Jak rozliczyć zyski z funduszy inwestycyjnych

Przepisy wprowadziły bardzo ważny podział na dwie podstawowe grupy przychodów z kapitałów:

1) Do pierwszej należą przychody, które są opodatkowane za pośrednictwem podmiotu wypłacającego korzyści z inwestycji (np. odsetki, dywidendy, wartość umorzonych jednostek funduszu inwestycyjnych).
Podatnik, który otrzymuje tego typu przychody z kapitałów pieniężnych tylko w wyjątkowych sytuacjach musi samodzielnie podatek od dochodu wykazać w zeznaniu rocznym. Ta pierwsza grupa opodatkowana jest na podstawie art. 30a updof.

2) Druga grupa przychodów z kapitałów pieniężnych (dochody ze zbycia papierów wartościowych) wykazywana jest w zeznaniu PIT-38, inwestor samodzielnie oblicza i odprowadza podatek już po zakończeniu roku podatkowego. Podstawą prawną w tym przypadku jest art. 30b updof

Oba sposoby opodatkowania mogą wystąpić w przypadku inwestycji w fundusze inwestycyjne.

Podatek pobiera fundusz inwestycyjny, a podatnik nie rozlicza zysków w zeznaniu rocznym

Fundusz inwestycyjny pobiera 19% zryczałtowany podatek dochodowy od dochodu z tytułu udziału w funduszach kapitałowych. Zasady te stosuje się w przypadku najpopularniejszej formy inwestowania w fundusze inwestycyjne jaką jest nabycie i następnie umorzenie jednostek funduszy inwestycyjnych (poza działalnością gospodarczą).

Obowiązują też w przypadku inwestycji w certyfikaty inwestycyjne - w przypadku ich umorzenia przez fundusz inwestycyjny.

Należy jednak uważać rozliczając inwestycje w certyfikaty inwestycyjne zakończone w 2007 r.. Od zysków z tych inwestycji podatek może pobrać fundusz, ale może też wystąpić sytuacja, kiedy to inwestor będzie musiał sam zapłacić podatek dochodowy i złożyć PIT-38 (szczegóły patrz niżej „Inwestycja w certyfikaty inwestycyjne – zyski opodatkowuje fundusz czy inwestor?”)

Inna niż 19% stawka podatku może wynikać z umów o unikaniu podwójnego opodatkowania, których stroną jest Polska.

Zastosowanie stawki podatku wynikającej z właściwej umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania lub niepobranie (niezapłacenie) podatku zgodnie z taką umową jest możliwe pod warunkiem udokumentowania dla celów podatkowych miejsca zamieszkania podatnika certyfikatem rezydencji.

Jeżeli fundusz inwestycyjny pobrał podatek dochodowy, inwestor zazwyczaj nie będzie miał żadnych obowiązków względem fiskusa.

Warto jednak sprawdzić prawidłowość pobrania podatku. Osoby zainteresowane taką kontrolą muszą pamiętać o metodzie FIFOFirst In First Out Chodzi o to, że w przypadku złożenia przez inwestora żądania odkupienia np. jednostek uczestnictwa – fundusz ma obowiązek odkupić w pierwszej kolejności te jednostki, które były nabyte najwcześniej przez inwestora. Jest to reguła stosowana przy obliczaniu podatku dochodowego w sytuacji, gdy nie wszystkie np. jednostki będące w posiadaniu inwestora zostaną umorzone. Cechą inwestowania w fundusze jest to, że inwestor dokupuje jednostki w miarę napływu wolnych środków, a proces inwestycyjny trwa często przez wiele lat. Podobnie jest z „wychodzeniem z inwestycji” – portfel redukuje się często stopniowo. W momencie wywiązywania się z obowiązków podatkowych należy rozstrzygnąć, które z jednostek uczestnictwa pozostały w portfelu inwestora, a które zostały umorzone. Najczęściej nie jest możliwa identyfikacja jednostek uczestnictwa czy certyfikatów inwestycyjnych, umarzanych, wykupywanych lub w inny sposób unicestwianych. Dlatego przyjmuje się, że wykupowane czy umarzane w pierwszej kolejności są te jednostki i certyfikaty, które były nabyte przez podatnika najwcześniej (FIFO). Błąd w zakresie stosowania metody FIFO spowoduje niewłaściwe rozliczenie podatku dochodowego.

Cechą inwestycji w jednostki fundusze inwestycyjne jest to, że zryczałtowany podatek dochodowy, pobiera się po pomniejszeniu przychodu o koszty uzyskania (tak nie jest np. w przypadku opodatkowania odsetek).

Ustalając dochód nie uważa się jednak za koszty uzyskania przychodu wydatków na nabycie tytułów uczestnictwa lub jednostek uczestnictwa w funduszach kapitałowych (art. 23 ust. 1 pkt 38 updof).

Wydatki takie są jednak kosztem uzyskania przychodu z tytułu odpłatnego wykupu przez emitenta papierów wartościowych, a także z odkupienia tytułów uczestnictwa lub jednostek uczestnictwa w funduszach kapitałowych, albo umorzenia jednostek uczestnictwa, tytułów uczestnictwa oraz certyfikatów inwestycyjnych w funduszach kapitałowych.

Zasady z art. 23 ust. 1 pkt 38 updof nie stosuje się przy zamianie jednostek uczestnictwa subfunduszu na jednostki uczestnictwa innego subfunduszu w tzw. funduszu parasolowym. Nie ustala się przychodu z tytułu umorzenia jednostek uczestnictwa subfunduszu funduszu parasolowego.

Pozwala to na „przerzucanie” zainwestowanych pieniędzy między subfunduszami w funduszach parasolowych bez konieczności płacenia podatku. Ten jest płacony dopiero w momencie wycofania środków z funduszu parasolowego.

Inwestor rozlicza w zeznaniu rocznym podatki od inwestycji za granicami Polski

Podatnicy mający miejsce zamieszkania w Polsce kwoty zryczałtowanego podatku obliczonego od dochodów z udziału w funduszach inwestycyjnych, uzyskanych poza granicami Polski oraz kwoty podatku zapłaconego za granicą są obowiązani wykazać w rocznym zeznaniu podatkowym.

Podatnicy ci od zryczałtowanego podatku obliczonego według stawki 19% odliczają kwotę równą podatkowi zapłaconemu za granicą. Odliczenie to nie może przekroczyć kwoty podatku obliczonego od tych przychodów (dochodów) przy zastosowaniu stawki 19 %.

Specjalne zasady dotyczą niektórych inwestycji w fundusze inwestycyjne (zob. art. 42c ust. 5 pkt 1-3 updof) ze źródeł przychodów położonych:

1) w Republice Austrii, Królestwie Belgii, Wielkim Księstwie Luksemburga, Księstwie Andory, Księstwie Liechtensteinu, Księstwie Monako, Republice San Marino i Konfederacji Szwajcarskiej lub

2) na terytoriach zależnych lub terytoriach stowarzyszonych Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej oraz Królestwa Niderlandów, z którymi Rzeczpospolita Polska zawarła umowy w sprawie opodatkowania przychodów (dochodów) z oszczędności osób fizycznych.

Podatek od przychodów (dochodów) ze wskazanych w ustawie inwestycji zapłacony w tych państwach oraz terytoriach podlega odliczeniu od kwoty podatku obliczonego według zasad określonych w art. 30a ust. 1 updof (19 % zryczałtowany podatek dochodowy) i art. 30a ust. 9 updof (19% zryczałtowany podatek pomniejszony o podatek zapłacony za granicą).

Inwestor samodzielnie opodatkowuje inwestycje w papiery wartościowe emitowane przez fundusze inwestycyjne

Fundusz inwestycyjny może proponować inwestorom jednostki inwestycyjne (prawa majątkowe) lub certyfikaty inwestycyjne (papiery wartościowe). Cechą certyfikatu inwestycyjnego jest możliwość zbycia go na rzecz innego podmiotu niż fundusz inwestycyjny. W przypadku jednostek inwestycyjnych taka odsprzedaż jest niemożliwa (pomimo że jednostki można dziedziczyć).

Inwestor, który sprzedał certyfikat inwestycyjny na giełdzie, dochody lub straty z inwestycji rozlicza w PIT-38. Nie czyni tak jedynie wtedy, gdy certyfikaty inwestycyjne zbył w ramach wykonywania działalności gospodarczej.

Stawka podatku wynosi również 19%. Stosuje się ją z uwzględnieniem umów o unikaniu podwójnego opodatkowania, których stroną jest Polska. Jednakże zastosowanie stawki podatku wynikającej z właściwej umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania albo niezapłacenie podatku zgodnie z taką umową jest możliwe pod warunkiem udokumentowania dla celów podatkowych miejsca zamieszkania podatnika uzyskanym od niego certyfikatem rezydencji.

Jeżeli podatnik mający miejsce zamieszkania w Polsce, osiąga dochody ze sprzedaży certyfikatów inwestycyjnych zarówno na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak i poza jej granicami, dochody te łączy się i od podatku obliczonego od łącznej sumy dochodów odlicza się kwotę równą podatkowi dochodowemu zapłaconemu za granicą.

Odliczenie to nie może jednak przekroczyć tej części podatku obliczonego przed dokonaniem odliczenia, która proporcjonalnie przypada na dochód uzyskany za granicą. Zasada ta stosowana odpowiednio obowiązuje również, jeżeli inwestor mający miejsce zamieszkania w Polsce osiągnął dochody ze sprzedaży certyfikatów inwestycyjnych wyłącznie za granicą.

W przypadku osiągnięcia przychodów wymienionych w ustawie ze źródeł przychodów położonych:

1) w Republice Austrii, Królestwie Belgii, Wielkim Księstwie Luksemburga, Księstwie Andory, Księstwie Liechtensteinu, Księstwie Monako, Republice San Marino i Konfederacji Szwajcarskiej lub

2) na terytoriach zależnych lub terytoriach stowarzyszonych Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej oraz Królestwa Niderlandów, z którymi Rzeczpospolita Polska zawarła umowy w sprawie opodatkowania przychodów (dochodów) z oszczędności osób fizycznych.

Podatek od przychodów (dochodów) z inwestycji zapłacony w tych państwach oraz terytoriach podlega odliczeniu od kwoty podatku obliczonego według zasad określonych w art. 30b ust. 1 updof (19 % podatek dochodowy) i art. 30b ust. 5a i 5b updof (podatek dochodowy obliczony od sumy dochodów według zasad dla opodatkowania dochodów w Polsce pomniejszony o podatek zapłacony za granicą).

Inwestycja w certyfikaty inwestycyjne – zyski opodatkowuje fundusz czy inwestor ?

Do końca kwietnia 2008 r. PIT-38 muszą złożyć osoby, które w 2007 r. przeprowadziły transakcje na papierach wartościowych i nie zostały one nabyte przed 2004 r. w sposób uprawniający do zwolnienia od podatku dochodowego.

Papierami wartościowymi są akcje, obligacje, ale i kontrakty terminowe. To bardzo szeroka kategoria. Za papiery wartościowe prawo uznaje także certyfikaty inwestycyjne funduszy inwestycyjnych (w odróżnieniu od jednostek uczestnictwa).

Pomimo istnienia reguły „Sprzedałeś w Polsce papiery wartościowe, składaj PIT-38” nie zawsze zakończenie inwestycji w certyfikaty inwestycyjne oznacza konieczność złożenia tego zeznania.

Jak odróżnić zdarzenia, kiedy zyski z inwestycji w certyfikaty inwestycyjne opodatkowuje fundusz inwestycyjny od tych, gdy musi to na własną rękę zrobić inwestor ?

Ta druga sytuacja występuje tylko w przypadku sprzedaży przez inwestora certyfikatów inwestycyjnych przed terminem ich wykupu innemu inwestorowi niż emitujący certyfikat fundusz inwestycyjny.

Sposobem przeprowadzenia szybkiej kwalifikacji podatkowej jest więc sprawdzenie, kto wypłacił inwestorowi środki z tytułu transakcji. Jeżeli jest to osoba trzecia (inna niż fundusz, który wyemitował certyfikaty) należy samodzielnie rozliczyć podatek dochodowy w PIT-38.

Jeżeli realizacja zysku następuje poprzez wykup i umorzenia certyfikatu przez fundusz, który wyemitował certyfikat jest to „dochód z tytułu udziału w funduszach kapitałowych”. Wtedy podatek zapłaci fundusz inwestycyjny, a inwestor nie musi składać PIT-38. Takie stanowisko zajął 3 listopada 2004 r. Naczelnik Drugiego Mazowieckiego Urzędu Skarbowego w Warszawie (nr pisma US 72/ROP3/420-33/04/AK) w odniesieniu do kwalifikacji podatkowej wykupu certyfikatów inwestycyjnych.

Tomasz Król

ekspert podatkowy, prawnik