Każde przedsiębiorstwo funkcjonujące w obrocie gospodarczym może skorzystać z prawa do zmiany obecnej formy prawnej w inną. Takie przekształcenie działalności gospodarczej nie spowoduje jej likwidacji. Może natomiast nałożyć na przedsiębiorcę nowe obowiązki prawne lub podatkowe. Reorganizacja formy prawnej prowadzenia działalności gospodarczej w zdecydowanej większości nie wpływa na zobowiązania finansowe. Warto jednak zwrócić uwagę na pewne zobowiązania prawne i finansowe związane z procesem transformacji spółek.
Przepisy ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. z 2000 Nr 94, poz. 1037 ze zm.) wskazują na możliwe do wystąpienia w obrocie handlowym przekształcenia form prowadzenia działalności gospodarczych. Dla każdego z rodzaju transformacji mogą wystąpić inne zobowiązania prawne lub podatkowe. W dalszej części poruszone zostaną kwestie związane bezpośrednio z przekształceniami najczęściej obecnymi w obrocie handlowym.
Przekształcenie spółki osobowej
Zagadnienia związane z przekształceniami, które wpływają na zobowiązania podatkowe, należy rozpocząć od wyjaśnienia, że spółka osobowa nie jest podatnikiem podatku dochodowego. Podatnikami tego podatku są bezpośrednio wspólnicy spółek osobowych. Odnosząc się do kwestii przekształcenia spółek osobowych należy wskazać, że transformacje wskazanych spółek podzielić należy na dwa rodzaje. Dzieje się tak z uwagi na rożne zobowiązania podatkowe, które wystąpią po dokonanej reorganizacji. W obrocie handlowym możliwa jest transformacja spółek osobowych w inne spółki osobowe lub bezpośrednio w spółki kapitałowe.
Przekształcenie spółki osobowej w inną spółkę osobową nie wpływa znacząco na zmiany w kwestiach podatkowych. Po przekształceniu w spółkę osobową, wspólnicy rozliczają się z podatku dochodowego w ten sam sposób jak dotychczas. Spółka osobowa jest nadal podatnikiem od podatku od towarów i usług (VAT) oraz od podatku akcyzowego. Oznacza to, że pomimo zmiany formy prawnej działalności spółki nie zachodzą żadne modyfikacje w zobowiązaniach finansowych. Co więcej, wspólnicy spółki mogą nawet nie zamykać ksiąg rachunkowych spółki.
Kiedy należy otworzyć księgi rachunkowe
Inaczej w kwestiach podatkowych przedstawia się przekształcenie spółek osobowych w spółki kapitałowe, do których Kodeks spółek handlowych zalicza spółki: z ograniczoną odpowiedzialnością lub akcyjną. Jednym z podstawowych skutków podatkowych po transformacji jest zobowiązanie do ponoszenia odpowiedzialności za zobowiązania przekształconej spółki. W tym aspekcie ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. ordynacja podatkowa (Dz.U. z 1997 Nr 137, poz. 926 ze zm.) w art. 93 i następnych wskazuje jednoznacznie, że następcy prawni (więc spółki powstałe z przekształcenia) wstępują we wszelkie prawa i obowiązki podatkowe swoich poprzedników (spółek przekształconych).
Zatem, powstała w wyniku przekształcenia spółka kapitałowa kontynuuje działalność spółki osobowej i jest podmiotem zobligowanym do ponoszenia ciężarów podatkowych swojej poprzedniczki. W teorii określane jest to zasadą kontynuacji podmiotowej. Dotyczy to także obowiązków wynikających z ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U. z 1994 Nr 121, poz. 591 ze zm.), które odnoszą się do zamykania ksiąg rachunkowych. W przypadku zmiany formy prawnej ze spółki osobowej na spółkę kapitałową księgi powinny być zamknięte na dzień poprzedzający zmianę formy prawnej, nie później jednak niż w ciągu 3 miesięcy od dnia zaistnienia tego zdarzenia (art. 12 ust. 2 pkt 3 ustawy o rachunkowości). Na dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych sporządza się rachunek zysków i strat wykazujący stan majątkowy firmy. Po przekształceniu spółka na podstawie art. 12 ust. 1 pkt 3 ustawy o rachunkowości będzie zobowiązana sporządzić bilans otwarcia oraz założyć księgi rachunkowe na dzień zmiany formy prawnej w ciągu 15 dni od dnia przekształcenia.
Kwestią odnoszącą się bezpośrednio do wspólników przekształcanej spółki osobowej jest obowiązek zapłacenia podatku dochodowego. W związku z dokonanym przekształceniem formy prawnej działalności i uzyskaniem przez wspólników udziałów lub akcji w spółce kapitałowej nie będą oni zobowiązani do zapłaty podatku dochodowego. Taki obowiązek wystąpi dopiero w przyszłości, jeżeli zdecydują się oni na odpłatne zbycie udziałów lub akcji uzyskanych wcześniej poprzez to przekształcenie. W przeciwnym wypadku takie zobowiązanie finansowe zwyczajnie nie wystąpi.
Zbycie udziałów w spółce z o.o. – obowiązki informacyjne i rejestrowe
Przekształcenie spółki kapitałowej
Odmiennie z punktu prawnego i podatkowego wygląda przekształcanie spółek kapitałowych. Przede wszystkim spółki kapitałowe to forma prawna organizacji podmiotów gospodarczych, które cechuje brak odpowiedzialności wspólników lub akcjonariuszy za zobowiązania spółki. Innymi słowy założeniem tej formy prawnej jest skierowanie odpowiedzialności za zobowiązania na samą spółkę, nie zaś na jej wspólników. Zarówno w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością jak i akcyjnej występuje charakterystyczne dla tych spółek oddzielenie sfery właścicielskiej od zarządu spółki.
Spółka kapitałowa przekształcona w spółkę osobową zgodnie z unormowaniami ustawy o rachunkowości wymaga zamknięcia ksiąg rachunkowych, podobnie jak wymagało tego przekształcenie w odwrotną stronę. Księgi powinny być zamknięte na dzień na dzień poprzedzający zmianę formy prawnej, nie później jednak niż w ciągu 3 miesięcy od dnia zaistnienia tego zdarzenia (art. 12 ust. 2 pkt 3 ustawy o rachunkowości). Tym samym spółka otwierając nowy rok obrotowy i zakładając nowe księgi rachunkowe przestaje być płatnikiem podatku dochodowego. Jednak przy tym rodzaju przekształcania bardzo ważne jest również, aby dokonać złożenia rocznego zeznania podatkowego od osób prawnych. Taki obowiązek ciąży na przekształcanej spółce kapitałowej na podstawie ustawy o CIT, tj. z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych oraz o zmianie niektórych ustaw regulujących zasady opodatkowania (Dz.U. z 1992 Nr 21, poz. 86 ze zm.).
Opodatkowanie podatkiem dochodowym wartości tzw. niepodzielonych zysków spółki kapitałowej przy transformacji tego rodzaju działalności w spółkę osobową wywołuje spore wątpliwości zarówno wśród praktyków jak i teoretyków. Dla przedstawienia tylko „wierzchołka” tego problemu wskazać należy, że jako niepodzielne zyski spółki kapitałowej rozumie się takie zyski, które przekształcana spółka zarobiła, płacąc tym samym podatek CIT. Co ważne, zyski te jednak nie są wypłacane wspólnikom lub akcjonariuszom w formie dywidendy. Pomimo wielu sprzeciwów w tym przedmiocie, organy podatkowe uważają, iż w po reorganizacji prawnej spółki obowiązek zapłacenia 19% podatku istnieje po stronie przekształconej spółki. Jak pokazuje praktyka działalności tychże organów, nie zanosi się na szybką zmianę ich stanowiska.
Przekształcenie spółki cywilnej w jawną
Przy przekształceniu funkcjonującej do tej pory spółki kapitałowej w spółkę osobową następuje kontynuacja zobowiązań podatnika w zakresie VAT. Spółka osobowa jest normalnym podatnikiem VAT w związku, z czym nie wystąpią przeszkody w rozliczeniu podatku należnego z podatkiem naliczonym spółki przekształcanej. Co za tym idzie, w zakresie tego podatku należy dokonać jedynie aktualizacji wcześniejszego zgłoszenia VAT.
Wspomnieć należy tylko, że w odniesieniu do drugiego rodzaju transformacji spółek kapitałowych, a mianowicie w inne spółki kapitałowe przepisy ustawy o rachunkowości (art. 12 ust. 3 pkt 1) pozwalają nie zamykać i nie otwierać ksiąg rachunkowych. Podobnie jak miało to miejsce w przypadku przekształcenia spółki osobowej oraz spółki cywilnej w inną spółkę osobową. Na koniec należy podkreślić, że spółka przekształcana staje się spółką przekształconą z chwilą wpisu spółki przekształconej do rejestru (tzw. dzień przekształcenia). Jednocześnie właściwy sąd rejestrowy z urzędu wykreśla spółkę przekształcaną.
Upadłość spółki a odpowiedzialność zarządu
Zmiana formy opodatkowania musi być zgłoszona
Przekształcenia form prowadzenia działalności gospodarczej w obrocie gospodarczym są dozwolone, a niekiedy również z mocy prawa konieczne. Do takich sytuacji można zaliczyć przypadki podatnik z mocy przepisów ustawowych, kiedy podatnik pozbawiony zostaje prawa do rozliczania się poprzez wybraną przez niego formą opodatkowania lub w przypadku, kiedy przekroczony zostanie w spółce cywilnej określony poziom obrotów. Każde przedsiębiorstwo funkcjonujące w obrocie gospodarczym może skorzystać z prawa do zmiany obecnej formy prawnej w inną. Nie można jednak przy tym zapominać, że jeżeli podatnik zdecyduje się na zmianę formy opodatkowania przychodów z działalności, powinien najpóźniej do 20 stycznia nowego roku podatkowego, od którego ma nastąpić zmiana w rozliczaniu, zgłosić taką zmianę.
Autorem jest: Kancelaria Prawna Skarbiec, specjalizująca się w przeciwdziałaniu bezprawiu urzędniczemu i w kontrolach podatkowych