Równe traktowanie i kwestie mobbingu – co się zmieni?
Pierwsza grupa zmian wprowadzonych nowelizacją odnosi się do przepisów dot. równego traktowania pracownika oraz mobbingu. Przepisy dot. pierwszej grupy zmian (art. 11[3] i art. 18 [3a] §1 k.p.) wydają się kosmetyczne, usunięto bowiem z nich jedno sformułowanie („a także bez względu na”). Zmiana ta spowoduje jednak, że każde nieuzasadnione obiektywnymi przyczynami nierówne traktowanie pracowników będzie uznawane za dyskryminację.
Za naprawdę znaczącą trzeba uznać zmianę przepisu w zakresie mobbingu, która może realnie wpłynąć na relacje na linii pracownik – pracodawca. Nowelizacja dopuściła bowiem formułowanie roszczeń o odszkodowanie za mobbing także w czasie trwania stosunku pracy. Do tej pory warunkiem żądania odszkodowania było „rozwiązanie umowy wskutek mobbingu”. Jeśli zatem pracownik sam nie rozwiązał umowy i nie wskazał zachowań mobbera jako przyczyny rozwiązania umowy, nie miał prawa do formułowania roszczenia o odszkodowanie na podstawie Kodeksu pracy. Co prawda pozostawała (dopuszczona przez orzecznictwo) możliwość dochodzenia roszczeń w oparciu o przepisy Kodeksu cywilnego, ale mało który z pracowników miał tego świadomość, poza tym było to trudne dowodowo i raczej rzadko spotykane w praktyce. Obecnie pracownik, dalej pozostając w stosunku pracy, będzie mógł skierować do sądu roszczenie odszkodowawcze przeciwko pracodawcy, wskazując na to, że padł ofiarą zachowań mobbingowych w firmie.
- Opisywana zmiana spowoduje zapewne zwiększenie liczby spraw dot. mobbingu w polskich sądach. Warto na to wskazać, szczególnie w perspektywie ciągle aktualnej dyskusji o zbyt dużym obciążeniu sądów i przedłużających się postępowaniach sądowych, także tych pracowniczych. Dodać można, że sprawy o mobbing są zwykle stosunkowo długie i trudne pod względem dowodowym m.in. zwykle związane z zeznaniami wielu świadków – podkreśla adw. Rafał Wyziński, ekspert prawa pracy, partner w kancelarii RK Legal.
- Co jednak w mojej ocenie kluczowe – nie zmieniła się definicja mobbingu, która w dalszym ciągu stawia stosunkowo wysokie i rygorystyczne wymagania, aby w świetle prawa uznać dane działanie za mobbingowe (m.in. przesłanki „długotrwałości” i „uporczywości”). Tym samym mimo, że zwiększyć się może liczba spraw o odszkodowanie za mobbing, nie należy spodziewać się zwiększenia ich efektywności. Wygrane pracowników w sprawach dot. mobbingu ciągle oscylują – według statystyk – w okolicach mniej niż 10% wnoszonych spraw i trudno spodziewać się zmiany tej statystyki – dodaje mec. Wyziński.
Zasady wydawania świadectw pracy – szybciej i efektywniej
Nowelizacja Kodeksu pracy zmienia także zasady wydawania świadectwa pracy. Warto dodać, że na przestrzeni ostatnich lat to już kolejna zmiana treści art. 97, który reguluje kwestie wydawania świadectwa pracy.
W tym aspekcie niektóre zmiany są kosmetyczne np. nowela precyzuje dzień wydania świadectwa pracy jako „dzień, w którym następuje ustanie stosunku pracy” (obecnie przepisy wskazują, że pracodawca jest obowiązany wydać pracownikowi świadectwo pracy „niezwłocznie”). Inne zmiany nie zmieniają żadnych uprawnień, a wydłużają tylko terminy na działania. Do 14 dni wydłuży się na przykład termin na żądanie sprostowania świadectwa pracy czy termin na wystąpienie w tym zakresie do sądu pracy.
Zmianą znaczącą jest dodanie nowego przepisu - art. 97[1] k.p. Przewiduje on prawo pracownika do dwóch nowych powództw tj. po pierwsze do wystąpienia, w przypadku niewydania przez pracodawcę świadectwa pracy, z roszczeniem do sądu pracy o zobowiązanie pracodawcy do wydania świadectwa pracy, po drugie – jeśli pracodawca już nie istnieje lub z innych przyczyn nie można go pozwać o wydanie świadectwa pracy – nowa ustawa przewiduje wystąpienie z powództwem o ustalenie uprawnienia do otrzymania świadectwa pracy.
Umożliwi to pracownikowi uzyskanie dokumentu, który następnie będzie mógł przedłożyć w odpowiednich instytucjach czy organach bądź u kolejnego pracodawcy. Orzeczenie zastępujące świadectwo pracy będzie zawierało wszystkie te informacje, które powinny się znaleźć w świadectwie pracy. Oczywiście, w ślad za tymi uprawnieniami nowelizacja zmienia też Kodeks postępowania cywilnego, aby wprowadzić nowe przepisy dot. tych postępowań do procedury cywilnej. Warto w tym względzie zwrócić uwagę na rozpoznania żądania pracownika w zakresie ustalenia uprawnienia do otrzymania świadectwa pracy w postępowaniu nieprocesowym.
Polecamy: Monitor prawa pracy i ubezpieczeń
Urlop macierzyński
Do ostatniej grupy zmian należy zaliczyć dodatkowe uprawnienia dla pracowników – innych członków najbliższej rodziny, korzystający z urlopu macierzyńskiego (np. babcia lub ciotka dziecka w sytuacji, gdy z urlopu nie może skorzystać matka dziecka).
Zmiany te są uzupełnieniem zmian w przepisach dot. rodzicielstwa, które weszły w życie w 2015 r. i rozszerzyły krąg osób, które mają możliwość skorzystania z urlopu macierzyńskiego na innych członków najbliższej rodziny (nie tylko rodziców).
Nowe przepisy zrównują prawa przysługujące pracownikom - innym członkom najbliższej rodziny korzystającym z urlopu macierzyńskiego (lub rodzicielskiego) z prawami pracownika - ojca wychowującego dziecko. Dotyczą m.in ochrony przed rozwiązaniem umowy, wynagradzania za czas pozostawania bez pracy w przypadku bezzasadnego zwolnienia czy uprawnienia co do skorzystania z urlopu wypoczynkowego bezpośrednio po urlopie macierzyńskim).
Przedawnienie roszczeń – nie będzie już tak łatwo uniknąć odpowiedzialności
W końcu zmodyfikowano artykuł dotyczący przedawnienia roszczeń. Nowy przepis jednoznacznie wskazuje, że pracodawca, chcąc powołać się na przedawnienia roszczenia pracownika, musi podnieść w sprawie zarzut przedawnienia. Wcześniej przepis ten wskazywał, że „roszczenia przedawnionego nie można dochodzić” co zakładało możliwość uwzględnienia przedawniania roszczenia z urzędu, nawet bez podejmowania żadnych działań obronnych przez drugą stronę.
- Jak widać z powyższego wyliczenia, nowelizacja dotyka kilku, niekoniecznie związanych ze sobą aspektów prawa pracy. Trudno oprzeć się wrażeniu, że – mimo słusznego kierunku zmian, np. dotyczących świadectwa pracy – jest to znów wyrywkowa próba naprawy kilku rozwiązań, zamiast przemyślanej, strukturalnej zmiany np. w zakresie przepisów regulujących kwestie mobbingu – podkreśla Rafał Wyziński.
Prezydencka nowelizacja poprawia kilka instytucji prawa pracy na korzyść pracowników. Zyskają oni większe uprawnienia i nowe narzędzia, by dochodzić swoich praw. Z kolei pracodawcy będą musieli się przygotować na potencjalne nowe procesy dot. mobbingu czy świadectw pracy – dodaje adwokat.
Ustawa z 16 maja 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 6 czerwca 2019 r., poz. 1043).