Podatkowi od spadków i darowizn, podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Nabycie własności rzeczy znajdujących się za granicą lub praw majątkowych wykonywanych za granicą podlega podatkowi tylko wtedy, jeżeli w chwili otwarcia spadku spadkobiorca był polskim obywatelem lub rezydentem.
Podatkowi nie podlega nabycie własności rzeczy ruchomych znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych podlegających wykonaniu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli w dniu nabycia ani nabywca, ani też spadkodawca nie byli polskimi obywatelami lub rezydentami.
Nie jest też opodatkowane nabycie praw autorskich i praw pokrewnych, praw do projektów wynalazczych, znaków towarowych i wzorów zdobniczych oraz wierzytelności wynikających z nabycia tych praw, nabycie w drodze dziedziczenia środków z pracowniczego programu emerytalnego, nabycie w drodze spadku środków zgromadzonych na rachunku zmarłego członka otwartego funduszu emerytalnego, środków zgromadzonych na indywidualnym koncie emerytalnym oraz na indywidualnym koncie zabezpieczenia emerytalnego.
Dla celów podatkowych spadkobiorców traktuje się odmiennie, zależnie od związków łączących ich ze spadkodawcą, zostali podzieleni na trzy grupy podatkowe. Do grup pierwszej i drugiej zaliczają się: małżonek, zstępni (tzn. kolejni potomkowie tej samej osoby, jej dzieci, wnuki, prawnuki, praprawnuki itd.), wstępni (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie itd.), pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha, teściowie, zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków oraz małżonkowie innych zstępnych. Wszystkie pozostałe osoby zaliczane są do trzeciej grupy podatkowej.
Sprzedaż towarów uzyskanych w spadku po przedsiębiorcy
Podatnicy zaliczani do trzeciej grupy mogą skorzystać ze zwolnienia od podatku, w przypadku nabycia gospodarstwa rolnego, pod warunkiem że w wyniku nabycia zostanie utworzone lub powiększone gospodarstwo rolne, a jego powierzchnia będzie nie mniejsza niż 11 ha i nie większa niż 300 ha oraz gospodarstwo to będzie prowadzone przez spadkobiorcę przez okres co najmniej 5 lat od dnia nabycia. Ze zwolnienia korzysta też nabycie praw do wkładów w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub w spółdzielni kółek rolniczych, nabycie przez rolnika pojazdów rolniczych i maszyn rolniczych oraz części do tych pojazdów i maszyn pod warunkiem, że te pojazdy i maszyny rolnicze w ciągu 3 lat od daty otrzymania nie zostaną przez nabywcę sprzedane lub darowane osobom trzecim; niedotrzymanie tego warunku powoduje utratę zwolnienia.
Ze zwolnienia będzie też korzystać nabycie w drodze spadku lub zapisu windykacyjnego zabytków ruchomych i kolekcji wpisanych do rejestru zabytków, a także zabytków użyczonych muzeum w celach naukowych lub wystawienniczych na okres nie krótszy niż 2 lata, oraz dzieł sztuki i rękopisów będących przedmiotem twórczości spadkodawcy oraz materiałów bibliotecznych, jeżeli spadkodawca zajmował się twórczością lub działalnością naukową, oświatową, artystyczną, literacką lub publicystyczną, a także nabycie zabytków ruchomych i kolekcji wpisanych do rejestru zabytków, a także zabytków użyczonych muzeum w celach naukowych lub wystawienniczych na okres nie krótszy niż 2 lata i nabycie w drodze spadku prawa do rekompensaty w rozumieniu ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2014 r. poz. 1090).
Nabycie w drodze dziedziczenia lub darowizny przez osoby tworzące rodzinę zastępczą lub prowadzącego rodzinny dom dziecka, o których mowa w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, pieniędzy lub innych rzeczy, korzysta ze zwolnienia pod warunkiem, że pieniądze te lub rzeczy w okresie 12 miesięcy od dnia ich otrzymania zostaną przeznaczone na cele bezpośrednio związane ze sprawowaniem pieczy zastępczej.
Zgodnie z art. 924 i 925 Kodeksu cywilnego – spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku, natomiast otwarcie spadku następuje z chwilą śmierci spadkodawcy. Oznacza to, że z chwilą śmierci należące do spadkodawcy prawa i obowiązki stają się spadkiem, który podlega przepisom prawa spadkowego, a data śmierci (chwila śmierci) spadkodawcy ustala, kto staje się spadkobiercą oraz co wchodzi w skład masy spadkowej. Treść art. 925 Kodeksu cywilnego jednoznacznie wskazuje, że z chwilą śmierci spadek nabywa wyłącznie spadkobierca.
Czy odszkodowanie wypłacone z ubezpieczenia spadkodawcy jest opodatkowane?
Nabycie po zmarłym może nastąpić w drodze dziedziczenia, zapisu zwykłego, dalszego zapisu, zapisu windykacyjnego i polecenia testamentowego.
Obowiązek podatkowy, przy nabyciu w drodze dziedziczenia, powstaje z chwilą przyjęcia spadku. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Brak oświadczenia spadkobiorcy w tym terminie jest jednoznaczny z przyjęciem z dobrodziejstwem inwentarza (tzn. spadkobierca odpowiada za długi spadkowe tylko do wysokości aktywów nabytego spadku), tak więc brak złożenia oświadczenia nie spowoduje, że spadek nie zostanie nabyty i nie powstanie obowiązek podatkowy.
Spadkobiercy nabywają wspólnie wszystkie składniki majątku, a udział w spadku jest określony w formie ułamka. Spadkodawca może jednak zobowiązać spadkobiercę do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby, jest to tzw. zapis zwykły. Przedmiot zapisu zostaje wyłączony z masy spadkowej, a pozostała część spadku nie uwzględniona w zapisie, będzie podlegała normalnemu podziałowi w ramach dziedziczenia. Spadkodawca może także nałożyć na spadkobiercę lub na zapisobiercę obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem, jest to tzw. polecenie testamentowe. Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wykonania zapisu zwykłego, dalszego zapisu lub polecenia.
W testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że konkretna osoba nabywa konkretny przedmiot, jest to tzw. zapis windykacyjny. Przedmiotem zapisu windykacyjnego mogą być rzeczy oznaczone co do tożsamości, zbywalne prawa majątkowe, przedsiębiorstwo, gospodarstwo rolne, ustanowienie użytkowania lub służebności na rzecz zapisobiercy. Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, postanowienia częściowego stwierdzającego nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia lub wydania europejskiego poświadczenia spadkowego.
Jeżeli nabycie niezgłoszone do opodatkowania stwierdzono następnie pismem, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą sporządzenia pisma; jeżeli pismem takim jest orzeczenie sądu, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia. W przypadku gdy nabycie nie zostało zgłoszone do opodatkowania, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą powołania się przez podatnika przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej na fakt nabycia.
Podatnicy są obowiązani złożyć w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego zeznanie podatkowe o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych SD-3. Do zeznania podatkowego dołącza się dokumenty mające wpływ na określenie podstawy opodatkowania.
Nowe wzory formularzy SD-3 i SD-3/A od 1 stycznia 2016 r.
Podstawę opodatkowania stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów (czysta wartość), ustalona według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia, czyli w dacie śmierci spadkodawcy i przeciętnych cen rynkowych stosowanych w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku z uwzględnieniem ich miejsca położenia, stanu i stopnia zużycia, oraz w obrocie prawami majątkowymi tego samego rodzaju, z dnia powstania obowiązku podatkowego.
Długi obejmują wszelkie pieniężne roszczenia cywilnoprawne związane z przedmiotem spadku. Ciężarami są inne niż dług obciążenia nabytej rzeczy lub prawa, które w chwili nabycia zmniejsza jego wartość rynkową. Jeżeli spadkobierca lub osoba, na której rzecz został uczyniony zapis zwykły lub windykacyjny, zostali obciążeni obowiązkiem wykonania polecenia lub zapisu zwykłego, wartość obciążenia z tego tytułu stanowi ciężar spadku, zapisu zwykłego lub windykacyjnego, a w przypadku polecenia, o ile zostało wykonane.
Do długów i ciężarów zalicza się między innymi koszty leczenia i opieki w czasie ostatniej choroby spadkodawcy, jeżeli nie zostały pokryte za jego życia i z jego majątku, koszty pogrzebu spadkodawcy, łącznie z nagrobkiem, w takim zakresie, w jakim koszty te odpowiadają zwyczajom przyjętym w danym środowisku, jeżeli nie zostały pokryte z majątku spadkodawcy, z zasiłku pogrzebowego lub nie zostały zwrócone w innej formie, oraz koszty postępowania spadkowego, wynagrodzenie wykonawcy testamentu, obowiązki wykonania zapisów i poleceń zamieszczonych w testamencie, wypłaty z tytułu zachowku oraz inne obowiązki wynikające z przepisów Kodeksu cywilnego dotyczących spadków.
Jeżeli przed dokonaniem wymiaru podatku nastąpi ubytek rzeczy spowodowany siłą wyższą, do ustalenia wartości przyjmuje się stan rzeczy w dniu dokonania wymiaru, a odszkodowanie za ubytek należne z tytułu ubezpieczenia wlicza się do podstawy wymiaru.
To po stronie nabywcy leży określenie wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych. Jeśli organ nie zgadza się z zadeklarowaną przez podatnika wartością, wzywa go do zmiany w terminie nie krótszym niż 14 dni od dnia doręczenia wezwania, podając jednocześnie wartość według własnej, wstępnej oceny. Jeżeli nabywca, pomimo wezwania, nie określi wartości lub poda wartość nieodpowiadającą wartości rynkowej, organ dokona jej określenia z uwzględnieniem opinii biegłego lub przedłożonej przez nabywcę wyceny rzeczoznawcy. Jeżeli organ podatkowy powoła biegłego, a wartość określona z uwzględnieniem jego opinii różnić się będzie o więcej niż 33% od wartości podanej przez nabywcę, koszty opinii biegłego ponosi nabywca.
Wolna od podatku, w przypadku podatnika zaliczającego się do trzeciej grupy podatkowej, jest wartość nabytych od spadkodawcy w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło otwarcie spadku (ostatnie nabycie), własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości nie przekraczającej 4.902 zł. Cała wartość ponad tą kwotę podlega opodatkowaniu w następujący sposób: do 10278 zł podatek wynosi 12%; w przedziale 10278 zł do 20556 zł podatek wynosi 1233 zł 40 gr i 16% od nadwyżki ponad 10 278 zł; powyżej kwoty 20556 zł podatek wynosi 2877 zł 90 gr i 20% od nadwyżki ponad 20 556 zł.
Jeżeli przedmiotem nabycia jest prawo majątkowe polegające na obowiązku świadczeń powtarzających się na rzecz nabywcy, a wartość tego prawa nie może być ustalona w chwili powstania obowiązku podatkowego, podstawę opodatkowania ustala się w miarę wykonywania tych świadczeń. Naczelnik urzędu skarbowego może jednak za zgodą podatnika przyjąć za podstawę opodatkowania prawdopodobną wartość świadczeń powtarzających się za cały czas trwania obowiązku tych świadczeń.
Ulgą, z której może skorzystać nabywca zaliczający się do trzeciej grupy podatkowej, jest tzw. ulga mieszkaniowa. Przedmiotowa ulga polega na tym, iż do podstawy opodatkowania nie wlicza się czystej wartości lokalu lub budynku do łącznej wysokości nieprzekraczającej 110 m2 jego powierzchni użytkowej (ulga przysługuje stosownie do wielkości udziału).
Od kiedy należy liczyć datę nabycia mieszkania w drodze spadku
Ulga przysługuje przy nabyciu prawa do lokalu lub budynku mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub udziału w takim prawie, spółdzielczego prawa do domu jednorodzinnego albo udziału w takim prawie, tytułem dziedziczenia, zapisu zwykłego, zapisu windykacyjnego, dalszego zapisu lub polecenia testamentowego. Skorzystanie z tej ulgi możliwe jest jedynie, gdy nabywca sprawował opiekę nad spadkodawcą na podstawie pisemnej umowy z podpisem notarialnie poświadczonym, przez co najmniej dwa lata od dnia poświadczenia podpisów przez notariusza.
Podatnik korzystający z tej ulgi nie może być właścicielem innego budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość bądź będąc nim, musi przenieść własność budynku lub lokalu na rzecz zstępnych, Skarbu Państwa lub gminy w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego. Nie może też dysponować spółdzielczym lokatorskim prawem do lokalu mieszkalnego, spółdzielczym własnościowym prawem do lokalu mieszkalnego lub wynikającym z przydziału spółdzielni mieszkaniowej, prawem do domu jednorodzinnego lub prawem do lokalu w małym domu mieszkalnym, a w razie dysponowania tymi prawami, podatnik musi przekazać je zstępnym lub do dyspozycji spółdzielni, w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego. Nie może być najemcą lokalu lub budynku lub będąc nim, musi rozwiązać umowę najmu w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego.
Żeby nie stracić prawa do ulgi, podatnik musi zamieszkiwać w nabytym lokalu, którego dotyczy ulga, będąc zameldowanym na pobyt stały i nie dokonać jego zbycia przez okres 5 lat od dnia złożenia zeznania podatkowego, jeżeli w chwili złożenia zeznania nabywca mieszka i jest zameldowany na pobyt stały w nabytym lokalu lub budynku, od dnia zamieszkania potwierdzonego zameldowaniem na pobyt stały w nabytym lokalu lub budynku, jeżeli nabywca zamieszka i dokona zameldowania na pobyt stały w ciągu roku od dnia złożenia zeznania podatkowego. Jeżeli nabyty budynek lub lokal jest zajęty przez osoby trzecie, spełnienie niniejszych warunków może nastąpić w okresie 5 lat od dnia nabycia, w tym wypadku zawiesza się odpowiednio bieg terminu przedawnienia do dokonania wymiaru podatku. Można natomiast zbyć udział w tym budynku lub lokalu, nie tracąc prawa do ulgi, na rzecz innego ze spadkobierców. Zbycie może też nastąpić na rzecz innego nabywcy, pod warunkiem, że będzie ono uzasadnione koniecznością zmiany warunków lub miejsca zamieszkania, a przeznaczenie środków uzyskanych ze sprzedaży na nabycie innego budynku lub lokalu mieszkalnego (udziału w budynku lub lokalu) albo spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego (udziału w takim prawie), albo budowę innego budynku lub lokalu nastąpi w całości w okresie dwóch lat od dnia zbycia i łączny okres zamieszkiwania w zbytym i nabytym albo wybudowanym budynku lub lokalu, potwierdzonego zameldowaniem na pobyt stały, wyniesie 5 lat.
Autor: Izabela Żurkowska-Mróz, doradca podatkowy