opodatkowania. "Podatek od podatku"
Zmiany jakie nastąpiły od 1 stycznia 2022 r. na mocy ustawy z 29 października 2021 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw (tzw. Polski Ład), a także korekta tych zmian jaka nastąpiła od 1 lipca 2022 r. na podstawie ustawy z 9 czerwca 2022 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw (tzw. Polski Ład 2.0. - zwana też przez Ministerstwo Finansów "Niskie podatki") - wprowadziły m.in. istotne zmiany w zakresie odliczania od podatku dochodowym od osób fizycznych składki na ubezpieczenie zdrowotne.
Od 1 stycznia 2022 r. zlikwidowano możliwość pomniejszania podatku dochodowego o kwotę stanowiącą 7,75% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne. Z odliczenia tego mogli przed 1 stycznia 2022 r. skorzystać zarówno podatnicy opodatkowani na zasadach ogólnych (podatek według skali podatkowej PIT), podatnicy opodatkowani jednolitą 19% stawką podatku (tzw. podatkiem liniowym), podatnicy opłacający ryczałt od przychodów ewidencjonowanych, jak również podatnicy opłacający podatek dochodowy w formie karty podatkowej.
Od 1 lipca 2022 r. przywrócono (ale tylko częściowo) możliwość odliczenia (od przychodu z działalności gospodarczej) 50% zapłaconych składek zdrowotnych przez płacących ryczałt od przychodów ewidencjonowanych.
Ponadto od 1 lipca 2022 r.:
a) podatnicy opłacający podatek dochodowy w formie karty podatkowej ustalony decyzją naczelnika urzędu skarbowego mogą pomniejszyć ten podatek o 19% zapłaconej składki zdrowotnej;
b) podatnicy, którzy opodatkowują dochody podatkiem liniowym, mogą alternatywnie:
• zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów, albo
• odliczyć od dochodu,
– maksymalnie 8 700 zł rocznie zapłaconych w roku podatkowym składek na ubezpieczenie zdrowotne .
Jednak podatnicy opodatkowani wg skali podatkowej PIT nie mają prawa odliczenia zapłaconej składki zdrowotnej.
Wielu ekspertów od początku krytykowało likwidację możliwości odliczenia zapłaconych składek zdrowotnych. Pojawiały się głosy, że jest to "podatek od podatku", czy inaczej mówiąc: obłożenie podwójną daniną publiczną (podatkiem PIT i składką na ubezpieczenie zdrowotne) tej samej podstawy opodatkowania.
Przykładowo eksperci Instytutu Emerytalnego dr Antoni Kolek, dr Marcin Wojewódka zwracali w lutym 2022 r. uwagę, że podstawą opodatkowania polskim podatkiem dochodowym od osób fizycznych (PIT) jest przychód pomniejszony o:
- składki na ubezpieczenia społeczne (chodzi o składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe),
- koszty uzyskania przychodu,
- kwotę ulgi dla klasy średniej – o ile danemu podatnikowi przysługuje.
Natomiast składka na ubezpieczenie zdrowotne obliczana jest (zasadniczo wg stawki 9%) od kwoty przychodu pomniejszonego o składki na ubezpieczenia społeczne (emerytalna, rentowa, chorobowa).
Taka konstrukcja prawna skutkuje tym, że składka zdrowotna (która ekonomicznie jest tak naprawdę taką samą daniną publiczną jak podatek PIT) nie jest odliczana od podstawy opodatkowania PIT. Stąd podatek dochodowy (PIT) obciąża także składkę zdrowotną. Mamy więc de facto (i w ujęciu ekonomicznym) do czynienia z podatkiem od podatku.
Już we wrześniu 2021 roku w publikacji na naszym portalu zwracał na to uwagę prof. Witold Modzelewski – i nazywał to wprost „nonsensem” i „grzechem głównym" Polskiego Ładu:
„Drugi „grzech główny” tej koncepcji to opodatkowanie podatkiem dochodowym kwoty zapłaconej składki na ubezpieczenie zdrowotne. Pisałem o tym już nie raz więc tylko przypomnę, kwota składki może być:
1. odliczana w całości lub w części od należnego podatku dochodowego,
2. zmniejszać podstawę opodatkowania podatku dochodowego ciążącą na „oskładkowanym”,
3. być opodatkowana tym podatkiem.
Wybrano warunek trzeci, czyli nonsens. Dlaczego? Nie wiadomo.
Ważne!
Jeśli na podatnika podatku dochodowego, zwłaszcza będącego osobą fizyczną, nakłada się obowiązek stałego ponoszenia daniny publicznej, a taką jest przecież składka na ubezpieczenie zdrowotne, to jej kwota musi być dla przedsiębiorcy kosztem uzyskania przychodu, a dla pozostałych podatników, którym nie przyznaje się prawa do odliczenia kosztów, zapłacona składka musi zmniejszać podstawę opodatkowania tym podatkiem.
To jest zasada ogólna – kanon wiedzy na temat podatku dochodowego. Ustawodawca może wprowadzać tu tylko pewne wyjątki, które muszą być uzasadnione aksjologicznie: przykładowo zapłacony podatek od spadku nabytego przez podatnika podatku dochodowego nie powinien być kosztem uzyskania przychodu, bo przysporzenie z tytułu owego spadku nie podlega podatkowi dochodowemu.(…)”
Więcej na ten temat: Składka zdrowotna 2022 - dwa grzechy główne podatkowego Polskiego Ładu
Rzecznik Praw Obywatelskich pyta Ministra Finansów
Na ten problem zwrócił też uwagę Rzecznik Praw Obywatelskich w piśmie do Ministra Finansów z 6 lipca 2022 r. Rzecznik wskazał na opinię prof. Witolda Modzelewskiego, że od 1 lipca 2022 r. nie zlikwidowano opodatkowania podatkiem dochodowym składki na ubezpieczenie zdrowotne, podczas gdy składka ta jest przymusową daniną publiczną, płaconą przez pracownika z jego przychodów i nie może być uznana za podstawę opodatkowania w podatku dochodowym.
Jak Minister Finansów tłumaczy brak odliczenia w PIT składki zdrowotnej
Na wystąpienie RPO odpowiedzi udzielił 4 sierpnia 2022 r. w imieniu Ministra Finansów - Artur Soboń, sekretarz stanu w Ministerstwie Finansów. Cytujemy poniżej stosowny fragment:
Na koniec chciałbym odnieść się do stwierdzeń jakoby brak odliczenia w podatku PIT (obliczanym według skali podatkowej) składki na ubezpieczenie zdrowotne (w przeciwieństwie do składek na ubezpieczenia społeczne) oznaczał jej opodatkowanie.
Twierdzeniu temu przeczy odmienny charakter tych danin, o czym mowa, między innymi, w uzasadnieniu do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 27 lutego 2002 r. sygn. akt K 47/01. Trybunał Konstytucyjny stwierdził w nim, że:
„Składka na ubezpieczenie zdrowotne i podatek dochodowy od osób fizycznych stanowią daniny publiczne, jednakże są to daniny odrębne. Po pierwsze, pobierane są one na podstawie odrębnych regulacji ustawowych (...). Po drugie, różne są cele i charakter tych danin. W przypadku składki na ubezpieczenie zdrowotne nie można mówić o jej pełnej bezzwrotności w tym sensie, w jakim o bezzwrotności mówić trzeba w odniesieniu do podatku dochodowego. Po trzecie, (...) składkę pobiera się w trybie, na zasadach i w terminie przewidzianych dla składek na ubezpieczenie społeczne, a więc w trybie odrębnie ustawowo określonym.
Trybunał nie podzielił stanowiska, że obie daniny są komplementarne (...). Wysokość składki nie wpływa na obliczenie podatku, odbywa się to bowiem na różnych podstawach i w różnym trybie. Nie ma więc żadnych powiązań między regulacjami dotyczącymi skali podatkowej (...). Jedyny związek między składką i podatkiem dochodowym polega na tym, że obliczony zgodnie z obowiązującymi przepisami podatek dochodowy w pierwszej kolejności ulega obniżeniu o kwotę składki na powszechne ubezpieczenie zdrowotne. Z punktu widzenia celów i charakteru obu danin, związek ten ma charakter techniczny i zależy wyłącznie od decyzji ustawodawcy. Samą możliwość opłacenia składki z podatku dochodowego można uznać jedynie za formę ulgi podatkowej”.
Trybunał Konstytucyjny dodał przy tym, że "ustrojodawca pozostawił ustawodawcy zwykłemu swobodę w zakresie określania zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii adresatów zwolnionych od podatku" (wyrok z 17 stycznia 2001 r., sygn. akt K 5/00).
Ze swobody tej ustawodawca skorzystał, likwidując z dniem 1 stycznia 2022 r. możliwość odliczenia od podatku PIT składki na ubezpieczenie zdrowotne. Tego rodzaju preferencja nie stanowi bowiem standardu w państwach Unii Europejskiej. W większości państw, składki na ubezpieczenie zdrowotne są obowiązkowe oraz nie podlegają odliczeniu.
Inaczej jest w przypadku składek na ubezpieczenia społeczne. Te są odliczane od podstawy opodatkowania ponieważ mogą one być traktowane jako dochód odłożony w czasie. Opodatkowanie tej części dochodu następuje dopiero w momencie wypłaty emerytury lub renty. Brak ich odliczania od podstawy opodatkowania powodowałby efektywne podwójne obciążenie podatkiem dochodowym. Dzięki temu odliczeniu całość dochodu w całym cyklu życia opodatkowana jest podatkiem dochodowym tylko raz.
Podobna zasada jest stosowana w przypadku ustalania podstawy do obliczenia składki na ubezpieczenie zdrowotne. Także tutaj zapłacone składki na ubezpieczenie społeczne podlegają odliczeniu od podstawy. Dzięki temu również składka na ubezpieczenie zdrowotne płacona jest od całości dochodów w cyklu życia. Raz od części nieuwzględniającej kwoty zapłaconych składek na ubezpieczenie społeczne (bieżące dochody) i raz od części dochodu odłożonego w czasie pod postacią składek na ubezpieczenia społeczne, który realizuje się dopiero w momencie wypłaty emerytury lub renty.
Korzystanie ze świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych na zasadach określonych w ustawie nie rodzi obowiązku podatkowego w podatku PIT. W efekcie tego nie występuje problem podwójnego opodatkowania podatkiem dochodowym na skali i nie ma konieczności zwolnienia tej części dochodu z podstawy, jak w przypadku składek na ubezpieczenia społeczne. Reforma podatkowa z 1 stycznia 2022 r. nic w tym względzie nie zmieniła. Natomiast nowe regulacje, które weszły w życie 1 lipca 2022 r., dopuściły w przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą i nierozliczających się przy pomocy skali podatkowej możliwość zaliczenia części zapłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne na poczet kosztów prowadzenia działalności (do limitu).
Mając powyższe na uwadze, stwierdzić należy, że nieuzasadniona jest teza o podwójnym opodatkowaniu.
Tym bardziej, że ustawa #NiskiePodatki przyznała prawo do rozliczenia w podatku dochodowym części składek na ubezpieczenie zdrowotne, zapłaconych przez podatników, którzy nie korzystają z obniżonej z 17 % do 12 % stawki podatku w skali podatkowej (czyli przedsiębiorcom opłacającym tzw. podatek liniowy, ryczałt od przychodów ewidencjonowanych albo kartę podatkową). Dzięki tym zmianom, liniowcy mogą zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów lub odliczyć od dochodu rocznie maksymalnie 8700 zł składek na ubezpieczenie zdrowotne, odpowiednio ryczałtowcy mogą odliczyć od przychodu 50% składek, a kartowicze mogą pomniejszyć kartę podatkową o 19% składek. W efekcie około 1,5 mln przedsiębiorców zapłaci niższy PIT.
Argumentacja Ministra Finansów zaprezentowana przez Artura Sobonia nie przekonuje. Formalnoprawnie ma on oczywiście rację, że "Korzystanie ze świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych na zasadach określonych w ustawie nie rodzi obowiązku podatkowego w podatku PIT. W efekcie tego nie występuje problem podwójnego opodatkowania podatkiem dochodowym na skali i nie ma konieczności zwolnienia tej części dochodu z podstawy, jak w przypadku składek na ubezpieczenia społeczne." Jednak obecna konstrukcja podatku dochodowego od osób fizycznych obliczanego wg skali podatkowej oznacza, że faktycznie (ekonomicznie) podatnicy płacący składki na ubezpieczenie zdrowotne mają podwójnie (tj. dwiema daninami publicznymi) obciążony ten sam dochód - podatkiem PIT i składką zdrowotną.
oprac. Paweł Huczko