Ulga na dzieci w przypadku konfliktu rodziców (opiekunów)
Odliczenie ulgi prorodzinnej dotyczy zasadniczo łącznie obojga rodziców lub odpowiednio opiekunów prawnych dziecka albo rodziców zastępczych. Kwotę tę mogli oni w zeszłym roku rozliczyć w dowolnej proporcji przez nich ustalonej - jednak w przypadku braku porozumienia pomiędzy rodzicami (opiekunami) było to w praktyce utrudnione, o ile nie niemożliwe.
Rozwiązaniem jest nowelizacja przepisu art. 27f ust. 4 ustawy o PIT, który od 1 stycznia 2022 wprost toku wyjaśnia co należy zrobić w takich sytuacjach - jeżeli brak jest porozumienia pomiędzy podatnikami, którzy wspólnie wykonują władzę rodzicielską. Ustawodawca w ramach pakietu zmian zwanego potocznie Polski Ład zdecydował, że kwotę ulgi na dziecko odlicza się w częściach równych - jeżeli zgodnie z rozstrzygnięciem sądu rodzice wspólnie wykonują władzę rodzicielską (piecza naprzemienna), lub w sytuacji gdy miejsce zamieszkania dziecka jest takie samo jak miejsce zamieszkania obojga rodziców. Natomiast jeżeli dziecko ma miejsce zamieszkania u jednego z rodziców, wtedy odliczenie w wysokości całości kwoty stosuje ten podatnik, u którego dziecko mieszka.
Wyciąg z przepisów (Ustawa o PIT art. 27f ust.4):
Odliczenie dotyczy łącznie obojga rodziców, opiekunów prawnych dziecka albo rodziców zastępczych pozostających w związku małżeńskim. Kwotę tę podatnicy mogą odliczyć od podatku w dowolnej proporcji przez nich ustalonej.
W przypadku braku porozumienia między podatnikami, którzy zgodnie z rozstrzygnięciem sądu wspólnie wykonują władzę rodzicielską nad małoletnim dzieckiem po rozwodzie lub w trakcie separacji (piecza naprzemienna), lub gdy miejsce zamieszkania dziecka jest takie samo jak miejsce zamieszkania obojga rodziców, opiekunów prawnych dziecka albo rodziców zastępczych pozostających w związku małżeńskim - kwotę tę podatnicy odliczają w częściach równych.
W pozostałych przypadkach odliczenie w wysokości 100% stosuje podatnik, u którego dziecko ma miejsce zamieszkania w rozumieniu ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny.
Osiągnięcie pełnoletności dziecka w trakcie roku podatkowego
W trakcie roku podatkowego jedno z dzieci podatników może osiągnąć pełnoletność (i nie podejmować dalszej nauki, która umożliwiałaby kontynuowanie prawa do korzystania z ulgi prorodzinnej do ukończenia 25 roku życia). Istnieją również sytuacje gdy uczące się dziecko podatnika może zrezygnować ze studiów, lub ukończyć 25 rok życia. W takim wypadku często pojawiało się pytanie dotyczące możliwości rozliczenia tego konkretnego roku podatkowego i skorzystania w nim z ulgi podatkowej.
Ocena, czy dane dziecko pozwala rodzicowi lub opiekunowi na skorzystanie z ulgi na dziecko, dotyczy każdego miesiąca w roku. Utrata więc prawa do skorzystania z tej preferencji podatkowej dotyczy określonego miesiąca – nie zaś całego roku. W momencie utraty przez dziecko prawa do ulgi w trakcie roku podatkowego, dopiero w miesiącu następującym po tym, kiedy to prawo traci, nie będzie wliczane w ilość dzieci, na które ulga przysługuje. Interpretację na ten temat wydała bezpośrednio Krajowa Informacja Skarbowa.
Wyciąg z opracowania „Krajowa Informacja Skarbowa wyjaśnia: Ulga prorodzinna Roczne rozliczenie podatku dochodowego od osób fizycznych”:
Ulga na dzieci rozliczana jest w systemie miesięcznym. Kwota odliczenia w danym miesiącu uzależniona jest od liczby dzieci, na które w danym miesiącu przysługuje ulga. Dzieci, które w trakcie roku tracą prawo do ulgi, od następnego miesiąca, kiedy prawo to utracą, nie są wliczane do łącznej ilości dzieci, na które przysługuje ulga.
Nie ma znaczenia, czy za „pierwsze dziecko” (na które przysługuje kwota ulgi w wysokości 92,67 zł) uznamy najstarsze dziecko czy np. czwarte dziecko – ponieważ w danym miesiącu mamy określoną liczbę dzieci, na które przysługuje ulga.
Faktyczne wykonywanie władzy rodzicielskiej oraz jej ograniczenia
Warunki umożliwiające skorzystanie z odliczenia na dzieci do podatku dochodowego w art. 27f Ustawy o PIT, wskazują na konieczność wykonywania władzy rodzicielskiej, pełnienia funkcji opiekuna prawnego, jeżeli dziecko z nim zamieszkiwało lub sprawowania opieki poprzez pełnienie funkcji rodziny zastępczej na podstawie orzeczenia sądu lub umowy zawartej ze starostą. Część wątpliwości podatników dotyczy wykonywania władzy rodzicielskiej i jej ewentualnych formalnych ograniczeń (sądowych), a także braku faktycznego opiekowania się dzieckiem. Co dzieje się w takich wypadkach?
Wyciąg z przepisów (ustawa o PIT):
Art. 27f
1. Od podatku dochodowego obliczonego zgodnie z art. 27, podatnik ma prawo odliczyć kwotę obliczoną zgodnie z ust. 2 na każde małoletnie dziecko, w stosunku do którego w roku podatkowym:
1) wykonywał władzę rodzicielską;
2) pełnił funkcję opiekuna prawnego, jeżeli dziecko z nim zamieszkiwało;
3) sprawował opiekę poprzez pełnienie funkcji rodziny zastępczej na podstawie orzeczenia sądu lub umowy zawartej ze starostą.
W tym miejscu można wskazać już na dość szerokie wyjaśnienia i interpretacje Krajowej Administracji Skarbowej, organów podatkowych oraz orzecznictwo, które wskazuje, że wykonywanie władzy rodzicielskiej powinno mieć charakter nie tylko formalny, ale i faktyczny.
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 27 lipca 2016 r. II FSK 2360/15 (teza nadal aktualna):
Wykładnia przepisu art. 27f ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 361) nie może abstrahować od całego brzmienia art. 27f ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz pomijać założonego przez ustawodawcę celu, jaki przedmiotowa ulga ma spełniać.
Tak zwana ulga prorodzinna nie jest ulgą z tytułu bycia rodzicem i posiadania władzy rodzicielskiej (pełnej bądź ograniczonej), ma natomiast pomóc rodzicom wykonującym władzę rodzicielską w jej wykonywaniu. […]
Reasumując, wykładnia językowa uzupełniona celowościową i systemową zewnętrzną art. 27f ust. 1 pkt 1 PDoFizU prowadzi do wniosku, że dla nabycia prawa do odliczenia ulgi prorodzinnej, konieczne jest łączne spełnienie dwóch przesłanek, to jest posiadanie władzy rodzicielskiej (nawet ograniczonej na podstawie wyroku sądowego) i jej faktyczne wykonywanie w danym roku podatkowym. Czym innym jest bowiem posiadanie władzy a czym innym jej wykonywanie, a to oznacza, że utożsamianie ich na gruncie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nie znajduje uzasadnienia. W celu nabycia prawa do przedmiotowej ulgi podatnik powinien wykazać zatem, że w danym roku podatkowym wykonywał, a nie tylko posiadał władzę rodzicielską, odróżniając treść władzy rodzicielskiej, stosownie do przepisów art. 95 § 1 KRO w związku z art. 96 § 1 KRO, od jej wykonywania, zgodnie z art. 97 § 1 KRO Takie rozumienie art. 27f ust. 1 pkt 1 PDoFizU zostało również przedstawione w wyrokach NSA z dnia 27 lipca 2016 r., II FSK 2378/15 oraz II FSK 661/16, wydanych w tym samym składzie sędziowskim, a także w wyrokach NSA z dnia 26 lipca 2016 r., II FSK 1420/15, II FSK 447/16 oraz II_FSK_590/16.
Ulga na dziecko – kontrola, dowody
Jednym z bardzo często zadawanych przez podatników pytań są kwestie ewentualnych kontroli dotyczących prawidłowości skorzystania z ulgi na dziecko. Na żądanie organów podatkowych podatnicy powinni móc udokumentować swoje prawo do stosowania preferencji. Takimi dokumentami mogą być w szczególności: odpis aktu urodzenia dziecka; zaświadczenie sądu rodzinnego o ustaleniu opiekuna prawnego dziecka; odpis orzeczenia sądu o ustaleniu rodziny zastępczej lub umowę zawartą między rodziną zastępczą a starostą, zaświadczenie o uczęszczaniu pełnoletniego dziecka do szkoły.
Dokumentów tych nie dołącza się do deklaracji podatkowej PIT dlatego często podatnicy nie pamiętają, żeby przechowywać je co najmniej do czasu przedawnienia ewentualnej odpowiedzialności podatkowej – rekomendowane przez 5 lat od końca roku, w którym odliczaliśmy daną ulgę prorodzinną.
Dokumenty można trzymać na przykład razem ze złożoną deklaracją podatkową oraz potwierdzeniem jej złożenia (np. potwierdzeniem nadania listu poleconego operatora wyznaczonego Poczty Polskiej S.A. lub urzędowego poświadczenia odbioru – UPO).
Ważne Orzeczenia:
II FSK 3004/17 - wyrok NSA z 3 września 2019 r. (tezy aktualne):
Niekwestionowanie przez organ podatkowy prawa do ulgi prorodzinnej w toku czynności sprawdzających a zmiana decyzji
I. Jeśli fiskus przekonywał podatnika o możliwości korzystania z ulgi, nie może później kazać mu jej oddać z odsetkami. Bez względu na to, co mówi prawo.
II. Jeżeli organy podatkowe utwierdzają podatnika w przekonaniu, że przysługuje mu ulga prorodzinna w podatku dochodowym od osób fizycznych, nie kwestionując tego prawa w toku czynności sprawdzających za poprzedni rok podatkowy, a także zwracając nadpłatę podatku wynikającą z deklaracji za kolejny, sporny rok podatkowy, w której w takim samym stanie faktycznym i prawnym ulgę tę podatnik uwzględnił, to art. 121 § 1 Ordynacji podatkowej sprzeciwia się późniejszemu wszczęciu postępowania i określeniu w drodze decyzji zobowiązania podatkowego za ten rok bez uwzględnienia ulgi.
II FSK 48/17 - wyrok NSA z 8 maja 2018 r. (teza aktualna):
Inicjatywa dowodowa w zakresie ustalania podstawy opodatkowania
Co do zasady, ciężar dowodu w postępowaniu podatkowym spoczywa na organach podatkowych, to niejednokrotnie konstrukcja przepisów materialnoprawnych sprawia, że inicjatywa dowodowa zostaje przerzucona na podatnika. Regułą bowiem jest, że podstawa opodatkowania jest ustalana na podstawie prowadzonej przez podatnika dokumentacji i innych dokumentów, które zawierają dane niezbędne do jej ustalenia, a rzetelnie i w sposób niewadliwy prowadzone księgi podatkowe, stosownie do art. 193 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 800), stanowią dowód tego co zostało w nich zapisane. Jeżeli natomiast zapisy dokonane w księgach podatkowych nie odzwierciedlają stanu rzeczywistego, uważa się księgę za nierzetelną. W sytuacji zaś, gdy księgi podatkowe w ogóle nie są prowadzone lub podatnik naruszył warunki uprawniające do skorzystania ze zryczałtowanej formy opodatkowania - tak jak w sprawie - konieczne jest ustalenie podstawy opodatkowania w drodze szacowania.
Źródła artykułu:
- Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych z dnia 26 lipca 1991 r. (Dz.U. 1991 Nr 80, poz. 350 z późniejszymi zmianami) zwana dalej "Ustawa o PIT",
- Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 03-09-2019, II FSK 3004/17,
- Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 08-05-2018, II FSK 48/17,
- Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 27 lipca 2016 r. II FSK 2360/15,
- Krajowa Informacja Skarbowa wyjaśnia: Ulga prorodzinna Roczne rozliczenie podatku dochodowego od osób fizycznych.