Ulga na dziecko - rodzice po rozwodzie, w separacji, w związku partnerskim

Czym jest ulga na dziecko? Jak, kto i ile może odliczyć od podatku?

Ulga na dziecko, to potoczna nazwa (używana też jest nazwa "ulga prorodzinna") odliczenia podatkowego, określonego w art. 27f ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (ustawa o PIT). Zgodnie z art. 27f ust. 1 ustawy o PIT, od podatku dochodowego obliczonego zgodnie z art. 27 (czyli wg skali podatkowej PIT), pomniejszonego o kwotę składki, o której mowa w art. 27b, podatnik ma prawo odliczyć kwotę obliczoną zgodnie z ust. 2 na każde małoletnie dziecko, w stosunku do którego w roku podatkowym:

1. wykonywał władzę rodzicielską,
2. pełnił funkcję opiekuna prawnego, jeżeli dziecko z nim zamieszkiwało,
3. sprawował opiekę poprzez pełnienie funkcji rodziny zastępczej na podstawie orzeczenia sądu lub umowy zawartej ze starostą.

Na podstawie art. 27f ust. 2 ustawy o PIT, odliczeniu podlega za każdy miesiąc kalendarzowy roku podatkowego, w którym podatnik wykonywał władzę, pełnił funkcję albo sprawował opiekę, o których mowa w ust. 1, w stosunku do:

1. jednego małoletniego dziecka – kwota 92,67 zł, jeżeli dochody podatnika:
   1. pozostającego przez cały rok podatkowy w związku małżeńskim i jego małżonka, nie przekroczyły w roku podatkowym kwoty 112 000 zł,
   2. niepozostającego w związku małżeńskim, w tym również przez część roku podatkowego, nie przekroczyły w roku podatkowym kwoty 56 000 zł, za wyjątkiem podatnika samotnie wychowującego małoletnie dziecko wymienionego w art. 6 ust. 4, do którego ma zastosowanie kwota dochodu określona w lit. a);
2. dwojga małoletnich dzieci – kwota 92,67 zł na każde dziecko;
3. trojga i więcej małoletnich dzieci – kwota:
   1. 92,67 zł odpowiednio na pierwsze i drugie dziecko,
   2. 166,67 zł na trzecie dziecko,
   3. 225 zł na czwarte i każde kolejne dziecko.

Czyli w przypadku jednego dziecka ulga wynosi (dla obojga rodziców lub opiekunów) 1112,04 zł rocznie (12 miesięcy x 92,67 zł).

W przypadku dwójki dzieci ulga wynosi (dla obojga rodziców lub opiekunów) 2224,08 zł rocznie (12 miesięcy x 92,67 zł x 2 dzieci).

W przypadku trójki dzieci ulga wynosi (dla obojga rodziców lub opiekunów) 4224,12 zł rocznie (2224,08 zł /kwota ulgi na 2 dzieci/ + 12 miesięcy  x 166,67 zł /kwota ulgi na trzecie dziecko/).

W przypadku czwórki dzieci ulga wynosi (dla obojga rodziców lub opiekunów) 6924,12 zł rocznie (2.224,08 zł + 2.000,04 zł /kwota ulgi na trzecie dziecko/ + 2.700,00 /kwota ulgi na czwarte dziecko/)

Na czwarte i każde kolejne dziecko przysługuje odliczenie w kwocie 2700 zł rocznie (12 miesięcy x 225 zł).

Zwrot (wypłata) nieodliczonej kwoty ulgi na dziecko

Jeżeli rodzice lub opiekunowie nie mają tak dużego podatku, by móc w pełni odliczyć ulgę na dziecko - przysługuje im na podstawie art. 26f ust. 8 ustawy o PIT prawo do otrzymania różnicy między kwotą przysługującego odliczenia (ulgi na dziecko) a kwotą odliczoną w zeznaniu podatkowym. Jest to tzw. dodatkowy zwrot ulgi, który jest limitowany i nie może przekroczyć sumy kwot składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne:
- podlegających odliczeniu (wykazanych przez płatnika lub samodzielnie wpłaconych do ZUS lub do zagranicznych systemów ubezpieczeń),
- zapłaconych ze środków podatnika od przychodów otrzymanych do ukończenia 26 roku życia zwolnionych od podatku.
W przypadku obojga rodziców, opiekunów prawnych dziecka, rodziców zastępczych, którzy pozostają w związku małżeńskim przez cały rok podatkowy, zwrot kwoty niewykorzystanej ulgi również jest limitowany łączną kwotą zapłaconych przez nich składek.
Kwota zwrotu niewykorzystanej ulgi limitowana łącznymi składkami może być zwrócona w dowolnej proporcji określonej przez rodziców, opiekunów prawnych, rodziców zastępczych.
Z tego sposobu ustalenia kwoty zwrotu limitowanej wysokością łącznych składek może również skorzystać podatnik, który owdowiał w trakcie roku podatkowego, pod warunkiem że związek małżeński, z którego pochodzą wspólne dzieci, został zawarty przed rozpoczęciem roku podatkowego (czyli gdyby nie śmierć małżonka warunek pozostawania w związku małżeńskim byłby spełniony).

Zgodnie z art. 27f ust. 3 ustawy o PIT, w przypadku gdy w tym samym miesiącu kalendarzowym w stosunku do dziecka wykonywana jest władza, pełniona funkcja lub sprawowana opieka, o których mowa w ust. 1, każdemu z podatników przysługuje odliczenie w kwocie stanowiącej 1/30 kwoty obliczonej zgodnie z ust. 2 za każdy dzień sprawowania pieczy nad dzieckiem.

Z przepisu art. 27f ust. 4 ww. ustawy, wynika, że odliczenie dotyczy łącznie obojga rodziców, opiekunów prawnych dziecka albo rodziców zastępczych pozostających w związku małżeńskim. Kwotę tę mogą odliczyć od podatku w częściach równych lub w dowolnej proporcji przez nich ustalonej.

Na podstawie art. 27f ust. 5 ustawy o PIT odliczenia dokonuje się w rocznym zeznaniu podatkowym (PIT-37, PIT-36 i załącznik PIT/O) podając liczbę dzieci i ich numery PESEL, a w przypadku braku tych numerów – imiona, nazwiska oraz daty urodzenia dzieci. Na żądanie organów podatkowych, podatnik jest obowiązany przedstawić zaświadczenia, oświadczenia oraz inne dowody niezbędne do ustalenia prawa do odliczenia, w szczególności:

1. odpis aktu urodzenia dziecka;
2. zaświadczenie sądu rodzinnego o ustaleniu opiekuna prawnego dziecka;
3. odpis orzeczenia sądu o ustaleniu rodziny zastępczej lub umowę zawartą między rodziną zastępczą a starostą;
4. zaświadczenie o uczęszczaniu pełnoletniego dziecka do szkoły.

Treść art. 27f ust. 6 w powiązaniu z art. 6 ust. 4 pkt 2 i 3 ustawy o PIT wskazuje ponadto, że prawo do ulgi na dziecko przysługuje również podatnikowi, który utrzymywał dzieci pełnoletnie:

1. bez względu na ich wiek, które zgodnie z odrębnymi przepisami otrzymywały zasiłek (dodatek) pielęgnacyjny lub rentę socjalną,
2. do ukończenia 25 roku życia uczące się w szkołach, o których mowa w przepisach o systemie oświaty, przepisach o szkolnictwie wyższym i nauce lub w przepisach regulujących system oświatowy lub szkolnictwo wyższe obowiązujących w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie, jeżeli w roku podatkowym nie uzyskały dochodów podlegających opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27 lub art. 30b lub uzyskały przychody, o których mowa w art. 21 ust. 1 pkt 148, w łącznej wysokości przekraczającej kwotę stanowiącą iloraz kwoty zmniejszającej podatek określonej w art. 27 ust. 1b pkt 1 oraz stawki podatku, określonej w pierwszym przedziale skali, o której mowa w art. 27 ust. 1, z wyjątkiem renty rodzinnej

- w związku z wykonywaniem przez tych podatników ciążącego na nich obowiązku alimentacyjnego oraz w związku ze sprawowaniem funkcji rodziny zastępczej.

Ulga na dziecko przysługuje podatnikowi, który co najmniej przez jeden dzień roku podatkowego wykonywał władzę, pełnił funkcję lub sprawował opiekę, o których mowa w ust. 1, w stosunku do więcej niż jednego dziecka (art. 27f ust. 2b ustawy o PIT).

A na podstawie art. 27f ust. 2c ustawy o PIT, ulga na dziecko nie przysługuje, poczynając od miesiąca kalendarzowego, w którym dziecko:

1. na podstawie orzeczenia sądu zostało umieszczone w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie w rozumieniu przepisów o świadczeniach rodzinnych;
2. wstąpiło w związek małżeński.

Więcej na temat zasad odliczenia w ramach ulgi na dziecko:

 

Rodzice po rozwodzie, w separacji, w związku partnerskim - kto może odliczyć ulgę na dziecko?

Mimo znajomości wyżej wskazanych przepisów rodzice, którzy nie są małżeństwem (czyli np. po rozwodzie, w separacji albo w tzw. związku partnerskim/konkubinacie) mają wątpliwości, które z nich może odliczyć całą ulgę na dziecko. Czy mogą np. podzielić się ulgą po 50%?

Z przepisów art. 27f ust. 1 i ust. 4 ustawy o PIT wynika zasada, że odliczenie we wskazanych wyżej kwotach dotyczy łącznie obojga rodziców, opiekunów prawnych dziecka albo rodziców zastępczych pozostających w związku małżeńskim - o ile oboje wykonują władzę rodzicielską, czy oboje sprawują opiekę. Kwotę tę mogą odliczyć od podatku w częściach równych lub w dowolnej proporcji przez nich ustalonej.

Czyli jeżeli oboje rodziców (nawet po rozwodzie) wykonują władzę rodzicielską, to oboje mają prawo odliczyć (ale łącznie nie więcej niż 100% kwoty z tytułu posiadania dziecka). Ale w praktyce zdarzają się różne sytuacje, że jeden z rodziców nie wykonuje faktycznie władzy rodzicielskiej - po prostu nie zajmuje się dzieckiem, często nawet nie kontaktuje się z nim. Nawet jeżeli takie kontakty są ale zdarzają się rzadko, organy podatkowe uznają, że taki rodzic nie wykonuje władzy rodzicielskiej, a zatem nie ma prawa do korzystania z ulgi na dziecko.

W interpretacji z 5 lutego 2021 r. (sygn. 0113-KDIPT2-2.4011.871.2020.2.EC), Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej uznał, że:

"Biorąc pod uwagę opisany we wniosku stan faktyczny i zdarzenie przyszłe oraz powołane przepisy prawa podatkowego, uznać należy, że skoro w latach 2016-2020 i latach przyszłych (kolejnych) w stosunku do małoletnich dzieci tylko Wnioskodawczyni wykonywała i wykonywać będzie władzę rodzicielską bez udziału drugiego z rodziców, a więc ciężar związany z wykonywaniem władzy rodzicielskiej w stosunku do małoletnich dzieci spoczywał i spoczywać będzie na Wnioskodawczyni – to wówczas tylko Ona ma możliwość skorzystania z ulgi z tytułu wychowywania dzieci w całości.
Nadmienić należy, że wykonywanie obowiązku alimentacyjnego przez ojca oraz sporadyczne spotkania się przez ojca z dziećmi (dwa razy w miesiącu, czy raz na dwa miesiące w przypadku najstarszego syna, czy choćby tak jak w przypadku młodszych dzieci raz w tygodniu), nie sposób uznać za wystarczającego dla przyjęcia, że wykonywał on władzę rodzicielską w rozumieniu art. 27f ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, tym bardziej, że obowiązek alimentacyjny nie jest uzależniony od wykonywania, czy nawet posiadania takiej władzy.
Zatem, w przedmiotowej sprawie Wnioskodawczyni przysługuje wyłączne prawo do dokonania odliczeń w ramach ulgi prorodzinnej na małoletnie dzieci za lata 2016-2020, jak również za lata przyszłe (pod warunkiem, że nie ulegną zmianie przepisy prawa będące podstawą niniejszego rozstrzygnięcia oraz zdarzenie przyszłe sprawy), jeśli wyłącznie Wnioskodawczyni wykonywała i wykonywać będzie władzę rodzicielską nad małoletnimi dziećmi."

Dyrektor KIS rozpatrywał w tym przypadku stan faktyczny, że tylko jeden z rozwiedzionych rodziców faktycznie wykonywał władzę rodzicielską (wychowywał dzieci), a drugi sporadycznie kontaktował się z dziećmi.

Organy podatkowe uznają, że prawo do ulgi na dziecko przysługuje rodzicowi, który w rozliczanym roku podatkowym faktycznie wykonywał władzę rodzicielską. Nie wystarczy więc samo posiadanie władzy rodzicielskiej, by mieć prawo odliczać ulgę na dziecko. Prawo takie daje dopiero wykonywanie takiej władzy.

Potwierdzają to również sądy administracyjne. Przykładem jest wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 27 lipca 2016 r., sygn. akt II FSK 2360/15, w którym NSA orzekł, że (...) wykonywanie władzy rodzicielskiej należy zatem odnieść do konkretnych okoliczności faktycznych, w oparciu o zachowania i konkretną aktywność rodziców wobec dziecka. Samo tylko uiszczanie alimentów na rzecz dziecka (nierzadko wymuszonych orzeczeniem sądowym), czy też sporadyczne spotkania z dzieckiem nie wypełniają tak rozumianego określenia wykonywanie władzy rodzicielskiej.

Podobnie uznał NSA w wyroku z 27 lipca 2016 r., sygn. akt. II FSK 2378/15, „(…) dla nabycia prawa do odliczenia ulgi prorodzinnej, konieczne jest łączne spełnienie dwóch przesłanek, to jest posiadanie władzy rodzicielskiej (nawet ograniczonej na podstawie wyroku sądowego) i jej faktyczne wykonywanie w danym roku podatkowym. Czym innym jest bowiem posiadanie władzy a czym innym jej wykonywanie, a to oznacza, że utożsamianie ich na gruncie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nie znajduje uzasadnienia. W celu nabycia prawa do przedmiotowej ulgi podatnik powinien wykazać zatem, że w danym roku podatkowym wykonywał, a nie tylko posiadał władzę rodzicielską (…).”

Kiedy można odliczyć połowę ulgi na dziecko?

Dyrektor KIS w ww. interpretacji odniósł się także do możliwości podzielenia się przez rodziców (wykonujących faktycznie władzę rodzicielską) ulgą na dziecko. Zgodnie z art. 27f ust. 4 ustawy o PIT, wynika, że przysługującą kwotę odliczenia (uzależnioną od liczby dzieci) rodzice dziecka mogą odliczyć od podatku w częściach równych lub w dowolnej proporcji przez nich ustalonej. Dotyczy to zarówno rodziców pozostających w związku małżeńskim lub partnerskim, jak i rodziców rozwiedzionych czy będących w separacji.

Zdaniem organu podatkowego biorąc pod uwagę umiejscowienie w przepisach ustawy sformułowania „lub w dowolnej proporcji”, tj. po wyrazach „kwotę tę rodzice dziecka mogą odliczyć od podatku w częściach równych”, to należy przyjąć, że podstawową formą podziału przysługującego odliczenia pomiędzy rodziców, z których każdy (w związku z wykonywaną władzą rodzicielską) ma prawo do zastosowania ulgi, jest podział tej kwoty w częściach równych.
Możliwość skonsumowania tej kwoty przez rodziców w inny sposób niż w proporcji pół na pół, należy traktować w kategorii przywileju (wyjątku od generalnej zasady), który ma zastosowanie wyłącznie w sytuacji, gdy zgodę na ustalenie dowolnej proporcji kwoty odliczenia wyrażają oboje rodzice. Wynika to z użytego przez ustawodawcę sformułowania „w dowolnej proporcji przez nich ustalonej”, oznaczającego współudział (porozumienie) obojga rodziców w określonej proporcji innej niż odpowiadającej częściom równym. Zatem brak stosownego porozumienia pomiędzy rodzicami dziecka oznacza, że w sytuacji, gdy każdy z rodziców spełnia warunki do zastosowania przedmiotowego odliczenia, przysługującą rodzicom wspólną kwotę ulgi na każde z dzieci rodzic dzieli z drugim rodzicem w częściach równych.

Czym jest wykonywanie władzy rodzicielskiej?

Zgodnie z art. 92 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ("K.r.o." - tekst jednolity: Dz. U. z 2020 r., poz. 1359), dziecko pozostaje aż do pełnoletności pod władzą rodzicielską. Zgodnie z art. 93 § 1 K.r.o., władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom i (w myśl art. 97 § 1 K.r.o.) – jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania.

Treścią władzy rodzicielskiej jest przede wszystkim (zob. art. 95 K.r.o.) obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw. Przez wychowywanie dziecka (zob. art. 96 K.r.o.) należy rozumieć zapewnianie stałej opieki, prowadzącej do uzyskania pełnego rozwoju fizycznego i psychicznego. Chodzi zatem o aktywne uczestniczenie w wychowywaniu dziecka i realny wpływ na rozwój jego osobowości. Wykonywanie władzy rodzicielskiej może przejawiać się nie tylko wspólnym zamieszkiwaniem z dzieckiem i utrzymywaniem go ale także może się wyrażać zainteresowaniem edukacją dziecka, kontaktami z nauczycielami, zainteresowaniem stanem zdrowia dziecka i pomocą w jego leczeniu, zapewnianiem wsparcia w nauce, interesowaniem się sposobem spędzania wolnego czasu przez dziecko.

Na podstawie art. 58 § 1 K.r.o., w wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Sąd uwzględnia pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia.
W myśl art. 58 § 1a K.r.o., w braku porozumienia, o którym mowa w § 1, sąd, uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, rozstrzyga o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia.

Na podstawie art. 107 § 1 K.r.o., jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom żyjącym w rozłączeniu, sąd opiekuńczy może ze względu na dobro dziecka określić sposób jej wykonywania i utrzymywania kontaktów z dzieckiem. Sąd pozostawia władzę rodzicielską obojgu rodzicom, jeżeli przedstawili zgodne z dobrem dziecka pisemne porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia. W braku porozumienia, o którym mowa w § 1, sąd, uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, rozstrzyga o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia (art. 107 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Także w oparciu o wyżej wskazane przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, organy podatkowe podkreślają, że warunkiem niezbędnym do nabycia prawa do ulgi na dziecko (ulgi prorodzinnej) w stosunku do małoletniego dziecka jest wykonywanie władzy rodzicielskiej (a nie samo jej posiadanie). Nie można bowiem utożsamiać pojęcia „wykonywanie władzy rodzicielskiej” (użytego w przepisach ustawy o PIT) z pojęciem „przysługiwanie władzy rodzicielskiej” z Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Dlatego też o wykonywaniu władzy rodzicielskiej nie świadczy tylko sam fakt jej posiadania, czy spełniania obowiązku alimentacyjnego, ani sporadyczne kontakty z dzieckiem. Zdaniem organów podatkowych wykonywanie władzy rodzicielskiej polega na sprawowaniu faktycznej pieczy nad małoletnim dzieckiem w sposób zapewniający jego prawidłowy rozwój, a w szczególności podejmowanie przez rodzica (rodziców) obowiązków w zakresie zaspokojenia potrzeb fizycznych, edukacyjnych i duchowych dziecka. Wykonywanie władzy rodzicielskiej należy zatem odnieść do konkretnych okoliczności faktycznych, w oparciu o zachowania i konkretną aktywność rodziców wobec dziecka. Samo tylko uiszczanie alimentów na rzecz dziecka (często wymuszonych orzeczeniem sądowym), czy też sporadyczne spotkania z dzieckiem nie oznaczają wykonywanie władzy rodzicielskiej.

Zatem do nabycia prawa do odliczenia ulgi prorodzinnej konieczne jest zarówno:
- posiadanie przez rodzica władzy rodzicielskiej nad małoletnim dzieckiem, jak również
- faktyczne wykonywanie władzy rodzicielskiej w danym roku podatkowym.

To aktualna i konsekwentnie prezentowana od kilku lat linia interpretacyjna organów podatkowych. Innym przykładem takiej wykładni omawianych przepisów jest interpretacja indywidualna Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 8 lutego 2021 r. (sygn. 0115-KDIT2.4011.754.2020.2.MM ).

Paweł Huczko