W czwartek 7 września 2023 r. wiceminister finansów Artur Soboń w wypowiedzi dla PAP zapewnił, że obecnie nie ma rządowych planów zajmowania się tematem nowelizacji Ordynacji podatkowej. Stanowisko wiceministra wydaje się zamykać kwestię kontrowersyjnych zmian w procedurze podatkowej, przynajmniej na jakiś czas. Warto jednak pamiętać o tym, że część propozycji ujętych w projekcie MF była korzystna dla podatników, a ich zarzucenie można uznać za „wylewanie dziecka z kąpielą”.
Zmiany w Ordynacji podatkowej. Miały być ułatwienia dla podatników…
Żeby w pełni zrozumieć kontekst powyższej wypowiedzi ministra musimy cofnąć się do czerwca. Wtedy Ministerstwo Finansów ogłosiło rozpoczęcie konsultacji podatkowych dotyczących zmian w Ordynacji podatkowej, które miały potrwać do 31 sierpnia 2023 r.
Wraz z ogłoszeniem konsultacji Ministerstwo wyjaśniało m.in. w wypowiedziach dla PAP, że projekt ustawy przewiduje liczne ułatwienia dla podatników, w tym:
- możliwość załatwiania niektórych spraw podatkowych na wniosek podatnika w postępowaniu uproszczonym,
- możliwość umorzenia podatku przed terminem jego płatności,
- możliwość zapłacenia podatku przez osoby spoza najbliższej rodziny podatnika do kwoty 5 tys. zł (obecnie próg ten wynosi 1 tys. zł),
- zniesienie wymogu składania wniosku o stwierdzenie nadpłaty w przypadku, gdy wynika ona z korekty deklaracji,
- uproszczenie trybu korygowania deklaracji z urzędu przez organ podatkowy w ramach czynności sprawdzających,
- zniesienie kompetencji naczelnika urzędu skarbowego do przeprowadzania kontroli podatkowej na rzecz rozszerzenia uprawnień w ramach czynności sprawdzających.
Co do zasady powyższy katalog zmian w Ordynacji podatkowej zawierał także konkretne usprawnienia, które nie budziły kontrowersji wśród podatników. Jednak niecałe dwa tygodnie po ogłoszeniu konsultacji Ministerstwo Finansów zmieniało zdanie i 4 lipca na Twitterze ogłosiło, że projekt zmian w Ordynacji podatkowej nie został wpisany do wykazu prac legislacyjnych rządu i nie będzie dalej procedowany. Co ciekawe, samych konsultacji nie odwołano. Zmienił się jedynie sposób ich określania, tj. Ministerstwo zaczęło używać terminu „prekonsultacje” i do 31 sierpnia zbierało opinie dotyczące projektu ustawy.
...i ukryte zagrożenia
Wydaje się, że decyzja Ministerstwa o rezygnacji z dalszego procedowania projektu mogła mieć związek z szeregiem zastrzeżeń, które wzbudziły proponowane zmiany. Obok bowiem wymienionych ułatwień i uproszczenia procedur w projekcie zmian Ordynacji podatkowej znalazły się rozwiązania jednoznacznie negatywne dla podatników. Do takich zaliczyć należy zmiany dotyczące:
- przedawnienia, które rozszerzały przesłanki pozwalające na zawieszenie biegu terminu przedawnienia,
- interpretacji indywidualnych, których ważność miała zostać ograniczona w czasie do 5 lat,
- tzw. odpowiedzialności kaskadowej członków zarządu spółki kapitałowej.
Szczególnie istotne z punktu widzenia ochrony podatnika były propozycje zmian dotyczących przedawnienia W swej istocie ich przyjęcie prowadziłoby do praktycznego wyeliminowania gwarancyjnego charakteru instytucji, którą jest 5 letni okres przedawnienia zobowiązań podatkowych.
Fikcyjne przedawnienie zobowiązań podatkowych
Pośród szeregu zmian dotyczących przedawniania w konsultowanym projekcie Ministerstwo proponowało wprowadzenie przerwania biegu terminu przedawnienia zobowiązań podatkowych wskutek dokonania wpisu hipoteki przymusowej lub zastawu skarbowego.
Obecnie zgodnie z art. 70 § 8 Ordynacji podatkowej zobowiązania zabezpieczone hipoteką lub zastawem skarbowym w ogóle nie ulegają przedawnieniu. W praktyce jednak przepis ten nie może być skutecznie zastosowany przez organy podatkowe, ponieważ Trybunał Konstytucyjny uznał rozwiązanie polegające na nieprzedawnianiu się zobowiązań zabezpieczonych hipoteką za niekonstytucyjne (wyrok z 8 października 2013 r., sygn. akt SK 40/12). Orzeczenie to dotyczyło co prawda poprzedniego stanu prawnego, jednak zarówno sam Trybunał, jak i sądy administracyjne uznały, że obecna regulacja jest w rzeczywistości odpowiednikiem przepisu zakwestionowanego przez Trybunał. Obecnie zatem zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką lub zastawem skarbowym przedawniają się na zasadach ogólnych, a sam wpis hipoteki lub zastawu nie ma znaczenia dla biegu terminów przedawnienia.
Wejście w życie proponowanej zmiany oznaczać będzie z kolei, że organy podatkowe uzyskają prostą możliwość przerywania biegu terminu przedawnienia. Dla zastosowania hipoteki przymusowej wymagane jest jedynie doręczenie podatnikowi na przykład decyzji ustalającej bądź określającej wysokość zobowiązania podatkowego. Brak jest jakichkolwiek innych przesłanek, jak np. wymogu uprawdopodobnienia, że zobowiązanie podatkowe nie zostanie wykonane, warunkujących zastosowanie tej instytucji. Powstaje więc istotne ryzyko, że organy podatkowe mogą dążyć do nadużywania hipoteki przymusowej lub zastawu skarbowego, wyłącznie w celu przerwania biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego, podobnie jak miało to miejsce w przypadku instrumentalnego wszczynania postępowań karnoskarbowych.
Kolejną problematyczną propozycją zawartą w projekcie zmian Ordynacji jest wprowadzenie dwóch nowych przesłanek zawieszających bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Pierwszą z nich miałoby być wszczęcie postępowania podatkowego w zakresie unikania opodatkowania, drugą – wszczęcie kontroli celno-skarbowej. Trudno jest znaleźć racjonalne uzasadnienie takiego rozszerzenia katalogu sytuacji, w których bieg terminu przedawniania ulega zwieszeniu. Za całkowicie chybioną należy uznać argumentację Ministerstwa, jakoby konieczne było „zapewnienie naczelnikom urzędów celno-skarbowych możliwości skutecznego określania zobowiązań podatkowych przed upływem terminu przedawnienia w sytuacji, w której zwiększyłaby się liczba kontroli celno-skarbowych po odejściu w KAS od kontroli podatkowej.” Niezrozumiałe jest tutaj łączenie propozycji zmian w zakresie biegu terminu przedawnienia ze zmianami organizacyjnymi, mającymi rzekomo wpłynąć na poprawę funkcjonowania organów podatkowych.
Potrzebna jest dogłębna dyskusja
Mając na uwadze problematyczność części zmian w Ordynacji zaproponowanych w projekcie Ministerstwa pozytywnie ocenić należy przywołaną na wstępie wypowiedź wiceministra finansów. Uwagę zwraca zwłaszcza odniesienie się do kwestii przedawnienia i stwierdzenie wiceministra, że: „Przedłużenie terminów przedawniania nie jest rozwiązaniem, którego oczekują podatnicy to nie jest kierunek, w którym chcielibyśmy iść”.
Tym samym przeprowadzone przez Ministerstwo Finansów „prekonsultacje”, nawet jeżeli z punktu widzenia organizacyjnego i komunikacyjnego nie były idealne, przełożyły się na pozytywny dla podatników efekt w postaci wycofania się z niekorzystnych dla nich zmian. Co może jednak martwić to, jak wynika z wypowiedzi wiceministra, zupełne zarzucenie prac nad nowelizacją Ordynacji podatkowej i odłożenie na półkę również rozwiązań upraszczających procedurę podatkową. W tym zakresie konieczna jest dogłębna dyskusja, którą postulował sam wiceminister w czasie ogłaszania prekonsulacji.
Magdalena Kuźniarska, Manager
Marcin Klukowski, Senior Consultant
Tax Advisory Services, CRIDO