W polskim obrocie gospodarczym można wyróżnić kilka typów podmiotów, które są uprawnione do prowadzenia działalności. Typ formy działalności zależy oczywiście od skali, możliwości i potrzeb danego przedsiębiorcy. Biorąc pod uwagę powyższe kwestie, osoby chcące prowadzić działalność gospodarczą na terenie kraju mogą wykorzystać jedną z dostępnych form prowadzenia działalności: jednoosobową działalność gospodarczą, działalność w ramach spółki osobowej (jawnej, partnerskiej, komandytowej, komandytowo-akcyjnej) lub spółki kapitałowej (spółki z ograniczoną odpowiedzialnością czy spółki akcyjnej). Przyjmuje się również, że działalność gospodarczą mogą prowadzić wspólnicy w ramach uregulowanej w kodeksie cywilnym umowy spółki cywilnej.
Konsekwencje wyboru formy prowadzenia działalności
Wszystkie powyższe formy prowadzenia działalności gospodarczej mają oczywiście swoje implikacje w rodzajach i podstawach odpowiedzialności, zarówno osób działających w imieniu i na rzecz tychże podmiotów, jak i wobec samej organizacji (przedsiębiorstwa). W różny sposób kształtuje się też odpowiedzialność osób fizycznych za zobowiązania przedsiębiorstwa z tytułu pełnienia przez nie określonych funkcji.
Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych
Co do zasady odpowiedzialność za swoje zobowiązania ponoszą same organizacje. Powołanie spółki kapitałowej skutkuje utworzeniem nowej osoby (prawnej), która staje się samoistnym bytem prawnym ponoszącym odpowiedzialność i zdolnym do zaciągania zobowiązań. Nieco inny charakter mają spółki osobowe, które choć nie są formalnie osobami prawnymi, to jednak przepisy prawa przyznają takim podmiotom zdolność prawną tj. zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków prawnych oraz zdolność sądową i zdolność procesową tj. zdolność do samodzielnego występowania w procesie sądowym jako strona, pozywania oraz bycia pozwanym. Inaczej w ww. grupach spółek kształtuje się jednak odpowiedzialność osób fizycznych za zobowiązania przedsiębiorstwa z tytułu pełnienia przez nie określonych funkcji.
Zasady odpowiedzialności w spółkach osobowych
Należy w tym miejscu wspomnieć, że cechą charakterystyczną spółek osobowych jest brak organów, których zadaniem byłoby reprezentowanie tychże spółek. Oznacza to, że co do zasady sprawami spółek osobowych zajmują się ich wspólnicy. W związku z tym wspólnicy spółek osobowych ponoszą nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki, solidarnie ze spółką i pozostałymi wspólnikami. Szczegółowe zasady dotyczące odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki osobowej kształtują się odrębnie w zależności od typu spółki. Przykładowo konstrukcja prawna spółki partnerskiej w związku z jej zawodowym charakterem przewiduje, że za zobowiązania spółki powstałe w wyniku wykonywania wolnego zawodu przez określonego partnera i osoby zatrudnione przez spółkę, lecz podlegające bezpośrednio kierownictwu tego partnera, pozostali partnerzy nie ponoszą odpowiedzialności. W pozostałym zakresie wspólnicy spółki partnerskiej odpowiadają tak, jak wspólnicy spółki jawnej (a zatem bez ograniczenia, całym swoim majątkiem solidarnie z innymi wspólnikami oraz ze spółką).
Co do zasady odpowiedzialność wspólników spółek osobowych jest uregulowana w Kodeksie Spółek Handlowych. Jednak istnieją także inne regulacje, które wprowadzają odrębne reżimy odpowiedzialności.
Odpowiedzialność wspólników spółki osobowej za zaległości podatkowe spółki
Przykładem jest Ordynacja podatkowa, która w art. 115 przewiduje pełną odpowiedzialność wspólnika spółki cywilnej, jawnej, partnerskiej oraz komplementariusza spółki komandytowej albo komandytowo-akcyjnej, którzy odpowiadają całym swoim majątkiem solidarnie ze spółką i z pozostałymi wspólnikami za zaległości podatkowe spółki. Z założenia więc przepis ten nie dotyczy komandytariuszy spółek komandytowych oraz akcjonariuszy spółek komandytowo-akcyjnych, którzy z zasady nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania spółek. Co istotne, zasadę tę stosuje się również do odpowiedzialności byłego wspólnika za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie, gdy był on wspólnikiem, oraz zaległości takich jak zwrot nadpłaty, zwrot podatku czy zwrot wynagrodzenia płatników lub inkasentów powstałe w czasie, gdy był on wspólnikiem.
Polecamy: Jak przygotować się do zmian w 2020 r.
Za zobowiązania podatkowe powstałe na podstawie odrębnych przepisów po rozwiązaniu spółki, zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał po rozwiązaniu spółki, oraz zaległości jak zwrot nadpłaty, zwrot podatku czy zwrot wynagrodzenia płatników lub inkasentów powstałe po rozwiązaniu spółki odpowiadają osoby będące wspólnikami w momencie rozwiązania spółki.
Co istotne, orzeczenie o odpowiedzialności wspólnika spółki osobowej za zaległości podatkowe spółki nie wymaga uprzedniego wydania decyzji w sprawie określającej wysokość zobowiązania podatkowego, z zakresu odpowiedzialności podatkowej płatnika lub inkasenta, w sprawie zwrotu zaliczki naliczonego podatku od towarów i usług określającej wysokość należnych odsetek za zwłokę czy określającej wysokość zaległości podatkowej jak zwrot nadpłaty, zwrot podatku czy zwrot wynagrodzenia płatników lub inkasentów. Rozstrzygnięcie w tych sprawach następuje już w samej decyzji orzekającej o odpowiedzialności wspólnika spółki osobowej. Podstawą odpowiedzialności, o której tutaj mowa jest po prostu fakt bycia wspólnikiem spółki osobowej w okresie, kiedy upłynął termin płatności podatku, niezależnie od tego, czy spółka w ogóle ma swój majątek i niezależnie od tego, czy egzekucja z majątku spółki jest możliwa. Dodatkowo wspólnik spółki osobowej odpowiada solidarnie ze spółką i pozostałymi wspólnikami za zaległości podatkowe spółki, niezależnie od tego, czy można mu przypisać winę w odniesieniu do powstania zaległości podatkowych, czy też wykaże, iż do zaległości podatkowych spółki doszło bez jego winy.
radca prawny Robert Nogacki
Kancelaria Prawna Skarbiec