Nie ulega wątpliwości, że intencją wprowadzonych przez ustawodawcę zmian było zwalczanie nieuczciwych podmiotów, które nie są związane z prowadzeniem działalności gospodarczej w rozumieniu ustawy VAT, lecz nastawione są np. na wprowadzanie do obrotu „pustych” faktur lub wyłudzenia zwrotu podatku. W tej kwestii podjęte zostały środki mające na celu identyfikację podejrzanych podatników i uniemożliwienie im rejestracji lub szybkie wyrejestrowywanie.
Przesłanki wykreślenia z rejestru VAT
W wyniku nowelizacji ustawy, katalog podstawowych przesłanek skutkujących wykreśleniem z rejestru VAT objął sytuacje, w których podatnik nie istnieje lub mimo podjętych i udokumentowanych prób nie ma możliwości skontaktowania się z nim albo jego pełnomocnikiem – dane podane w zgłoszeniu rejestracyjnym okazują się niezgodne z prawdą lub podatnik albo jego pełnomocnik nie stawia się na wezwania organu.
Co istotne, przed wprowadzeniem omawianych zmian, organ dokonywał wykreślenia z rejestru wyłącznie w ramach prowadzonych czynności sprawdzających. Uchylenie tej części przepisu oznacza natomiast, że grupa przedsiębiorców narażonych na wykreślenie z rejestru VAT znacznie się powiększyła.
Polecamy książkę: VAT 2017. Komentarz
Jednocześnie na podstawie dodanego do art. 96 ustawy VAT ust. 9a obok już istniejących przesłanek wprowadzono szczegółowe warunki skutkujące wykreśleniem z rejestru VAT. Organ wykreśla podatnika z rejestru także wtedy, gdy przedsiębiorca:
- zawiesił wykonywanie działalności gospodarczej na okres co najmniej 6 kolejnych miesięcy;
- obowiązany do złożenia deklaracji, nie złożył ich za 6 kolejnych miesięcy lub 2 kolejne kwartały składał miesięcznie lub kwartalnie i nie wykazał sprzedaży oraz nabyć towarów lub usług z kwotami podatku do odliczenia;
- wystawiał „puste” faktury;
- prowadząc działalność gospodarczą wiedział lub miał uzasadnione podstawy do tego, aby przypuszczać, że uczestniczy w procederze oszustwa lub nadużycia podatkowego.
Firma w upadłości a rejestr VAT
Konstrukcja znowelizowanych przepisów w szczególnie niekorzystnym świetle stawia te firmy, wobec których sąd wydał postanowienie o ogłoszeniu upadłości. Niestety ustawodawca nie przewidział lub zignorował fakt, iż działania uszczelniające, które maja na celu zwalczanie nieuczciwych podatników mogą wywierać negatywne konsekwencje również dla firm będących w stanie upadłości.
Jest to nieuzasadnione, a wręcz niezrozumiałe, gdyż taka kategoria podatników z uwagi na prowadzone przez sąd postępowanie upadłościowe nadal – choć za pośrednictwem komisarza sądowego lub syndyka – wykonuje pewne czynności, w tym czynności opodatkowane VAT. Ma ono na celu zaspokojenie wierzycieli, w tym także Skarb Państwa. Jednakże przeprowadzenie postępowania upadłościowego wobec firmy, która została wykreślona z rejestru VAT może poważnie utrudnić sprzedaż składników majątku upadłego. Należy mieć na uwadze, że pozbawienie danego podmiotu statusu podatnika VAT lub VAT UE pozbawia go praw i obowiązków z tym związanych, m.in. prawa do posługiwania się aktywnym numerem podatnika VAT czy VAT UE oraz prawa do zwrotu podatku VAT.
Równocześnie należy wskazać, że istotą postępowania upadłościowego jest wyzbycie się majątku upadłego m.in. poprzez spieniężenie jego nieruchomości. Pozbawienie firmy statusu podatnika VAT znacząco może utrudnić ich zbycie (np. brak podatku naliczonego u nabywcy). Co więcej, syndyk niewłaściwie prowadzący rozliczenia VAT upadłego i nieświadomy wykreślenia firmy z rejestru VAT może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnoskarbowej, a skuteczne zaspokojenie wierzycieli staje pod znakiem zapytania.
Jak się bronić?
Nie ulega wątpliwości, że firma w stanie upadłości wykazuje ograniczoną aktywność gospodarczą. Jednak z uwagi na cel wprowadzonych przepisów, w żadnym wypadku nie powinno się traktować jej na równi z oszustami podatkowymi wyłudzającymi podatek VAT. Działania organów podatkowych polegające na wykreśleniu z rejestru VAT firm w stanie upadłości należy uznać za całkowicie nieuzasadnione i niesprawiedliwe. Konsekwencje dokonania tych czynności nie mają natury czysto porządkowej czy technicznej, ale co do zasady wpływają na sferę praw i obowiązków podatnika określonych ustawą VAT.
Z utrwalonej linii orzeczniczej wynika, że „organ przed podjęciem decyzji o wykreśleniu z rejestru VAT powinien wyjaśnić z należytą starannością wszelkie wątpliwości co do zaistnienia przesłanek stanowiących podstawę wykreślenia danego podmiotu z właściwego rejestru”. Pomimo że cytowany wyrok zapadł na gruncie poprzednio obowiązujących przepisów, to nie ulega wątpliwości, iż konkluzje zawarte w tym orzeczeniu mają swoje odzwierciedlenie także w obecnym stanie prawnym. Wydaje się zatem, że jedynym i skutecznym rozwiązaniem w sytuacji wykreślenia firmy w stanie upadłości z rejestru VAT będzie uwiarygodnienie okoliczności faktycznych świadczących o dalszym wykonywaniu przez nią działalności gospodarczej – w tym przypadku wyzbywania się składników majątku przedsiębiorstwa i dochodzenia swych praw przed sądem.
Autor: Kancelaria Prawna Skarbiec, specjalizująca się w przeciwdziałaniu bezprawiu urzędniczemu, w kontrolach podatkowych i celno-skarbowych oraz optymalizacji podatkowej