Status podatnika VAT oraz obowiązek rejestracji
Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o VAT, podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 2, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności. Działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody (art. 15 ust. 2 ustawy o VAT). Nawet jeżeli podatnik okazjonalnie dokonuje odpłatnych czynności, to takie zachowanie, w myśl przytoczonych przepisów pozwala uznać podmiot za podatnika podatku VAT. Już sam fakt dokonywania odpłatnych czynności podlegających opodatkowaniu wystarczy, aby podmiot ten automatycznie stał się podatnikiem VAT (przy założeniu, że wobec dokonywanych czynności nie zostaną wypełnione przesłanki negatywne, skutkujące zwolnieniem z tego obowiązku).
Na przykład Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie w wyroku z dnia 15.11.2017 r., sygn. akt I SA/Ol 645/17 (orzeczenie nieprawomocne) wskazał, że: „(…) warunkiem koniecznym do uznania danego podmiotu za podatnika podatku od towarów i usług jest ustalenie, że działa on niezależnie jako producent, handlowiec, usługodawca, pozyskujący zasoby naturalne, rolnik czy wykonujący wolny zawód. Przy czym należy zauważyć, że ani formalny status danego podmiotu jako podatnika zarejestrowanego, ani okoliczność, że dana czynność została wykonana wielokrotnie lub jednorazowo, lecz z zamiarem częstotliwości, nie mogą przesądzać o opodatkowaniu tej czynności bez każdorazowego ustalenia, że w odniesieniu do tej konkretnej czynności podmiot ten występował w charakterze podatnika podatku od towarów i usług”.
Ustawodawca nakłada na podatników obowiązek złożenia zgłoszenia rejestracyjnego przed dniem wykonania pierwszej czynności określonej w art. 5 (art. 96 ust. 1 ustawy o VAT). Obowiązek rejestracyjny dotyczy jedynie tych podmiotów, którzy nie korzystają ze zwolnienia na podstawie art. 113 ust. 1 i 9 lub wykonujących wyłącznie czynności zwolnione od podatku na podstawie art. 43 ust. 1 lub przepisów wydanych na podstawie art. 82 ust. 3 (art. 96 ust 1 w zw. z ust. 3 ustawy o VAT). Podmioty korzystające z ww. zwolnień mogą dokonać rejestracji, natomiast nie jest to obligatoryjne. Rejestracja jest bowiem czynnością deklaratoryjną, potwierdzającą fakt posiadania statusu czynnego podatnika VAT.
Polecamy: Biuletyn VAT
Obowiązek wystawienia faktury przez podatnika niezarejestrowanego
W związku z powyższym należy zauważyć, iż wykonywanie czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem VAT powoduje po stronie podatnika powstanie obowiązku podatkowego (art. 19a ust. 1 ustawy o VAT).
Wobec tego, w momencie kiedy po stronie podatnika powstał obowiązek podatkowy związany z wykonywaniem czynności podlegających opodatkowaniu, na podstawie art. 106b ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT, taki podatnik powinien wystawić fakturę dokumentującą ww. czynności. Faktura jest dokumentem sformalizowanym, potwierdzającym istnienie określonego zdarzenia, skutkującego powstaniem obowiązku podatkowego. W takiej sytuacji nabywca towarów lub usługobiorca, który otrzymał fakturę od podatnika niezarejestrowanego może powziąć wątpliwość, co do możliwości skorzystania z prawa do pomniejszenia podatku należnego o kwotę podatku naliczonego.
Prawo do odliczenia podatku naliczonego VAT na podstawie faktury wystawionej przez podatnika niezarejestrowanego
Jak już zostało wskazane, o statusie podatnika przysądzają czynności opodatkowane nie zaś fakt dopełnienia formalności w postaci rejestracji. Nawet nie spełniając formalnej przesłanki związanej z rejestracją, dokonanie czynności podlegającej opodatkowaniu na podstawie art. 5 ustawy o VAT spowoduje powstanie obowiązku podatkowego, który w konsekwencji należy udokumentować fakturą.
W związku z powyższym powstaje wątpliwość, czy kontrahenci otrzymujący takie faktury będą uprawnieni do odliczenia podatku naliczonego. Przesłanka związana z obowiązkiem rejestracji podatnika stanowi jedynie warunek formalny. Natomiast w żadnym przypadku nie wywiera wpływu na prawo do skorzystania przez kontrahenta podatnika z podstawowego obowiązku podatkowego – odliczenia podatku naliczonego. Istotnym bowiem jest, żeby podatnik, który zaniechał obowiązku rejestracyjnego lub nie dopełnił obowiązku rejestracji w terminie, zachowywał się jak podatnik VAT czynny – spełnił wszystkie przesłanki materialne:
- dokonał czynności podlegających opodatkowaniu - zrealizował przesłankę powodującą powstanie obowiązku podatkowego;
- wystawił fakturę dokumentującą ww. czynność;
- dokonał zapłaty podatku należnego w związku z realizacją obowiązku podatkowego.
Na przykład TSUE w wyroku z dnia 19.10.2017 r., sygn. akt C-101/16 wypowiedział się na korzyść podatników. Dokonując oceny, Trybunał wskazał, że: „ (…) Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zasada neutralności podatkowej w zakresie VAT wymaga, aby odliczenie podatku naliczonego zostało przyznane, jeżeli zostały spełnione wymogi materialne, nawet wówczas, gdy niektóre wymogi formalne zostały pominięte przez podatników (…). Inaczej może być jednak w przypadku, gdy naruszenie takich wymogów formalnych skutkuje uniemożliwieniem dostarczenia pewnych dowodów na spełnienie wymagań materialnych”.
W związku z powyższym należy stwierdzić, że niedopełnienie obowiązku rejestracyjnego nie wyklucza uznania danego podmiotu za podatnika, ponieważ już sama czynność podlegająca opodatkowaniu decyduje o uzyskaniu statusu podatnika VAT. W takim przypadku podatnik niezarejestrowany będzie mógł wystawić fakturę.
Co więcej, wystawiona przez niego faktura będzie stanowić dokument potwierdzający rzeczywiste wykonanie czynności podlegających opodatkowaniu. A w związku z tym, kontrahent będzie mógł skorzystać z prawa do pomniejszenia podatku należnego o kwotę podatku naliczonego wynikającego z faktury wystawionej przez podatnika niezarejestrowanego.
Maria Strelczenko, młodszy konsultant podatkowy w ECDP Sp. z o. o.