Umowa pożyczki
Przez umowę pożyczki należy rozumieć umową cywilnoprawną, na podstawie której pożyczkodawca zobowiązuje się przenieść na własność pożyczkobiorcy określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych co do gatunku, a pożyczkobiorca zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy oznaczonych co do gatunku.
O umowie pożyczki mówi się, że jest to najprostsza, najbardziej podstawowa, najmniej skomplikowana czynność kredytowa. Dochodzi do skutku przez samo zawarcie przez strony porozumienia, zaś wydanie przedmiotu stanowi jedynie wykonanie umowy. Co do zasady umowa pożyczki jest umową nieodpłatną, ale może zostać zawarta pod tytułem odpłatnym. Odpłatność oraz to, w jaki sposób będzie ona naliczana, ustalają strony, najczęściej decydując się na oprocentowanie. Dla zawarcia umowy nie jest zastrzeżona żadna szczególna forma, ale pożyczki których wartość przekracza 1000 złotych wymagają formy dokumentowej.
Na pożyczkodawcy ciążą konkretne obowiązki. Jest to obowiązek wydania przedmiotu pożyczki, odpowiedzialność za wady fizyczne i prawne rzeczy oraz uprawnienia do żądania zwrotu pożyczki z chwilą nadejścia terminu oznacznego w umowie, a w przypadku gdy strony terminu nie określiły, pożyczkodawca powinien tę umowę wypowiedzieć. Po stronie pożyczkodawcy powstaje natomiast obowiązek zwrot przedmiot pożyczki oraz zapłaty odsetek w sytuacji, gdy obliguje go do tego umowa lub przepisy szczególne.
Pożyczkodawcy dążą często do zabezpieczenia swoich należności. Zabezpieczenie to odbywać się może w dwóch formach – osobistej, na przykład poręczenia przez osobę trzecią oraz rzeczowej, na przykład ustanowienie zastawu.
Pożyczkę odróżnić należy od kredytu bankowego. Kredytodawcą może być tylko bank, przedmiotem kredytu jest kwota przekazywana do dyspozycji, nie na własność kredytobiorcy, cel, na który kredyt ma być przeznaczony powinien być konkretnie określony (choć w praktyce istnieją wyjątki). Umowa kredytu zawarta powinna być na piśmie, nie ma jednak rygoru nieważności.
Opodatkowanie pożyczki podatkiem od czynności cywilnoprawnych
Co do zasady pożyczka jako umowa określona w przepisach Kodeksu cywilnego podlega opodatkowaniu od czynności cywilnoprawnych. Obowiązek podatkowy spoczywa po stronie biorącego pożyczkę. Wysokość podatku należnego przy pożyczce wynosi 2% podstawy opodatkowania, zaś za podstawę opodatkowania należy przyjąć kwotę udzielonej pożyczki, bądź w przypadku gdy przedmiotem pożyczki jest rzecz lub rzeczy oznaczone co do gatunku, podstawą opodatkowania jest wartość tych rzeczy. Stawka ta może jednak zostać podwyższona do 20%, w sytuacji, gdy przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego podatnik powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki, a należny podatek od tej czynności nie został wcześniej zapłacony.
Warto jednak zauważyć, iż zwolnione z podatku są pożyczki uzyskane od najbliższej rodziny, to jest te udzielane przez małżonków, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę oraz teściów. Wartość pożyczki zaciągniętej u jednej z wymienionych osób nie może przekraczać kwoty 9637 złotych, przy czym ta wartość obejmuje okres pięciu lat.
Opodatkowanie pożyczki udzielonej przez przedsiębiorcę
Stroną umowy pożyczki mogą być wszelkie podmioty prawa cywilnego. Naturalnie najczęstszą formą pożyczek są obecnie te, w których w roli pożyczkodawcy występują przedsiębiorcy będący podatnikami podatku VAT. Kwestia opodatkowania różni się wtedy od sytuacji, gdy umowa ta zawarta zostałaby między, dla przykładu, dwiema osobami fizycznymi.
Zgodnie z brzmieniem ustawy o VAT usługi udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych oraz usługi pośrednictwa w świadczeniu usług udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych, a także zarządzanie kredytami lub pożyczkami pieniężnymi przez kredytodawcę lub pożyczkodawcę podlegają zwolnieniu podatkowemu.
Warto zauważyć, iż w celu poddania pożyczki pod rygor podatku od towarów i usług nie ma znaczenia, czy jej udzielenie miało charakter incydentalny, oraz jakim podmiotem jest pożyczkobiorca. Zgodnie z interpretacją Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie, z dnia 16 marca 2011 r., sygn. IPPP1-443-40/11-2/Igo „(…) udzielanie pożyczek przez podatnika podatku od towarów i usług spełnia przesłanki uznania tych czynności za podlegające opodatkowaniu, niezależnie od częstotliwości i celu ich udzielenia, czy statusu nabywcy. Udzielanie bowiem pożyczek przez podmiot prowadzący działalność gospodarczą, w związku z jej prowadzeniem, można identyfikować i zaliczać do zawodowej płaszczyzny jednostki, a więc uznać za rodzącą obowiązki w podatku od towarów i usług, nawet gdy te czynności nie znajdują się w jej zakresie przedmiotowym”.
Idąc dalej za stanowiskami organów skarbowych należy wyjść z założenia, iż czynność udzielenia pożyczki w zamian za wynagrodzenie w postaci odsetek lub prowizji z tytułu korzystania z cudzego kapitału traktować należy jako świadczenie usług. W związku z tym podlega ona rygorowi ustawy o VAT, nie zaś ustaw o podatku od czynności cywilnoprawnych.
Stanowisko to potwierdzają organy podatkowe w wydawanych interpretacjach podatkowych, w tym m.in. w interpretacji indywidualnej wydanej za pośrednictwem Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z dnia 25 października 2016 r., sygn. ITPP1/4512-612/16-1/JP czytamy, że „czynności polegające na udzielaniu pożyczek pieniężnych podlegających oprocentowaniu stanowią odpłatne świadczenie usług i podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Udzielanie pożyczek przez podatnika podatku od towarów i usług spełnia przesłanki uznania tych czynności za podlegające opodatkowaniu, niezależnie od częstotliwości i celu ich udzielenia, czy statusu nabywcy. Zatem pożyczkodawca działa w charakterze podatnika VAT w rozumieniu art. 15 ust. 1 ustawy, a czynność udzielenia przez pożyczkodawcę pożyczki stanowi czynność wykonywaną w ramach działalności gospodarczej, w rozumieniu art. 15 ust. 2 ustawy”.
Polecamy książkę: VAT 2017. Komentarz
Podobnie w interpretacji indywidualnej wydanej przez Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z dnia 19 stycznia 2015 r., sygn. IPPP1/443-1492/14-2/EK: „Udzielanie pożyczek przez podatnika podatku od towarów i usług spełnia przesłanki uznania tych czynności za podlegające opodatkowaniu, niezależnie od częstotliwości i celu ich udzielenia, czy statusu nabywcy. Udzielanie pożyczek przez podmiot prowadzący działalność gospodarczą, w związku z jej prowadzeniem, można identyfikować i zaliczać do zawodowej płaszczyzny jednostki, a więc uznać za rodzącą obowiązki w podatku od towarów i usług. Udzielenie pożyczki stanowi świadczenie na rzecz innego podmiotu, polegające na udostępnieniu kapitału na wskazany w umowie okres czasu. Czynność udzielenia pożyczki w ramach prowadzonej działalności gospodarczej w zamian za wynagrodzenie (np. odsetki), stanowi zatem odpłatne świadczenie usług, co do zasady, podlegające opodatkowaniu VAT. Zatem, odsetki z tytułu zawarcia umowy otrzymane z tytułu udzielonej pożyczki stanowią wynagrodzenie z tytułu jej udzielenia”.
Pożyczka jednorazowa
Dyskusyjnym jest, czy dla zakwalifikowania pożyczki jako usługi wchodzącej w rygor podatku VAT istotne jest to, czy podmiot udzielił pożyczki jednorazowo, czy może zaś udzielanie pożyczek jest przedmiotem jego działalności. Jednorazową pożyczkę należy opodatkować podatkiem VAT zgodnie ze stanowiskiem Dyrektor Izby Skarbowej w Łodzi w interpretacji z dnia 26 kwietnia 2012 r., sygn. IPTPP1/443-111/12-2/MW: "(...) Definicja działalności gospodarczej, zawarta w ustawie, ma charakter uniwersalny, pozwalający na objęcie pojęciem „podatnik” tych wszystkich podmiotów, które prowadzą określoną działalność, występując w profesjonalnym obrocie gospodarczym. Ponadto, podatnikiem staje się również ten, kto wykonał czynność, podlegającą opodatkowaniu, jednorazowo, ale w okolicznościach wskazujących na zamiar wykonywania czynności w sposób częstotliwy".
Nie wszystkie orany są jednak tego samego zdania. Odmienne stanowisko przedstawił Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 30 maja 2012 r., sygn. akt II FSK 2276/10: "(...) przedmiotowa umowa pożyczki pieniężnej miała wyłącznie charakter okazjonalny, nie nosiła cech systematyczności, nie była też zorganizowaną i świadczoną w sposób ciągły usługą pośrednictwa finansowego, korzystającą ze zwolnienia z podatku VAT".
Co wiec w praktyce powinien zrobić podatnik? Otóż najlepszym rozwiązaniem będzie zwrócenie się do właściwego dla siebie organu skarbowego z prośbą o wydanie interpretacji, której otrzymanie zwolni podatnika z ewentualnych konsekwencji niespójności, które powstają w polskim prawodawstwie w zakresie omawianego zagadnienia.