Składka zdrowotna przedsiębiorców. Problem z podstawą wymiaru - dochód z działalności gospodarczej na cele składki zdrowotnej inaczej określany niż dla celów podatkowych
Rzecznik Praw Obywatelskich wskazuje, że do jego biura wpływają skargi przedsiębiorców na nowe regulacje w zakresie rozliczania składki zdrowotnej, wynikające z wejścia w życie w 2022 roku przepisów Polskiego Ładu. W szczególności problemy przedsiębiorców powoduje to, że dochód z działalności gospodarczej na cele składki zdrowotnej jest inaczej określany niż dla celów podatkowych. W wielu przypadkach przedsiębiorcy płacą składkę zdrowotną od wyższej podstawy niż podatek dochodowy.
Co do zasady przedsiębiorca za każdy miesiąc podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu płaci składkę na to ubezpieczenie. Składka zdrowotna jest naliczana od miesięcznej podstawy jej wymiaru, stanowiącej dochód z działalności gospodarczej uzyskany w miesiącu poprzedzającym miesiąc, za który opłacana jest składka. Jeżeli podstawa wymiaru składki zdrowotnej w danym miesiącu jest niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w pierwszym dniu roku składkowego, podstawę wymiaru składki zdrowotnej za ten miesiąc stanowi kwota tego wynagrodzenia.
Jak podkreśla Rzecznik Praw Obywatelskich, w świetle obowiązujących obecnie przepisów przy obliczeniu składki zdrowotnej nie można uwzględnić poniesionej w działalności gospodarczej straty. Ale stratę z działalności gospodarczej można odliczyć w ramach rozliczeń podatkowych.
Ponadto Rzecznik Praw Obywatelskich wskazał na problemy wynikające w czasie zawieszenia działalności gospodarczej. W takiej sytuacji nie jest bowiem możliwe odliczenie dla celów składki zdrowotnej np. kosztów poniesionych w okresie zawieszenia wykonywania działalności.
Dyrektor Zespołu Prawa Administracyjnego i Gospodarczego BRPO Piotr Mierzejewski poprosił w piśmie z 8 grudnia 2022 r. dyrektora Departamentu Podatków Dochodowych w MF Jarosława Szatańskiego o ustosunkowanie się do zgłoszonych problemów - w tym także pod kątem potrzeby ewentualnych zmian przepisów.
Na ww. pismo odpowiedział Michał Dzięgielewski, dyrektor departamentu w Ministerstwie Zdrowia w poniżej obszernie cytowanym piśmie z 10 stycznia 2023 r.
Problemy ze składką zdrowotną od 2022 roku. Ministerstwo Zdrowia prowadzi konsultacje z księgowymi
Dyrektor Dzięgielewski wskazał, że ustawa z 29 października 2021 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2021 r. poz. 2105, ze zm.), tzw. Polski Ład, wprowadziła zmiany do ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2022 poz. 2561 z późn. zm.; dalej jako „ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej”). Jak literalnie wskazuje uzasadnienie projektu legislacyjnego ustawy Polski Ład - zob. druk sejmowy nr 1532 i 1532-A, Sejm IX kadencji - „Projekt wprowadza zmiany w zakresie wysokości składki zdrowotnej opłacanej przez przedsiębiorców. Projekt zakłada, że podstawą wymiaru tej daniny będą co do zasady rzeczywiste dochody przedsiębiorcy w miejsce stałej opłaty ryczałtowej”. Wskutek tych zmian po wejściu w życiu przepisów Polskiego Ładu zarówno pracownik, jak i przedsiębiorca płacą składkę zdrowotną proporcjonalnie do swojego dochodu.
Ponadto Dyrektor Dzięgielewski poinformował, że obecnie prowadzone są konsultacje społeczne ze środowiskiem księgowych dotyczące możliwości uproszczenia podstawy wymiaru składki zdrowotnej. Ze strony środowiska księgowych została przedstawiona propozycja, aby jeden z parametrów podatkowych - np. kwotę dochodu przedsiębiorcy wskazywaną w PIT-B - uczynić podstawą wymiaru składki zdrowotnej. Zgodnie z wyjaśnieniami przedstawionymi stronie społecznej przez Ministerstwo Zdrowia w obecnie obowiązującym stanie prawnym wyżej wymieniona propozycja nie jest możliwa do realizacji, bowiem różnicę pomiędzy podstawą opodatkowania w podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej jako „PIT”) a podstawą wymiaru składki w ubezpieczeniu zdrowotnym generują przepisy prawa, z których część została wprowadzona do regulacji Polskiego Ładu w odpowiedzi na postulaty przedsiębiorców i księgowych.
Jak wskazał przedstawiciel Ministerstwa Zdrowia, w aktualnie obowiązującym stanie prawnym różnica w ustalaniu podstawy opodatkowania podatkiem PIT i podstawy obliczenia składki zdrowotnej wynika z następujących przepisów:
a) art. 35 i 36 ustawy z dnia 9 lutego 2022 r. o zmianie ustawy - Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2022 r. poz. 807),
b) art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2022 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2022 r. poz. 1265),
Zdaniem Dyrektora Dzięgielewskiego uchylenie powyższych przepisów prawa stanowiłoby przypadek zmiany normatywnej niekorzystnej dla przedsiębiorców oraz rodziłoby wątpliwości na gruncie konstytucyjnych standardów wynikających z zasady ochrony praw słusznie nabytych (art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.). Jak stwierdził Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 10 lipca 2000 r. (sygn.SK 21/99) - zasada lex retro non agit oraz zasada ochrony praw nabytych mają charakter zasad przedmiotowych, wyznaczających granice ingerencji władzy publicznej w sferę praw podmiotowych. Naruszenie tych zasad może uzasadniać zarzut niedopuszczalnego wkroczenia przez tę władzę w sferę konstytucyjnie chronionych praw lub wolności jednostki, co w konsekwencji prowadzi do stwierdzenia sprzecznego z porządkiem konstytucyjnym naruszenia tych praw lub wolności.
c) art. 81 ust. 2ca ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej (dodawany nowelizacją z pkt 2),
Ministerstwo Zdrowia stoi na stanowisku, że zmiana prawa w tym zakresie nie jest możliwa ze względu na kwestie aksjologiczne; regulacje art. 82 ust. 8-9a ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej mają charakter prospołeczny i rehabilitacyjny - dotyczą aktywizacji gospodarczej osób przynależących do grup wymagających wsparcia ze strony Państwa,
d) art. 66 ust. 1 pkt 1 lit c ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej, w myśl którego osoby, które zawiesiły wykonywanie działalności gospodarczej na podstawie przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców (Dz.U. z 2021 r. poz. 162), nie podlegają pod obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne z tytułu działalności pozarolniczej,
W opinii Ministerstwa Zdrowia zniwelowanie tej różnicy wymagałoby rozszerzenia tytułu ubezpieczenia zdrowotnego na cały okres prowadzenia działalności pozarolniczej, obejmujący także zawieszenie tej działalności, co spowodowałoby zwiększenia obciążania przedsiębiorców składką zdrowotną.
Ministerstwo Zdrowia proponuje zmiany w składce zdrowotnej. Składka stała od 2024 roku
W związku z powyższym Ministerstwo Zdrowia zaproponowało odmienny sposób uproszczenia ustalenia miesięcznej składki zdrowotnej, tj. wprowadzenie od 1 stycznia 2024 r. instytucji składki stałej, obliczonej od 1/12 postawy rocznej wykazanej w ostatnim złożonym dokumencie rozliczeniowym, obejmującym rozliczenie składki rocznej.
Analizy Ministerstwa Zdrowia i Ministerstwa Finansów - cel: uproszczenie obliczenia podstawy wymiaru składki zdrowotnej
Dyrektor Dzięgielewski poinformował też, że Ministerstwo Zdrowia wspólnie z Ministerstwem Finansów analizuje również inne możliwości mogące przyczynić się do uproszczenia obliczania podstawy wymiaru składki zdrowotnej oraz przybliżenia jej do podstawy opodatkowania w podatku PIT. Przedmiotem analizy jest również możliwość wprowadzenia do regulacji składki zdrowotnej rozwiązać zbliżonych do rozliczania straty lub zatorów płatniczych w PIT, jednakże wstępne wyniki już teraz pozwalają na stwierdzenie, że wprowadzenie takich rozwiązań jeszcze bardziej skomplikuje sposób ustalania podstawy wymiaru składki zdrowotnej. Z tego powodu Ministerstwo Zdrowia ściśle współpracuje w tym zakresie z Ministerstwem Finansów i Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, a także konsultuje kierunku ewentualnych zmian normatywnych ze stroną społeczną.
Minimalna podstawa wymiaru składki zdrowotnej dla przedsiębiorców
Przedstawiciel Ministerstwa Zdrowia, odnosząc się do problemu minimalnej podstawy składki zdrowotnej dla osób prowadzących działalność gospodarczą (aktualnie jest to kwota minimalnego wynagrodzenia) poinformował, że zgodnie z polskim systemem ubezpieczenia zdrowotnego wszystkie osoby posiadające tytuł do ubezpieczenia zdrowotnego są zobowiązane do uiszczenia chociaż minimalnej składki zdrowotnej stosownie do swoich możliwości finansowych w zamian za możliwość korzystania ze świadczeń finansowanych przez publicznego płatnika (NFZ). W ocenie Ministerstwa Zdrowia obowiązująca regulacja prawna w zgodzie z konstytucyjną zasadą równości nakłada na przedsiębiorców obowiązek w sposób niedyskryminujący, a dopiero przyjęcie odmiennego rozwiązania mogłoby skutkować nieuzasadnionym uprzywilejowaniem ubezpieczonych należących do grupy przedsiębiorców.
Koszty poniesione w okresie zawieszenia działalności gospodarczej a podstawa wymiaru składki zdrowotnej
Co do niemożności uwzględnienia w postawie wymiaru składki zdrowotnej kosztów poniesionych w okresie zawieszenia działalności gospodarczej, Dyrektor Dzięgielewski wyjaśnił, że zgodnie z art. 81 ust. 2zd ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej ilekroć w ust. 2 i 2b-2zc jest mowa o przychodach i kosztach ich uzyskania w rozumieniu ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych lub ustawy z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne, to nie uwzględnia się w tych przychodach i kosztach ich uzyskania przychodów osiągniętych i kosztów poniesionych w okresie zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej na podstawie przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców. Zdaniem Ministerstwa Zdrowia przepis ten należy rozumieć w ten sposób, że w okresie zawieszenia działalności gospodarczej zarówno poniesione przez przedsiębiorcę koszty jak i uzyskane przychody pozostają neutralne składkowo, tzn. w okresie zawieszenia działalności gospodarczej przedsiębiorca nie podlega obowiązkowi składkowemu.
Jak wskazał przedstawiciel Ministerstwa Zdrowia, to następstwo rozwiązania systemowego, wyrażonego w art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej, zgodnie z którym tytuł ubezpieczeniowy przedsiębiorcy ulega wyłączeniu w okresie zawieszenia działalności gospodarczej. Zdaniem resortu zdrowia zmiana tej regulacji doprowadziłaby to poszerzenia obowiązku składkowego, a przez to do podniesienia ciężaru finansowego związanego z jego realizacją.
Źródło: Rzecznik Praw Obywatelskich