Powtarzające się dostawy od jednego kontrahenta - rozliczenie VAT i dokumentacja

Wielu polskich przedsiębiorców zajmuje się sprzedażą towarów tylko na rzecz krajowych kontrahentów. Z reguły każda dostawa na rzecz danego kontrahenta jest fakturowana odrębnie. Jeśli jednak dostawy mają miejsce regularnie dla tego samego kontrahenta, należy rozważyć możliwość zbiorczego fakturowania dostaw za ustalone okresy rozliczeniowe (np. za wszystkie dostawy dokonane na rzecz kontrahenta w danym miesiącu). Podatnicy mają wątpliwości, czy taki sposób fakturowania jest dopuszczalny? Jak w takim przypadku należy wskazać na fakturze datę dokonania dostawy? Czy zaliczka otrzymana na poczet dostaw wykonywanych w danym okresie wpływa na powstanie obowiązku podatkowego?

Polecamy: Biuletyn VAT

Polecamy: INFORLEX Księgowość i Kadry

Kiedy powstaje obowiązek podatkowy dla dostaw towarów

Zgodnie z zasadą ogólną określoną przez art. 19a ust. 1 ustawy o VAT obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania dostawy towarów. Przy czym - jak wynika z art. 19a ust. 4 w zw. z ust. 3 ustawy o VAT - dostawę dokonywaną w sposób ciągły uznaje się za dokonaną z upływem:

• każdego okresu, do którego odnoszą się płatności lub rozliczenia, aż do momentu zakończenia tej dostawy - w przypadku dostawy ciągłej, dla której w związku z jej dokonaniem ustalane są następujące po sobie terminy płatności lub rozliczeń,
• każdego roku podatkowego, aż do momentu zakończenia tej dostawy - w przypadku dostawy ciągłej dokonywanej przez okres dłuższy niż rok, dla której w związku z jej dokonywaniem w danym roku nie upływają terminy płatności lub rozliczeń. 

Zasada to nie dotyczy dostawy, o której mowa w art. 7 ust. 1 pkt 2 i ust. 9 ustawy o VAT, tj. wydania towarów na podstawie:

• umowy dzierżawy, najmu, leasingu lub innej umowy o podobnym charakterze zawartej na czas określony (chodzi o umowy, w wyniku których, zgodnie z przepisami o podatku dochodowym, odpisów amortyzacyjnych dokonuje korzystający, oraz umowy leasingu, których przedmiotami są grunty) lub
• umowy sprzedaży na warunkach odroczonej płatności

- jeżeli umowa przewiduje, że w następstwie normalnych zdarzeń przewidzianych tą umową lub z chwilą zapłaty ostatniej raty prawo własności zostanie przeniesione.

Choć przepisy wyznaczające datę powstania obowiązku podatkowego dla dostaw dokonywanych w sposób ciągły obowiązują już kilka lat (weszły w życie 1 stycznia 2014 r.), jednak praktyczne ich stosowanie od samego początku budzi wiele wątpliwości. Według podatników przepisy te dawały możliwość rozliczania VAT od sumy dostaw dokonanych w danym okresie rozliczeniowym. Skutkowało to wyznaczeniem daty powstania obowiązku podatkowego z upływem ostatniego dnia okresu rozliczeniowego oraz wystawieniem jednej faktury zbiorczej za wszystkie dostawy dokonane w tym okresie rozliczeniowym.

Stanowisko organów podatkowych dotyczące definicji dostawy ciągłej

Zdaniem organów podatkowych za dostawę ciągłą nie należy uznawać sprzedaży, w ramach której można wyodrębnić samodzielne, poszczególne dostawy, zidentyfikowane co do przedmiotu dostawy, ilości dostarczonych towarów oraz momentu jej dokonania. Za przykład może posłużyć interpretacja indywidualna Dyrektora IS w Warszawie z 27 maja 2015 r. (sygn. IPPP1/4512-190/15-4/KC), w której organ podatkowy odmówił podatnikowi prawa do zastosowania skutków określonych przez art. 19a ust. 3 i ust. 4 ustawy o VAT dla dostaw towarów dokonywanych w przyjętym okresie rozliczeniowym. IS uznała, że skoro sprzedawca może wyodrębnić i określić ilość każdorazowo wydanych towarów oraz datę ich wydania, to nawet jeśli te dostawy są wielokrotne i powtarzalne, nie spełniają warunków do uznania ich za sprzedaż o charakterze ciągłym. Istotą sprzedaży ciągłej jest bowiem występowanie czynności, które są stale w fazie wykonywania, co uniemożliwia wyodrębnienie poszczególnych czynności (dostaw). W rezultacie z pisma wynika, że:

(...) art. 19a ust. 3 i 4 ustawy, nie będzie miał zastosowania w opisanej sprawie. (...) Wnioskodawca dokonujący dostaw towarów na rzecz Kontrahenta, powinien rozpoznać obowiązek podatkowy z tytułu dostawy tych towarów na podstawie zasady ogólnej tj. art. 19a ust. 1 ustawy, czyli z chwilą dokonania dostawy.

Analogiczne stanowisko wynika z interpretacji indywidualnych Dyrektora IS w Poznaniu z 25 kwietnia 2016 r. (sygn. ILPP2/4512-1-69/16-4/SJ) oraz Dyrektora IS w Warszawie z 1 września 2014 r. (sygn. IPPP3/443-539/14-2/JF).

Stanowisko sądów administracyjnych dotyczące definicji dostawy ciągłej

Choć nie ma wątpliwości, że art. 19a ust. 4 w zw. z ust. 3 ustawy o VAT odnosi się do dostaw ciągłych, jednak obecnie sądy administracyjne inaczej interpretują znaczenie pojęcia „ciągłość”, niż czynią to organy podatkowe. Kluczowy w tym zakresie jest wyrok NSA z 11 kwietnia 2017 r. (sygn. akt I FSK 1104/15) dotyczący dostaw towarów dokonywanych w dziesięciodniowych lub miesięcznych okresach rozliczeniowych.

Zdaniem NSA nie ma podstaw do przypisania pojęciu dostawy świadczonej w sposób ciągły tylko takich dostaw, dla których nie można wyodrębnić poszczególnych świadczeń cząstkowych. Przykładem takich dostaw, dla których nie da się wyodrębnić poszczególnych czynności dostawcy i nie można określić, kiedy się rozpoczynają i kończą pewne świadczenia, są dostawy: energii elektrycznej, cieplnej lub chłodniczej oraz gazu przewodowego, uregulowane w art. 19a ust. 5 pkt 4 lit. a) ustawy o VAT. Skoro jednak dostawy te zostały uregulowane odrębnie, to nie ma do nich zastosowania art. 19a ust. 4 w zw. z ust. 3 ustawy o VAT. W związku z tym, że nie ma innych dostaw, które spełniałyby ten warunek, taka wykładnia przepisów art. 19a ust. 4 w zw. z ust. 3 ustawy o VAT, jakiej dokonują organy podatkowe, prowadzi do tego, że wskazane normy są puste. Jest to zatem wykładnia błędna.

Zdaniem NSA przez pojęcie dostawy świadczonej w sposób ciągły, o której mowa w art. 19a ust. 4 w zw. z ust. 3 ustawy o VAT, należy rozumieć dostawę, która jest realizowana w sposób ciągły, w drodze świadczeń częściowych, dla której ustalane są następujące po sobie terminy płatności lub rozliczeń. O tym, kiedy dokonanie poszczególnych dostaw (świadczeń częściowych) w sposób powtarzalny można będzie uznać za dokonanie dostawy w sposób ciągły, a kiedy będziemy mieli do czynienia z szeregiem odrębnych dostaw, których nie uznamy za wykonywane w sposób ciągły, powinna decydować ocena konkretnego stanu fatycznego. Zdaniem sądu warunek ten spełnia przyjęcie zobowiązania do dokonania szeregu dostaw częściowych określonych towarów, objętych jednym stosunkiem zobowiązaniowym, kiedy z góry przyjęto powtarzalność dostaw i ustalono dla nich okresy rozliczeniowe.

Należy zaznaczyć, że wyrok NSA z 11 kwietnia 2017 r. (sygn. akt I FSK 1104/15) zmienił dotychczasową, niekorzystną dla podatników, linię orzecznictwa (zgodną ze stanowiskiem organów podatkowych), zaprezentowaną przez NSA we wcześniejszych wyrokach z 28 października 2016 r. (sygn. akt I FSK 425/15) oraz z 19 marca 2015 r. (sygn. akt I FSK 215/14).

Możliwość rozliczania dostaw towarów za ich sumę zrealizowaną w danym okresie rozliczeniowym potwierdzają też kolejne wyroki NSA z 12 lipca 2017 r. (sygn. akt I FSK 1714/15) oraz z 2 lutego 2018 r. (sygn. akt I FSK 1906/15). W obu tych wyrokach składy orzekające uznały, że:

(...) za dostawy o charakterze ciągłym, o których mowa w art. 19a ust. 4 w związku z art. 19a ust. 3 u.p.t.u. należy uznać ciąg kolejnych, odrębnych dostaw dokonywanych w dłuższym niż miesiąc okresie czasu, będący wynikiem ustaleń poczynionych pomiędzy kontrahentami, czy zawartych pomiędzy nimi umów, w ramach których dostawca zobowiązuje się wobec nabywcy do dostarczania na jego rzecz ściśle określonych towarów, według ustalonego planu.

Ta korzystna dla podatników linia orzecznicza daje podstawy do rozpoznawania obowiązku podatkowego z końcem każdego okresu rozliczeniowego, w przypadku gdy strony ustalą rozliczanie dostaw w cyklach rozliczeniowych. Niezależnie od liczby dostaw dokonanych w danym cyklu rozliczeniowym obowiązek podatkowy nie powstaje odrębnie z momentem dokonania poszczególnych dostaw towarów, lecz w całości do wszystkich dostaw łącznie, dokonanych w przyjętym okresie rozliczeniowym, z chwilą jego upływu.

Taka wykładnia przepisów znacznie upraszcza rozliczanie przez podatników zobowiązań podatkowych z tytułu dostaw towarów wykonywanych w sposób ciągły. Jej zaletą jest wykazywanie podatku należnego od sumy dokonanych dostaw, na moment zakończenia okresu rozliczeniowego. Niewątpliwą zaletą jest również prawo do zbiorczego fakturowania sumy dostaw dokonanych w danym okresie (a nie pojedynczych transakcji). 

Jak rozliczyć wcześniejszą zapłatę przy dostawie ciągłej

Otrzymanie zapłaty przed końcem okresu rozliczeniowego powoduje po stronie sprzedawcy powstanie obowiązku podatkowego w dniu otrzymania zapłaty, w odniesieniu do otrzymanej kwoty. Tak wynika z art. 19a ust. 8 ustawy o VAT.

Przykład

Zgodnie z umową handlową zawartą na okres od 1 maja do 31 grudnia br., dostawca (firma „X”) zobowiązał się do dostarczania pieców gazowych na rzecz firmy „Y”. Strony ustaliły, że dostawy będą rozliczane za okresy miesięczne.

Pierwszy cykl rozliczeniowy obejmuje okres od 1 do 31 maja. 30 kwietnia dostawca otrzymał zaliczkę na poczet dostaw realizowanych w pierwszym cyklu rozliczeniowym. W związku z otrzymaną zapłatą obowiązek podatkowy powstał dwukrotnie:

• pierwszy raz - w dniu otrzymania zaliczki, tj. 30 kwietnia, w odniesieniu do otrzymanej kwoty,

• drugi raz - w ostatnim dniu okresu rozliczeniowego, tj. 31 maja, w odniesieniu do pozostałej kwoty zapłaty za sumę dostaw towarów dokonanych w maju.

Jak fakturować dostawy dokonane w okresie rozliczeniowym

W przypadku dostawy towarów rozliczanej okresowo, o której mowa w art. 19a ust. 4 w zw. z ust. 3 ustawy o VAT, sprzedawca wystawia fakturę:

• w dowolnym momencie przed dokonaniem dostawy towarów, jeżeli faktura zawiera informację, jakiego okresu rozliczeniowego dotyczy (art. 106i ust. 8 ustawy o VAT),
• nie później niż 15 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano dostawy (art. 106i ust. 1 ustawy o VAT).

W praktyce faktura zbiorcza potwierdzająca sumę dostaw wykonanych w okresie rozliczeniowym jest wystawiana najwcześniej w dniu dokonania ostatniej dostawy w ramach przyjętego przez strony cyklu rozliczeniowego i nie później niż 15 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym upłynął ostatni dzień cyklu rozliczeniowego dla dokonanych dostaw.

Przykład

W ramach umowy handlowej zawartej na okres 3 lat dostawca (firma „X”) zobowiązał się do dostarczania szkła hartowanego na rzecz firmy „Y”. Strony ustaliły, że dostawy będą rozliczane za okresy rozliczeniowe, które wynoszą 20 dni.

Pierwszy cykl rozliczeniowy obejmował okres od 1 do 20 kwietnia. W ramach tego okresu dostawca dokonał dwóch dostaw towarów - 5 i 19 kwietnia. Obowiązek podatkowy powstał ostatniego dnia okresu rozliczeniowego, tj. 20 kwietnia. Fakturę zbiorczą należy wystawić najpóźniej do 15 maja.

Drugi cykl rozliczeniowy obejmował okres od 21 kwietnia do 10 maja. W ramach tego okresu dostawca dokonał trzech dostaw towarów: 21, 26 i 30 kwietnia. Obowiązek podatkowy powstał 10 maja. Fakturę zbiorczą należy wystawić najpóźniej do 15 czerwca (termin należy liczyć od zakończenia okresu rozliczeniowego, a nie od ostatniej dostawy dokonanej w ramach tego okresu).

Na fakturze zbiorczej jako datę dokonania (zakończenia) dostawy towarów, o której mowa w art. 106e ust. 1 pkt 6 ustawy o VAT, należy podać ostatni dzień okresu rozliczeniowego. Jeżeli faktura zbiorcza jest wystawiana właśnie ostatniego dnia okresu, to wystarczające jest podanie jedynie daty jej wystawienia. Nie ma konieczności podawania daty zakończenia dostawy towarów.

Podstawa prawna:

• art. 7 ust. 1 pkt 2 i ust. 9, art. 19a ust. 1, ust. 3, ust. 4, ust. 5 pkt 4 lit. a) i ust. 8, art. 106e ust. 1 pkt 6, art. 106i ust. 1, ust. 7 pkt 1 i ust. 8 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług - j.t. Dz.U. z 2017 r. poz. 1221; ost.zm. Dz.U. z 2018 r. poz. 650

Aneta Szwęch

ekspert w zakresie podatków i rachunkowości