Jakie są rodzaje dowodów księgowych?
W świetle przepisów ustawy o rachunkowości podstawą zapisów w księgach rachunkowych mogą być dowody księgowe stwierdzające dokonanie operacji gospodarczej (zwane dalej „dowodami źródłowymi”). Dowody te dzielimy na:
- zewnętrzne obce - otrzymane od kontrahentów;
- zewnętrzne własne - przekazywane w oryginale kontrahentom;
- wewnętrzne - dotyczące operacji wewnątrz jednostki.
Poza tym, podstawą zapisów w księgach mogą być również sporządzone przez jednostkę gospodarczą dowody księgowe:
- zbiorcze - służące do dokonania łącznych zapisów zbioru dowodów źródłowych, które muszą być w dowodzie zbiorczym pojedynczo wymienione;
- korygujące poprzednie zapisy;
- zastępcze - wystawione do czasu otrzymania zewnętrznego obcego dowodu źródłowego;
- rozliczeniowe - ujmujące już dokonane zapisy według nowych kryteriów klasyfikacyjnych.
NOWOŚĆ na Infor.pl: Prenumerata elektroniczna Dziennika Gazety Prawnej KUP TERAZ!
Jeżeli księgi rachunkowe są prowadzone przy użyciu komputera, wówczas za równoważne z dowodami źródłowymi uważa się zapisy w księgach rachunkowych, wprowadzane automatycznie za pośrednictwem urządzeń łączności, informatycznych nośników danych lub tworzone według algorytmu (programu) na podstawie informacji zawartych już w księgach. Jednak podczas rejestrowania tych zapisów muszą zostać spełnione co najmniej następujące warunki, tj.:
- uzyskają one trwale czytelną postać zgodną z treścią odpowiednich dowodów księgowych;
- możliwe jest stwierdzenie źródła ich pochodzenia oraz ustalenie osoby odpowiedzialnej za ich wprowadzenie;
- stosowana procedura zapewnia sprawdzenie poprawności przetworzenia odnośnych danych oraz kompletności i identyczności zapisów;
- dane źródłowe w miejscu ich powstania są odpowiednio chronione, w sposób zapewniający ich niezmienność, przez okres wymagany do przechowywania danego rodzaju dowodów księgowych.
Co w przypadku braku dowodów?
W praktyce gospodarczej występują niejednokrotnie sytuacje gdy jednostka nie posiada dowodów księgowych, tj. jednostka nie ma możliwości uzyskania zewnętrznych obcych dowodów źródłowych.
W takich przypadkach kierownik jednostki może zezwolić na udokumentowanie operacji gospodarczej za pomocą księgowych dowodów zastępczych, sporządzonych przez osoby dokonujące te operacje.
W praktyce zasady ta ma zastosowanie w sytuacji, gdy dowód obcy dokumentujący określoną operację nie może być otrzymany na czas. Kierownik jednostki może wówczas wyrazić zgodę na wystawienie dokumentu zastępczego dla odzwierciedlenia tej operacji. W momencie jednak otrzymania dowodu obcego należy porównać go z treścią dowodu zastępczego, aby sprawdzić, czy nie występują rozbieżności. W przypadku stwierdzenia niezgodności należy dokonać zapisów korygujących, doprowadzających do poziomu zgodnego ze stanem wynikającym z dowodu obcego.
Ponadto, brak możliwości otrzymania zewnętrznego obcego dowodu źródłowego może dotyczyć również sytuacji, gdy podatnik dokonuje zakupu towaru od osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej. Osoba taka nie ma bowiem możliwości wystawienia faktury.
Przy czym, za pomocą dowodów zastępczych nie można dokumentować operacji zawiązanych z zakupami opodatkowanymi VAT oraz skupu metali nieżelaznych od ludności.
Jakie elementy powinien zawierać dowód księgowy?
Przepisy dokładnie precyzują jakie dane/elementy powinien zawierać pełnoprawny dowód księgowy, który może być dokumentem stanowiącym podstawę zapisu w księgach rachunkowych. Otóż dowód taki, zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy o rachunkowości (pkt 1-6), powinien zawierać co najmniej:
1) określenie rodzaju dowodu i jego numeru identyfikacyjnego;
2) określenie stron (nazwy, adresy) dokonujących operacji gospodarczej;
3) opis operacji oraz jej wartość, jeżeli to możliwe, określoną także w jednostkach naturalnych;
4) datę dokonania operacji, a gdy dowód został sporządzony pod inną datą – także datę sporządzenia dowodu;
5) podpis wystawcy dowodu oraz osoby, której wydano lub od której przyjęto składniki aktywów;
6) stwierdzenie sprawdzenia i zakwalifikowania dowodu do ujęcia w księgach rachunkowych przez wskazanie miesiąca oraz sposobu ujęcia dowodu w księgach rachunkowych (dekretacja), podpis osoby odpowiedzialnej za te wskazania.
Przy czym, w myśl art. 21 ust. 1a ustawy o rachunkowości: można zaniechać zamieszczania na dowodzie danych, o których mowa:
- w ust. 1 pkt 1-3 i 5 ustawy, jeżeli wynika to z odrębnych przepisów;
- w ust. 1 pkt 6 ustawy, jeżeli wynika to z techniki dokumentowania zapisów księgowych.
W przypadku gdy na dowodzie księgowy znajdują się zapisy w walutach obcych, wówczas należy na nim uwzględnić przeliczenie ich wartości na walutę polską według kursu obowiązującego w dniu przeprowadzenia operacji gospodarczej. Wynik przeliczenia zamieszcza się bezpośrednio na dowodzie, chyba że system przetwarzania danych zapewnia automatyczne przeliczenie walut obcych na walutę polską, a wykonanie tego przeliczenia potwierdza odpowiedni wydruk.
Ustawodawca zastrzegł również, że na żądanie organów kontroli lub biegłego rewidenta należy zapewnić wiarygodne przetłumaczenie na język polski treści wskazanych przez nich dowodów, sporządzonych w języku obcym.
Dodatkowo, jeżeli dowód nie dokumentuje przekazania lub przejęcia składnika aktywów, przeniesienia prawa własności lub użytkowania wieczystego gruntu albo nie jest dowodem zastępczym, podpisy osób mogą być zastąpione znakami zapewniającymi ustalenie tych osób. Podpisy na dokumentach ubezpieczenia i emitowanych papierach wartościowych mogą być odtworzone mechanicznie.
Czym powinny się charakteryzować dowody księgowe?
Poza powyższymi wskazaniami, warto mieć zawsze na uwadze to, jakimi cechami, według ustawodawcy, powinny się charakteryzować dowody księgowe.
Dowody księgowe powinny być rzetelne, to jest zgodne z rzeczywistym przebiegiem operacji gospodarczej, którą dokumentują, kompletne (tj. zawierające co najmniej dane określone w art. 21 ustawy o rachunkowości) oraz wolne od błędów rachunkowych.
W dowodach księgowych nie można dokonywać wymazywania i przeróbek.
W przypadku pojawienia się błędów w dowodach źródłowych zewnętrznych obcych i własnych, można je korygować jedynie przez wysłanie kontrahentowi odpowiedniego dokumentu zawierającego sprostowanie, wraz ze stosownym uzasadnieniem, chyba że inne przepisy stanowią inaczej.
Polecamy: Instrukcje księgowego. 53 praktyczne procedury z serwisem internetowym
Natomiast błędy w dowodach wewnętrznych mogą być poprawiane przez skreślenie błędnej treści lub kwoty, z utrzymaniem czytelności skreślonych wyrażeń lub liczb, wpisanie treści poprawnej i daty poprawki oraz złożenie podpisu osoby do tego upoważnionej, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej. Nie można poprawiać pojedynczych liter lub cyfr.
Jeżeli jedną operację dokumentuje więcej niż jeden dowód lub więcej niż jeden egzemplarz dowodu, kierownik jednostki ustala sposób postępowania z każdym z nich i wskazuje, który dowód lub jego egzemplarz będzie podstawą do dokonania zapisu.
Na koniec warto podkreślić, że dowód księgowy, który jest właściwy do wprowadzenia kosztu do ksiąg rachunkowych, jest również stosownym dokumentem do celów podatkowych. Podatnik, uznając określone wydatki za koszty uzyskania przychodu, odnosi ewidentne korzyści, ponieważ o te koszty pomniejszona zostaje podstawa opodatkowania. W interesie podatnik jest zatem prawidłowe dokumentowanie transakcji gospodarczych.
Podstawa prawna:
- ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz. U z 2017 r., poz. 2342 ze zm).