Zwolnienie z VAT podmiotowe – czym jest?
Przepis art. 113 ustawy o podatku od towarów i usług przewiduje zwolnienie podmiotowe dla określonej grupy podatników. Sprzedaż podlega zwolnieniu podmiotowemu, jeżeli spełnia warunki określone w tym przepisie. Zwolnienie dotyczy sprzedaży u wszystkich podatników podatku od towarów i usług, z wyjątkiem tych, którzy są wymienieni w ust. 13 tegoż artykułu. Zwolnienie przysługuje z mocy prawa. Podatnik korzystający ze zwolnienia sprzedaży od podatku nadal pozostaje podatnikiem w rozumieniu art. 15 ustawy o podatku od towarów i usług. Możliwość ustanowienia w prawie krajowym zwolnienia podmiotowego wynika z przepisów dyrektywy 2006/112/WE (obecnie art. 284).
Podatnik korzystający ze zwolnienia podmiotowego, z tytułu dokonywania czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług nie płaci podatku należnego, nie wystawia faktur z kwotą podatku, nie wysyła pliku JPK_V7, jak również nie ma prawa do obniżania podatku należnego o podatek naliczony oraz zwrotu różnicy podatku lub kwoty podatku naliczonego (co do zasady).
Kto może skorzystać ze zwolnienia podmiotowego z VAT?
Zgodnie z art. 113 ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług, zwolniona od podatku od towarów i usług jest sprzedaż u podatników, u których wartość sprzedaży opodatkowanej nie przekroczyła łącznie w poprzednim roku podatkowym kwoty 200 000 zł. Zwolnienie podmiotowe nabywa się zatem z mocy prawa. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, aby z tego zwolnienia zrezygnować. W takim przypadku podatnicy zwolnieni podmiotowo muszą złożyć pisemne zawiadomienie o tym zamiarze do naczelnika urzędu skarbowego przed początkiem miesiąca, w którym rezygnują ze zwolnienia, a w przypadku podatników rozpoczynających w trakcie roku podatkowego wykonywanie czynności opodatkowanych, którzy chcą zrezygnować ze zwolnienia od pierwszej wykonanej czynności – przed dniem wykonania tej czynności.
Artykuł 113 ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług dotyczy podatników już działających, a więc takich, którzy wykonywali czynności podlegające opodatkowaniu w poprzednim roku podatkowym (kalendarzowym). Z kolei Art. 113 ust. 9 tej ustawy dotyczy podatników rozpoczynających wykonywanie czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług w ciągu roku podatkowego. Sprzedaż jest zwolniona z podatku z mocy prawa, jeżeli jej przewidywana przez podatnika wartość nie przekroczy – w proporcji do okresu prowadzonej sprzedaży – kwoty uprawniającej do zwolnienia podmiotowego (określonej w ust. 1 art. 113).
Zwolnienie z VAT przedmiotowe – co jest zwolnione z VAT?
Zasada powszechności opodatkowania jest jedną z podstawowych zasad rządzących zharmonizowanym podatkiem w UE. Powszechność oznacza opodatkowanie każdej transakcji wykonywanej w ramach działalności gospodarczej. Transakcja, jeśli nie stanowi dostawy towaru, powinna być uznana za świadczenie usług. Skutkuje to zapewnieniem równości i powszechności opodatkowania, wymaganych przez przepisy i dyrektywy unijne. Oznacza to, iż to podatnik musi wykazać, że dana czynność nie podlega opodatkowaniu. Wszystkie zwolnienia przedmiotowe stanowią odstępstwo od zasady powszechności opodatkowania, dlatego mogą one być wprowadzone tylko na zasadach i warunkach przewidzianych w dyrektywie 2006/112/WE (pełen katalog zwolnień przedmiotowych zawarty jest w tytule IX powołanej dyrektywy).
Na gruncie przepisów krajowych, katalog zwolnień przedmiotowych określono w rozdziale 2 ustawy o podatku od towarów i usług, zaś w zakresie importu towarów – w rozdziale 3. Artykuł 44 powołanej ustawy reguluje z kolei zwolnienia z VAT w przypadku wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów. Nadmienić należy, iż znaczna część zwolnień zawartych w ustawie o podatku od towarów i usług ma jednak charakter podmiotowo-przedmiotowy. Ponadto, zastosowanie zwolnienia może wynikać również z innych ustaw, czy też z rozporządzeń (zob. rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 20 grudnia 2013 r. w sprawie zwolnień od podatku od towarów i usług oraz warunków stosowania tych zwolnień).
Kto może skorzystać z przedmiotowego zwolnienia z VAT?
Nie wszystkie zwolnienia zawarte w dyrektywie 2006/112/WE muszą być obligatoryjnie wprowadzone do prawa krajowego. Część z nich ma charakter fakultatywny i ostatecznie to ustawodawca krajowy decyduje, czy opodatkować daną czynność, czy zwolnić ją z podatku.
Podatnik uprawniony jest do zastosowania zwolnienia wyłącznie w sytuacji, gdy charakter świadczonych przez niego czynności w sposób jednoznaczny i niebudzący wątpliwości wyczerpuje znamiona ujęte w treści przepisu statuującego jego prawo do zastosowania zwolnienia od podatku od towarów i usług. W zakresie zwolnień przedmiotowych najczęściej stosowanych w praktyce, należy wyróżnić przede wszystkim zwolnienia dotyczące:
- dostawy towarów wykorzystywanych wyłącznie na cele działalności zwolnionej od podatku, jeżeli z tytułu nabycia, importu lub wytworzenia tych towarów nie przysługiwało dokonującemu ich dostawy prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego;
- dostawy budynków, budowli lub ich części, z wyjątkiem gdy:
a) dostawa jest dokonywana w ramach pierwszego zasiedlenia lub przed nim,
b) pomiędzy pierwszym zasiedleniem a dostawą budynku, budowli lub ich części upłynął okres krótszy niż 2 lata;
3) dostawy budynków, budowli lub ich części nieobjętą zwolnieniem, o którym mowa w pkt 2, pod warunkiem że:
- w stosunku do tych obiektów nie przysługiwało dokonującemu ich dostawy prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego,
- dokonujący ich dostawy nie ponosił wydatków na ich ulepszenie, w stosunku do których miał prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, a jeżeli ponosił takie wydatki, to były one niższe niż 30% wartości początkowej tych obiektów;
4) usług świadczonych przez:
a) jednostki objęte systemem oświaty w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe, w zakresie kształcenia i wychowania,
b) uczelnie, jednostki naukowe Polskiej Akademii Nauk oraz instytuty badawcze, w zakresie kształcenia
- oraz dostawy towarów i świadczenia usług ściśle z tymi usługami związanymi;
5) usług prywatnego nauczania na poziomie przedszkolnym, podstawowym, ponadpodstawowym i wyższym, świadczonych przez nauczycieli;
6) usług nauczania języków obcych oraz dostawy towarów i świadczenia usług ściśle z tymi usługami związanymi, innych niż wymienione w pkt 4, pkt 5 i pkt 7;
7) usług kształcenia zawodowego lub przekwalifikowania zawodowego, innych niż wymienione w pkt 4:
- prowadzonych w formach i na zasadach przewidzianych w odrębnych przepisach, lub
- świadczonych przez podmioty, które uzyskały akredytację w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe - wyłącznie w zakresie usług objętych akredytacją, lub
- finansowanych w całości ze środków publicznych
- oraz świadczenia usług i dostawy towarów ściśle z tymi usługami związanymi;
8) usług ubezpieczeniowych, usług reasekuracyjnych i usług pośrednictwa w świadczeniu usług ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych, a także usług świadczonych przez ubezpieczającego w zakresie zawieranych przez niego umów ubezpieczenia na cudzy rachunek, z wyłączeniem zbywania praw nabytych w związku z wykonywaniem umów ubezpieczenia i umów reasekuracji;
9) usług udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych oraz usług pośrednictwa w świadczeniu usług udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych, a także zarządzania kredytami lub pożyczkami pieniężnymi przez kredytodawcę lub pożyczkodawcę;
10) usług w zakresie udzielania poręczeń, gwarancji i wszelkich innych zabezpieczeń transakcji finansowych i ubezpieczeniowych oraz usług pośrednictwa w świadczeniu tych usług, a także zarządzania gwarancjami kredytowymi przez kredytodawcę lub pożyczkodawcę;
11) usług w zakresie depozytów środków pieniężnych, prowadzenia rachunków pieniężnych, wszelkiego rodzaju transakcji płatniczych, przekazów i transferów pieniężnych, długów, czeków i weksli oraz usług pośrednictwa w świadczeniu tych usług.
Polecamy: Biuletyn VAT
Zwolnienie z podatku VAT a ewidencja sprzedaży
Podatnik VAT zwolniony podmiotowo nie prowadzi ewidencji dla potrzeb podatku od towarów i usług, a jedynie jest zobowiązany do zaewidencjonowania sprzedaży za dany dzień, nie później jednak niż przed dokonaniem sprzedaży w dniu następnym. Zatem ustalenie przekroczenia limitu wartości sprzedaży następuje na podstawie ewidencji sprzedaży prowadzonej przez podatnika.
Obliczając wielkość sprzedaży za poprzedni rok podatkowy, należy uwzględnić wyłącznie odpłatną dostawę towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju, eksport towarów oraz wewnątrzwspólnotową dostawę towarów. W wartości sprzedaży nie uwzględnia się wartości usług i dostaw, których miejsce świadczenia znajduje się poza terytorium kraju. Do sprzedaży tej nie zalicza się zatem wartości importowanych towarów lub usług oraz nabyć wewnątrzwspólnotowych, a ponadto wartości odpłatnej dostawy towarów i odpłatnego świadczenia usług, gdy są one przedmiotowo zwolnione od podatku. W wartości sprzedaży nie uwzględnia się również wartości zbytych przez podatnika środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych podlegających amortyzacji.
O fakcie przekroczenia kwoty limitu podatnik musi zawiadomić właściwy urząd skarbowy. Zgodnie z art. 96 ust. 5 ustawy o podatku od towarów i usług podatnik, który utracił zwolnienie, ma obowiązek złożyć zgłoszenie rejestracyjne lub aktualizujące, jeśli był już zarejestrowany jako podatnik zwolniony. Z chwilą przekroczenia kwoty 200 000 zł każda czynność wykonywana przez takiego podatnika będzie powodowała powstanie obowiązku podatkowego, a podatnik jest zobowiązany do:
- odprowadzania podatku należnego od czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem,
- dokumentowania tych czynności za pomocą faktur,
- prowadzenia ewidencji dla potrzeb podatku od towarów i usług zgodnie z art. 109 ustawy o podatku od towarów i usług,
- składania deklaracji.
Od chwili utraty prawa do zwolnienia podmiotowego podatnik uzyskuje prawo do obniżania podatku należnego o podatek naliczony zawarty w fakturach dokumentujących nabycie towarów i usług.
Mimo że podatnicy zwolnieni z VAT nie przesyłają do urzędu pliku JPK_V7, to mają jednak obowiązek sporządzania oraz – na wezwanie organu – przekazywania dla celów kontroli pliki JPK w postaci następujących struktur: JPK_FA (struktura dla faktur), JPK_KR (struktura dla ksiąg rachunkowych), JPK_WB (struktura dla wyciągu bankowego), JPK_MAG (struktura dla magazynu), JPK_PKPIR (struktura dla podatkowej księgi przychodów i rozchodów), JPK_EWP (struktura dla ewidencji przychodów).
Zwolnienie z podatku VAT a transakcje wewnątrzwspólnotowe (UE)
W ustawie o podatku od towarów i usług występują ograniczenia zwolnienia z uwagi na niektóre czynności podlegające opodatkowaniu. Podatnik zwolniony podmiotowo ma obowiązek rozliczyć podatek w przypadku:
- importu towarów,
- importu usług,
- wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów,
- dostawy towarów, dla której podatnikiem jest ich nabywca.
Co jednak istotne – jeżeli u podatnika korzystającego ze zwolnienia, wartość wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów nie przekroczyła w roku 50 000 zł, nie jest on zobowiązany do rozliczenia tego typu transakcji jako wewnątrzwspólnotowych nabyć towarów. Natomiast w sytuacji gdy podatnik korzysta ze zwolnienia, a wartość przywiezionych z terytorium innego niż Polska państwa członkowskiego UE towarów przekroczy w danym roku podatkowym wspomniany limit, podatnik będzie zobowiązany zarejestrować się w urzędzie skarbowym na potrzeby transakcji wewnątrzwspólnotowych (VAT-UE).
Podatnicy zwolnieni z VAT – zmiany po 1 września 2019 roku
Do dnia 31 sierpnia 2019 r. ograniczenie możliwości skorzystania ze zwolnienia podmiotowego z VAT ze względu na wartość sprzedaży (do 200 000 zł rocznie) dotyczyło podatników:
1) dokonujących dostaw:
a) towarów wymienionych w załączniku nr 12 do ustawy,
b) towarów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, w rozumieniu przepisów o podatku akcyzowym, z wyjątkiem:
– energii elektrycznej (PKWiU 35.11.10.0),
– wyrobów tytoniowych,
– samochodów osobowych, innych niż wymienione w lit. e, zaliczanych przez podatnika, na podstawie przepisów o podatku dochodowym, do środków trwałych podlegających amortyzacji,
c) budynków, budowli lub ich części, w przypadkach, o których mowa w art. 43 ust. 1 pkt 10 lit. a i b (dostawy związane z pierwszym zasiedleniem),
d) terenów budowlanych,
e) nowych środków transportu.
Z dniem 1 września 2019 r. powyższy katalog wyłączeń został rozszerzony. Zgodnie z art. 113 ust. 13 pkt 1 lit. f ustawy o podatku od towarów i usług, zwolnienia tego nie stosuje się do podatników dokonujących dostawy następujących towarów, w związku z zawarciem umowy w ramach zorganizowanego systemu zawierania umów na odległość, bez jednoczesnej fizycznej obecności stron, z wyłącznym wykorzystaniem jednego lub większej liczby środków porozumiewania się na odległość do chwili zawarcia umowy włącznie:
– preparatów kosmetycznych i toaletowych (PKWiU 20.42.1),
– komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych (PKWiU 26),
– urządzeń elektrycznych (PKWiU 27),
– maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowanych (PKWiU 28).
Również od tej daty brak możliwości zastosowania zwolnienia dotyczy sklepów stacjonarnych sprzedających części samochodowe (PKWiU 45.3) i do motocykli (PKWiU 45.4). Ze zwolnienia nie mogą skorzystać także podatnicy świadczący usługi ściągania długów, w tym faktoringu. Powyższe oznaczało obowiązek złożenia zgłoszenia rejestracyjnego lub jego aktualizacji zasadniczo do dnia 31 sierpnia 2019 r.
Dalsze ograniczenie zwolnień podmiotowych przez ustawodawcę było podyktowane chęcią przeciwdziałania sprzedaży nieewidencjonowanej oraz innym sposobom unikania opodatkowania. Wskazane powyżej branże uznano zaś za szczególnie podatne na dokonywanie oszustw i nadużyć.
Rafał Linka, Konsultant podatkowy w Instytucie Studiów Podatkowych