Zasadniczo, zgodnie z art. 86 ust. 1 ustawy o VAT, prawo do odliczenia podatku naliczonego przysługuje w związku z prowadzoną działalnością opodatkowaną.
Kolejno ust. 2 pkt 1 lit b analizowanego przepisu wskazuje, iż kwotę podatku naliczonego stanowi suma kwot podatku określonych w fakturach otrzymanych przez podatnika, potwierdzających dokonanie przedpłaty (zaliczki, zadatku, raty), jeżeli wiązały się one z powstaniem obowiązku podatkowego.
Tym samym, z literalnego brzmienia cytowanego przepisu wynika, iż prawo do odliczenia podatku naliczonego w przypadku otrzymania faktury zaliczkowej jest możliwe wyłącznie gdy faktura potwierdza dokonanie zapłaty pewnej części kwoty (zaliczki, zadatku bądź raty), czyli de facto spowodowała powstanie obowiązku podatkowego dla drugiej strony transakcji (tut. wystawcy dokumentu).
Zatem należy wnioskować, iż prawo do odliczenia podatku naliczonego przysługuje podatnikowi za okres rozliczeniowy, w którym podatnik otrzymał fakturę zaliczkową potwierdzającą dokonanie zapłaty, lub za jeden z dwóch kolejnych okresów rozliczeniowych.
Co zrobić gdy faktura zaliczkowa nie potwierdza dokonania zapłaty, lecz jedynie wzywa do jej uiszczenia?
Odpowiadając na tą wątpliwość warto przytoczyć wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z Rzeszowa z dnia 11.03.2008 r. (sygn. I SA/Rz 932/07, Legalis), gdzie czytamy, że: „prawo do odliczenia podatku naliczonego w związku z otrzymaniem faktury wzywającej do zapłaty zaliczki/zadatku/raty będzie przysługiwało podatnikowi w tej części i w rozliczeniu za ten okres, w którym dokonał on zapłaty”. Sąd wskazał, iż prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o podatek naliczony z takiej faktury zaliczkowej będzie mieć charakter prawa zawieszonego związanego de facto z dokonaniem zapłaty tej części należności.
Jeżeli nabywca towaru lub usługi domaga się otrzymania dokumentu, na podstawie którego chce zapłacić należność (część należności) przed dostawą towaru lub wykonaniem usługi nieprawidłowym jest wystawienie bądź „normalnej” faktury VAT (faktura bowiem winna potwierdzać sprzedaż czyli wydanie towaru lub wykonanie usługi) bądź też faktury VAT zaliczkowej (faktura zaliczkowa musi potwierdzać wpłatę zaliczki).
Polecamy: Komplet podatki 2019
W takiej sytuacji dokument jaki jednostka powinna wystawić winna być faktura proforma. Dokument ten nie wywołuje skutków podatkowych dla sprzedawcy, zaś nabywcy pozwala na ustalenie należnej kwoty do zapłaty. Faktura proforma może zawierać te same dane jakie jednostka ujmuje na fakturach VAT. W samej nazwie dokumentu należy natomiast bezwzględnie dodać słowo proforma (faktura proforma).
Faktura zaliczkowa, a prawo do odliczenia podatku gdy nie wykonano usługi
Jednak jak postępować w sytuacji, gdy w później okaże się, że nasz wykonawca/dostawca usługi/towaru nie wykonał lub nie dostarczył. Czy w takim przypadku podatek naliczony wynikający z otrzymanej faktury zaliczkowej podlega odliczeniu, czy może podatnik powinien skorygować wcześniejsze odliczenie VATU?
Niewątpliwie, w przedmiotowej sytuacji należy posiłkować się brzmieniem art. 86 ustawy o VAT, który określa prawo podatnika w zakresie odliczania podatku naliczonego. Jak już wskazano, prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przysługuje w zakresie w jakim nabyte towary i usługi mają służyć mu do wykonywania działalności opodatkowanej.
Kwotę podatku naliczonego stanowi suma kwot podatku określona w fakturach otrzymanych przez podatnika, m.in. potwierdzających dokonanie przedpłaty (zaliczki, zadatku, raty), jeżeli wiązały się one z powstaniem obowiązku podatkowego.
W przepisie tym ustawodawca niejako zabezpiecza interes państwa tak, aby obie strony transakcji rozliczyły podatek w tym samym okresie rozliczeniowym. Wystawca opodatkowuje transakcję w momencie otrzymania zaliczki/przedpłaty, natomiast nabywca odlicza podatek z chwilą otrzymania faktury zaliczkowej (oczywiście, jeżeli faktura potwierdza dokonanie przedpłaty; w przeciwnym wypadku - tak jak określono na wstępie, z chwilą dokonania rzeczywistej zapłaty).
Ponadto przepis art. 86 ust. 12 ww. ustawy stanowi, iż w przypadku otrzymania faktury, o której mowa w art. 86 ust. 2 pkt 1 lit. a lub lit. c VATU, przed nabyciem prawa do rozporządzania towarem jak właściciel albo przed wykonaniem usługi, prawo do obniżenia kwoty podatku należnego powstaje z chwilą nabycia prawa do rozporządzania towarem lub z chwilą wykonania usługi.
Polecamy: Biuletyn VAT
Należy w tym miejscu zaznaczyć, iż powyższy przepis nie ma zastosowania do faktur, które potwierdzają otrzymanie zaliczki. Ustawodawca w tej normie odsyła bowiem wyłącznie do faktur, które zostały wystawione przed wykonaniem usługi.
Polecamy: Faktura VAT od A do Z
Także przepis art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. a ustawy o VAT nie może mieć w analizowanej sytuacji zastosowania. Zgodnie z jego normą, nie stanowią podstawy do obniżenia podatku należnego oraz zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego faktury, faktury korygujące stwierdzające czynności, które nie zostały dokonane - w części dotyczącej tych czynności. W przypadku otrzymania przez podatnika faktury, która stwierdza dokonanie czynności, jakim niewątpliwie jest dokonana wpłata zaliczki/przedpłaty należy uznać, iż w tym zakresie faktura ta potwierdza dokonanie tej czynności.
Tym samym, otrzymana przez podatnika faktura zaliczkowa stanowi podstawę do odliczenia podatku naliczonego, jeżeli wiązała się z powstaniem obowiązku podatkowego u sprzedawcy i potwierdza dokonanie zaliczki. Nie ma w takiej sytuacji znaczenia, czy usługa zostanie wykonana, czy też nie. Faktura zaliczkowa stwierdza jedynie pobranie części należności. Wobec powyższego podatnik nie jest zobowiązany do skorygowania przedmiotowego odliczenia podatku naliczonego.