Terminy zapłaty w transakcjach handlowych – dlaczego zmiany od 2020 r. okazały się konieczne?
Kilka lat obowiązywania ustawy o terminach zapłaty nie pozwoliło na skuteczne ograniczenie zatorów płatniczych. Jak wynika z badań statystycznych, pod koniec 2018 r. ponad połowa podmiotów z sektora małych i średnich przedsiębiorstw sygnalizowała opóźnienia w płatnościach przekraczające ponad 60 dni. Brak terminowego regulowania zobowiązań przez przedsiębiorców wywoływał na rynku reakcję łańcuchową, z reguły bowiem brak zapłaty na rzecz kontrahentów wynikał z faktu, że wykonawcy usług sami nie otrzymywali należności na czas od swoich zleceniodawców. To z kolei rodziło problemy z utrzymaniem płynności finansowej i miało przełożenie m.in. na nieterminowe regulowanie zobowiązań o charakterze publicznoprawnym. Znamienna jest przy tym okoliczność opóźnienia w terminowej zapłacie także przez podmioty publiczne.
Chcąc wzmocnić pozycję przedsiębiorców z sektora MSP, a także dostrzegając wpływ zatorów płatniczych na gospodarkę, ustawodawca zdecydował się na nowelizację ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Zmiany zostały wprowadzone ustawą z dnia 19 lipca 2019 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych (dalej jako „ustawa nowelizująca”). Warto przy tym nadmienić, że nowelizacja objęła nie tylko ustawę o terminach zapłaty, ale także szereg innych aktów prawnych, m.in. przepisy podatkowe (ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych i osób prawnych, ordynację podatkową), procedurę cywilną (kodeks postępowania cywilnego) czy prawo bankowe. Zasadniczo zmiany wprowadzone ustawą nowelizującą weszły w życie z dniem 1 stycznia 2020 r. Poniżej omówione zostały wybrane, najistotniejsze zmiany we wspomnianych przepisach.
NOWOŚĆ na Infor.pl: Prenumerata elektroniczna Dziennika Gazety Prawnej KUP TERAZ!
Polecamy: INFORLEX Biznes
Zmienione nie tylko przepisy
Kompleksowa zmiana ustawy o terminach zapłaty została dokonana na mocy art. 10 ustawy nowelizującej. Warto podkreślić, że modyfikacja objęła nie tylko treść poszczególnych przepisów, ale dotyczy także tytułu nowelizowanej ustawy. Począwszy od stycznia 2020 r. mamy do czynienia z ustawą z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (dalej jako „ustawa o przeciwdziałaniu opóźnieniom”).
Poszerzony został przedmiot uregulowania, bowiem zgodnie z art. 1 ww. ustawy określa ona „szczególne uprawnienia wierzyciela i obowiązki dłużnika w związku z terminami zapłaty w transakcjach handlowych, skutki niewykonania takich obowiązków oraz postępowanie w sprawie nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych”. O ile nie zmienił się podmiotowy i przedmiotowy zakres ustawy, o tyle wprowadzono szereg nowych definicji, w tym w szczególności normatywne znaczenie nadano takim pojęciom jak świadczenie pieniężne czy duży przedsiębiorca.
Zmianie uległo także znaczenie pojęcia „odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych”, które uzależnione jest od statusu podmiotu, który jest dłużnikiem. Powyższa zmiana jest istotna z uwagi na różny sposób ustalania wysokości odsetek dla dłużników mających status podmiotu publicznego, będącego podmiotem leczniczym.
Szczególne obowiązki dużych przedsiębiorców
Jednym z głównych założeń ustawy nowelizującej jest „wyrównywanie szans w relacjach asymetrycznych, gdzie jedna ze stron ma znacznie silniejszą pozycję rynkową”. Zastrzeżenie to odnosi się w szczególności do stosunków gospodarczych między dużymi przedsiębiorcami a podmiotami z sektora MSP. Od 2020 r. pozycja negocjacyjna dużego przedsiębiorcy w kontaktach handlowych z mniejszymi podmiotami uległa osłabieniu.
Przede wszystkim wprowadzony został sztywny maksymalny termin zapłaty świadczenia pieniężnego przez dużego przedsiębiorcę na rzecz wierzyciela będącego mikro-, małym lub średnim przedsiębiorcą. Zgodnie z art. 7 ust. 2a termin zapłaty określony w umowie nie może przekraczać 60 dni, liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi. Jeżeli termin ten został oznaczony w umowie jako dłuższy niż ustawowe maksimum, wówczas po upływie 60 dni – liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi wierzycielowi – będą przysługiwały odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych.
Dodatkowo art. 13 ust. 2 pkt 2) ustawy o przeciwdziałaniu opóźnieniom przewiduje z mocy prawa zastąpienie terminu dłuższego niż wynikający z ustawy terminem 60-dniowym. Ustawodawca w znaczący sposób ograniczył także możliwości wybiórczej interpretacji czy próby obchodzenia poszczególnych przepisów. Zgodnie z art. 4b znowelizowanej ustawy „dłużnik będący dużym przedsiębiorcą nie może powoływać się przeciwko wierzycielowi będącemu mikroprzedsiębiorcą, małym przedsiębiorcą albo średnim przedsiębiorcą na jego oświadczenie, że nie jest mikroprzedsiębiorcą, małym przedsiębiorcą albo średnim przedsiębiorcą, chyba że mimo dołożenia należytej staranności nie wiedział o nieprawdziwości tego oświadczenia”.
W ściśle określonych przypadkach, oznaczonych w art. 13 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu opóźnieniom, „postanowienia umowy wyłączające lub ograniczające uprawnienia wierzyciela lub obowiązki dłużnika(…) lub mające na celu obejście tych przepisów, są nieważne, a zamiast nich stosuje się przepisy ustawy”.
Dodatkowo prawodawca zastrzegł, że nieważne są także umowy towarzyszące transakcjom handlowym lub stanowiące ich uzupełnienie, zawierane przez strony takiej transakcji, jeżeli zmierzają do obejścia ustawy.
Duży przedsiębiorca ma nadto obowiązek złożenia oświadczenia szczególnej treści, tj. o posiadaniu statusu dużego przedsiębiorcy. Zgodnie z art. 4c zdanie drugie ustawy o przeciwdziałaniu opóźnieniom „oświadczenie składa się w formie, w jakiej jest zawierana transakcja handlowa, najpóźniej w momencie jej zawarcia”.
Więcej za opóźnienie
Wspomniana wyżej modyfikacja pojęcia „odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych” ma przełożenie nie tylko na różny sposób ustalania wysokości odsetek w zależności od posiadanego przez dłużnika statusu, ale w praktyce stanowi także realne podwyższenie wysokości należnych odsetek. Na gruncie dotychczas obowiązujących przepisów stopa odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych wynosiła 9,5%, co stanowiło sumę stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i ośmiu punktów procentowych.
Od stycznia 2020 r. ww. algorytm ma zastosowanie wyłącznie do transakcji handlowych, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym. W pozostałych przypadkach, a więc między przedsiębiorcami niemającymi jednocześnie statusu podmiotu publicznego i podmiotu leczniczego, wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych została ustalona na poziomie sumy stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i dziesięciu punktów procentowych. Uwzględniając aktualną stopę referencyjną NBP (1,50%), stopa ww. odsetek wynosi zatem 11,5%.
Wyższa wartość świadczenia – wyższa rekompensata za odzyskanie należności
Motywując nielojalnych dłużników do terminowego regulowania płatności, ustawodawca zdecydował się zróżnicować wysokość rekompensaty z tytułu poniesionych kosztów odzyskiwania należności. Należność z tego tytułu zachowała zryczałtowany charakter, nadal jest wyrażona w walucie euro i zachowano uprawnienie do jej naliczenia bez wzywania dłużnika do zapłaty tej sumy, jednakże jej wysokość została uzależniona od wartości świadczenia pieniężnego. Znowelizowany art. 10 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu opóźnieniom wprowadza trzy wysokości rekompensaty:
- 40 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego nie przekracza 5 000 złotych;
- 70 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego jest wyższa niż 5 000 złotych, ale niższa niż 50 000 złotych;
- 100 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego jest równa lub wyższa od 50 000 złotych.
Sankcje dla nierzetelnych przedsiębiorców nie tylko w postaci odsetek
Ustawa o przeciwdziałaniu opóźnieniom obok regulacji o charakterze stricte cywilnoprawnym przewiduje także sankcje administracyjne dla tych podmiotów, które opóźniają się z płatnościami. Szczegółowe regulacje dotyczące przebiegu postępowania w tej materii, narzędzi przysługujących organowi kontrolnemu (którym jest w tym przypadku Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów), obowiązków kontrolowanego oraz możliwych rozstrzygnięć zawarte są w art. 13c i następnych analizowanej ustawy. W wyniku przeprowadzonego postępowania Prezes UOKiK może w drodze decyzji, nałożyć na podmioty określone w art. 2 ustawy, także w przypadku, gdy nie są one stroną transakcji handlowej, administracyjną karę pieniężną w wysokości do 5% przychodu osiągniętego w poprzednim roku podatkowym, nie więcej niż równowartość 50 000 000 euro.
Ważny termin zawarcia transakcji
Należy zwrócić szczególną uwagę na datę zawarcia transakcji handlowej, bowiem od niej zależy, które przepisy powinniśmy zastosować. Transakcje zawarte przed 1 stycznia 2020 r. objęte są reżimem ustawy w brzmieniu sprzed nowelizacji, natomiast wszystkie późniejsze podlegają już nowym przepisom. W odniesieniu do odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych, jak i rekompensaty, jeżeli stały się one wymagalne po dniu 1 stycznia 2020 r., stosuje się już przepisy w nowym brzmieniu.
Adam Szkurłat, adwokat