Obowiązki majątkowe, np. niespłacone zobowiązania z chwilą śmierci spadkodawcy przechodzą na jego spadkobierców (art. 922 kodeksu cywilnego – dalej „k.c.”). Kolejnymi etapami mającymi na celu wyegzekwowanie zaległości od spadkobierców są:
1. Przeprowadzenie postępowania spadkowego (i uzyskanie prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku) po zmarłym, aby dokładnie określić kto należy do kręgu osób, które po nim dziedziczą.
2. Skierowanie pozwu o zapłatę przeciwko spadkobiercom.
3. Skierowanie wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego w przypadku braku chęci dobrowolnego uregulowania długu.
Samochód w firmie 2015 – multipakiet
Przeprowadzenie postępowania spadkowego.
Wraz z upływem czasu prawdopodobieństwo, że spadkobiercy przeprowadzili postępowanie spadkowe po zmarłym rośnie, choć wcale nie jest to zasadą. Niejednokrotnie bowiem postępowanie spadkowe jest przeprowadzane dopiero po kilku, kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu latach od dnia otwarcia spadku, tj. od dnia śmierci spadkodawcy. W sądzie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy (a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, w sądzie miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część) można ustalić czy postępowanie spadkowe po danej osobie nie zostało już przeprowadzone.
W przypadku braku takiego postępowania trzeba wystąpić z odpowiednim wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku. Jeśli nie jest nam znany krąg osób, które mogą dziedziczyć po zmarłym to powinniśmy wystąpić do:
- urzędu miasta lub gminy ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub
- Wydziału Udostępniania Informacji Departamentu Spraw Obywatelskich MSWiA (dawniej Centralnego Biuro Adresowego) o wskazanie następców prawnych uprawnionych do dziedziczenia po zmarłym dłużniku.
Należy pamiętać, że istnieją dwa kręgi spadkobierców – testamentowi i ustawowi. Powołanie tych pierwszych do spadkobrania wynika z ostatniej woli spadkobiercy tj. testamentu. Natomiast spadkobiercy ustawowi są powołani do spadku z mocy ustawy (tzw. dziedziczenie ustawowe). Szczegółowe zasady spadkobrania z mocy ustawy znajdują się w kodeksie cywilnym - tytule II Dziedziczenie ustawowe (art. 931 kodeksu cywilnego i następne).
Zakres odpowiedzialności spadkobierców .
Spadkobiercy w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku mogą: odrzucić spadek – wtedy co do zasady nie dziedziczą ani długów, ani aktywów spadku; przyjąć spadek wprost oraz przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Rozważymy dwie ostatnie możliwości. W przypadku przyjęcia spadku wprost odpowiedzialność spadkobierców jest nieograniczona, a więc odpowiadają za wszystkie długi spadkodawcy. Natomiast przy przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza odpowiedzialność spadkobierców jest limitowana wielkością aktywów wchodzących w skład spadku.
Dwa przykłady dla wyjaśnienia zasad przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza:
1. W spadku po zmarłym znalazły się długi (pasywa) w wysokości 2 000 zł (pożyczka) i 5 000 (kredyt). Do spadku weszła też działka o wartości 10 000 zł (aktywa). Spadkobiercy przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza, więc będą odpowiadali do kwoty 7 000 zł.
2. W spadku po zmarłym znalazły się długi (pasywa) w wysokości 10 000 zł (niespłacone zobowiązania) i ruchomości wycenione na 2 000 zł (aktywa). Spadkobiercy przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza, więc ich odpowiedzialność ograniczy się do kwoty 2 000 zł.
Powyższe przykłady wyjaśniają, że przy przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza górną granicą odpowiedzialności spadkobierców jest wysokość aktywów spadku. Dlatego przy tego rodzaju odpowiedzialności niezbędnym jest sporządzenie spisu inwentarza (o ile nie był wcześniej sporządzony), którego dokonuje komornik na zlecenie sądu.
Przy odrzuceniu spadku należy pamiętać, że jeżeli spadkobierca odrzuci spadek i nie uczyni tego samego za swoje (małoletnie bądź ubezwłasnowolnione) dzieci to jego udział spadkowy (w tym długi z nim związane) przypadnie dzieciom z dobrodziejstwem inwentarza (z mocy ustawy – art. 1015 k.c.). Nigdy nie zdarzy się sytuacja, aby nie było spadkobierców ustawowych, ponieważ w ostateczności zawsze dziedziczy Skarb Państwa - z dobrodziejstwem inwentarza (art. 935 k.c.).
Wystąpienie z pozwem przeciwko spadkobiercom
Jeżeli mamy już prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku czy to wprost czy to z dobrodziejstwem inwentarza to kolejnym krokiem będzie uzyskanie odpowiedniego orzeczenia sądu stwierdzającego obowiązek zapłaty spadkobierców.
W tym celu koniecznym będzie wystąpienie z pozwem o zapłatę przeciwko spadkobiercom. Należy pamiętać o terminach przedawnienia roszczenia przeciwko spadkobiercom (w tym zakresie odsyłam do kodeksu cywilnego tytułu VI. Przedawnienie roszczeń – art. 117 i następne). Natomiast sporządzenie pozwu o zapłatę przeciwko spadkobiercom ułatwi nam lektura następujących artykułów:
Wezwanie do zapłaty. Kolejny świstek, czy ważny dokument?
Należy pamiętać, że spadkobierców, podobnie jak każdego innego dłużnika, należy wezwać do zapłaty, dając mu tym samym szansę na dobrowolne uregulowanie długu.
Jak ustalić, który sąd będzie właściwy do rozpoznania mojej sprawy?
Jak uzyskać korzystny wyrok lub nakaz zapłaty. Trzy tryby postępowania sądowego
Pozew o zapłatę do sądu. Wszystko co trzeba wiedzieć, żeby go przygotować
Załączniki do pozwu windykacyjnego - jakie dokumenty załączyć do pozwu
Koniecznym załącznikiem (dowodem) na odpowiedzialność spadkobierców będzie prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku.
Klauzula wykonalności. Kolejny krok po uzyskaniu nakazu zapłaty lub wyroku
Wystąpienie z wnioskiem o wszczęcie postępowania egzekucyjnego
Posiadając prawomocny nakaz zapłaty lub wyrok stwierdzający obowiązek zapłaty możemy przystąpić do przymusowego wyegzekwowania długu poprzez wszczęcie postępowania egzekucyjnego przeciwko spadkobiercom. Informacje jak to zrobić znajdziemy w artykule: Wniosek do komornika o wszczęcie postępowania egzekucyjnego.
STAN PRAWNY: 21.01.2015 r.
PODSTAWA PRAWNA
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst pierwotny: Dz. U. Nr 16 poz. 93 z późn. zmianami) – k.c.:
art. 922-927 – przepisy ogólne dotyczące spadków
art. 931-940 – dziedziczenie ustawowe
art. 1012-1024 – przyjęcie i odrzucenie spadku
Ustawa z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych (Dz.U. nr 14 poz. 85):
art. 46 ust. 1 pkt 3 – gminny zbiór meldunkowy
Art. 39 kodeksu postępowania cywilnego – właściwość wyłączna w sprawach spadkowych
Michał Marciniak, ekspert Kancelarii Prawniczej FORUM (Grupa Kredyt Inkaso)